Forum sz05vpl

admin

Administrator

Data rejestracji: 2025-01-18

Liczba postów: 8

POL I T Y K A nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 3

ilustracja arkadiusz hapka
P O L I T Y K A . P L
LIDEREM
SPRZEDAZY
LIDER
SPRZEDAZY
LIDER
SPRZEDAZY
Cena 13,90 z. (w tym 8% VAT) nr indeksu 369195
USA 4,60 USD; KANADA 4,69 CAD; WIELKA BRYTANIA 2,50 GBP; SZWECJA 30 SEK; CZECHY 75 CZK; KRAJE STREFY EURO 4,95 EURO
Reporta. prosto z frontu l SONDA.: kampania w cieniu Trumpa l Kto b.dzie siedzia.
Studia medyczne online l .ycie seksualne ksi..y l Ranking galerii l Sens snow
Ameryka
odp.ywa
Czy Europa
sama si. obroni
TYGODNIK, nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025

POL I T Y K A nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 3
COPYRIGHT c POLITYKA Spo.ka z o.o. SKA. Wszelkie prawa zastrze.one. Dalsze rozpowszechnianie artyku.ow, w tym artyku.ow na aktualne tematy polityczne, gospodarcze i religijne, opublikowanych w POLITYCE jest zabronione.
w numerze 1 1 12.03.18.03.2025
14, 52
Jeszcze Ukraina nie zgin..a
Tematy tygodnia
12 Andrzej Lubowski
Czy Europa si. obroni?
14 Pawe. Reszka Prosto z frontu
pod Konstantyniwk.
Polityka
18 Rafa. Kalukin, Marcin Duma (IBRiS)
SONDA. Jak sytuacja
mi.dzynarodowa odbija si.
na polskiej polityce
22 Mariusz Janicki Restart rozlicze.
Spo.ecze.stwo
26 O zmianach w .yciu uczuciowym
i seksualnym ksi..y opowiada
Artur Nowak, autor ksi..ek o Ko.ciele
29 Katarzyna Kaczorowska
Wi.cej prob samobojczych,
mniej samobojstw
32 Agnieszka Sowa Przybywa Polakow
studiuj.cych zdalnie medycyn.
na ukrai.skich uczelniach
35 Norbert Fr.tczak Poszukiwacze
meteorytow pod Lublinem
38 Ewa Wilk ODCHODZI. PO LUDZKU
Zadbaj o ostatni. wol.
Rynek
42 Tomasz Bielecki
Co i po co Unia regulowa.a
i co ma teraz .odregulowa.h
Kultura
74 Piotr Sarzy.ski
Subiektywny ranking najlepszych
polskich muzeow i galerii
78 Rozmowa z Przemys.awem
Pawlakiem, autorem pe.nej biografii
Stanis.awa Ignacego Witkiewicza
82 Rozmowa z choreografem i tancerzem
Wojciechem Grudzi.skim,
laureatem PASZPORTU POLITYKI
w kategorii scena
86 Dorota Szwarcman
150 lat temu urodzi. si.
kompozytor Maurice Ravel
88 MEA PULPA
Kuby Wojewodzkiego
Ludzie i style
94.97 . Lista naszych l.kow
. Goodbye Skype
. Kto si. poczu.
. Atrani: kieszonkowe
miasteczko
. Odrodzenie kadarki
Sta.e rubryki
. 4 Przypisy . 6 Ludzie i wydarzenia
. 70 Afisz . 89 Chutnik i Plebanek
. 90 Orli.ski . 91 Sulej . 92 Mizerski
. 92, 98 Galeria POLITYKI
. 93 Do i od redakcji
. 98 To jeszcze nie koniec
45 Adam Grzeszak
Potrzeba nam licznych
inteligentnych
sieci energetycznych
.wiat
48 Marcin Gie.zak USA
Dlaczego biedni Amerykanie
zag.osowali na bogatego Trumpa
52 Edwin Bendyk UKRAINA
Murem za prezydentem
54 Artur Domos.awski BRAZYLIA
.Ifm Still Hereh: przejmuj.ca
opowie.. o czasach dyktatury
Nauka/projektpulsar.pl
56 Marta Alicja Trzeciak
Sens snow
59 Dariusz Jemielniak
Jak mierzy. jako.. polskiej nauki
62 Tomasz Targa.ski
Niebezpieczne zwi.zki
mi.dzy pandemi. a populizmem
Historia
64 Jakub Halcewicz
Muzeum POLIN:
poruszaj.ca wystawa
o powojennych losach Ocala.ych
67 Tomasz Na..cz
1905: najwi.ksza polska
rewolucja XX w.
c LAURENT VAN DER STOCKT/LE MONDE/GETTY IMAGES
4 POL I T Y K A nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
P R Z Y P I SY
Ameryka nam odp.ywa, tak jak ju.
odp.yn.. jej prezydent. Na naszej
ok.adce nowojorska Statua Wolno.ci
pokazuje Europie cesarski .kciuk
w do.h, cho. znaj.c obcesowo.. Donalda
Trumpa, rownie dobrze mog.by to by. .rodkowy
palec w gor.. Trumpologia coraz bardziej przypomina
dawn. kremlinologi.: wro.enie z nastrojow Przywodcy,
niedyskrecji dworu, pozycji faworytow. Ostatnio
prezydent mia. podobno nieco skarci. samego Elona
Muska za to, .e zwalnia tysi.ce urz.dnikow federalnych
bez konsultacji z szefami s.u.b; po raz pierwszy te. lekko
pogrozi. Putinowi za to, .e .nawala w Ukrain.h, cho. zaraz
doda., .e go rozumie, bo ka.dy polityk wykorzysta.by
okazj.. .Okazj.h jest gwa.towne wstrzymanie przez USA
pomocy wojskowej, w tym wywiadowczej, dla Ukrainy.
Jak podaj. Ukrai.cy, to zaproszenie Rosji do atakow
ju. kosztowa.o .ycie setek .o.nierzy i cywilow. Ale taki
by. biznesowy pomys. prezydenta USA na z.amanie
oporu Ze.enskiego przed kolejn. rund. .negocjacji
o kapitulacjih w Rijadzie. Moralny horror.
W sumie jednak ma.o wa.ne, co jeszcze Donald
Trump powie lub zrobi: zmiana geopolityczna
ju. si. dokona.a. Po obu stronach Atlantyku wida.,
.e trwaj.cy przez 80 lat Pax Americana dobiega
ko.ca. Europejscy politycy staraj. si. tonowa.
reakcje, maskowa. szok i rozczarowanie. Donald
Tusk mowi. w Sejmie: .Nie recenzujemy, wyci.gamy
wnioskih. I w.a.nie pierwsze realne wnioski og.osi.a
szefowa KE Ursula von der Leyen: to program .ReArmh
. remilitaryzacji Europy. Jak zawsze w przypadku
Unii ten plan ma wiele komponentow .mi.kkichh;
zapowiedziane wydatki rz.du 800 mld euro to nie s.
jakie. nowe pieni.dze, ale po.yczki. 650 mld b.d.
mog.y po.yczy. kraje cz.onkowskie, nie podpadaj.c
pod regu.y unijnej dyscypliny bud.etowej, tylko
150 mld euro to nowy wspolny fundusz kredytowy. Tym
razem Unia nie zdecydowa.a si. jak w czasie pandemii
covidu w 2020 r. na emisj. w.asnych obligacji, z ktorych
finansowano by bezzwrotne dotacje. Mo.e jeszcze
ten pomys. wroci, ale k.opotem s. w.gierskie weta,
a taka decyzja wymaga.aby jednomy.lno.ci wszystkich
27 krajow. Nawiasem mowi.c, pilny staje si. temat
faktycznego odsuni.cia jawnie proputinowskich W.gier
od procedur i gremiow decyzyjnych Unii i NATO.
Postawa rz.dow W.gier i S.owacji w du.ym stopniu
parali.uje polsk. prezydencj. w UE. Kiedy trzeba
dyskutowa. g.ownie o bezpiecze.stwie, i to tak.e
w kontek.cie nielojalno.ci rz.du USA, forum 27 krajow
jest ma.o u.yteczne. Europa zacz..a wi.c .wiczy. inne,
nieformalne formaty. Na spotkania w Pary.u i Londynie
zapraszano tylko niektore kraje UE (.koalicja ch.tnychh),
ale tak.e te spoza Unii: Turcj., Wielk. Brytani.,
Norwegi.. W tej nowej konfiguracji kluczowa staje si.
rola Francji, ktora zawsze by.a .amerykosceptycznah,
a teraz wyra.nie zamierza wype.nia. .luk. po USAh
(st.d oferta otwarcia parasola nuklearnego nad Europ.).
Wa.ny jest te. powrot do europejskiej polityki Wielkiej
Brytanii oraz Turcji, ktora rownie. ma prawo czu. si.
zagro.ona sojuszem Trumpa z Putinem. Wymuszanie
kapitulacji Ukrainy oznacza przecie. domy.ln. zgod.
USA na rekonstrukcj. przez Rosj. dawnego ZSRR, tak.e
poprzez si.ow. presj. na bliskie Turcji postradzieckie
kraje Azji .rodkowej.
Tak oto Trump uruchomi., zapewne wbrew intencjom,
procesy strategicznej przebudowy Europy.
Nie dotyczy to tylko bezpiecze.stwa militarnego, ale
rownie. gospodarki. Wielkie inwestycje w europejskie
koncerny zbrojeniowe b.d. tworzy. globaln. konkurencj.
dla przemys.u ameryka.skiego i dadz. gospodarce
unijnej du.y impuls wzrostowy. Niemcy pod nowym
kierownictwem zapowiadaj. poluzowanie dyscypliny
fiskalnej i liczone nawet na bilion euro nowe wydatki
na przemys. i infrastruktur.. Jednocze.nie Trumpowskie
wojny celne ju. mocno obni.y.y kurs dolara i zwi.kszy.y
w USA ryzyko inflacyjne, co powoduje ucieczk. inwestorow
w kierunku euro i akcji europejskich firm; sprowokowani
Europejczycy zaczynaj. te. mowi. o w.asnej,
niezale.nej od USA, polityce gospodarczej wobec Chin.
Te zmiany to czysta anty-MAGA.
Wywo.ane przez Trumpa turbulencje ogarniaj.
te. polsk. polityk.: co prawda elektorat PiS nadal
wielbi Trumpa (wi.cej w analizie bada. IBRiS), ale
politycy prawicy s. wyra.nie zmieszani: antyukrai.ska
i antyunijna propaganda okazuje si. coraz bardziej ryzykowna.
Nieprzewidywalno.. Trumpa, jego bezwstydny
reset z Putinem i brutalny szanta. wobec Ukrainy
ostudzi.y nawet Kaczy.skiego. Po ostatnim sejmowym
wyst.pieniu Tuska w sprawach bezpiecze.stwa reakcja
prezesa PiS by.a nadzwyczaj pow.ci.gliwa. .adnych
oskar.e. o zdrad., nawet prze.wiczona fraza, .e .Tusk
staje na czele antyameryka.skiej rebelii w Europieh, zosta.a
odpuszczona i z rozp.du klepie j. tylko kandydat
Nawrocki. Po tym, jak Musk i sekretarz Rubio udzielili
ministrowi Sikorskiemu pogardliwej reprymendy
(.podzi.kuj, ma.y cz.owieczkuh) za jego reakcj. na gro.by
wy..czenia satelitarnego internetu dla Ukrai.cow,
pose. Fogiel z PiS ostrzega. rozradowane kole.e.stwo,
aby .nie przyklaskiwali bezrefleksyjnie wszystkiemu,
co napisze ten czy inny technobaronh. Mo.na mie. jak..
nadziej., .e polityka Trumpa i jego ekipy jest jak amoniak:
pachnie brzydko, ale otrze.wia.
Wo.
MAGA
R E DA K TOR A N AC Z E L N EGO
J e r z y B a c z y . s k i
Kod reklamy: PL10
6 POL I T Y K A nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
LUDZ I E I W Y DA R Z E N I A K R A J
Kto odpowie za afer. hejtersk.?
Mo.e si. okaza., .e odpowiedzialno..
za zorganizowan. w Ministerstwie
Sprawiedliwo.ci akcj.
internetowego hejtowania niezale.nych
s.dziow poniesie jedynie sygnalistka, ktora
spraw. ujawni.a. W niespe.na sze.. lat
od ujawnienia afery hejterskiej rozpocz..
si. proces karny Emilii Szmydt . .Ma.ej Emih.
W afer. znies.awiania s.dziow krytykuj.cych
poczynania ministra Ziobry zamieszanych
by.o . wed.ug zezna. trojga skruszonych
hejterow . 22 s.dziow, jeden prokurator
i .Ma.a Emih, .ona Tomasza Szmydta, jednego
z s.dziow hejterow, zbieg.ego po.niej
na Bia.oru.. Dlaczego tylko ona odpowiada
dzi. za afer.? To proste: pozostali maj. immunitety
(s.dziowskie i prokuratorski).
Afera mia.a wymiar polityczny, moralny
i karny. Politycznie s.u.y.a do zastraszenia
i uciszenia s.dziow krytykow. Moralnie
by.a obrzydliwa, bo polega.a na puszczaniu
w obieg prawdziwych i wymy.lonych
historii z prywatnego .ycia
s.dziow . opracowanych
tak, by wyrz.dzi. im i ich
bliskim mo.liwie najwi.ksz.
krzywd.. Wymiar
karny polega na tym,
.e .rod.em informacji dla
hejterow by.y teczki personalne
s.dziow znajduj.ce
si. w ministerstwie, za ktore odpowiedzialny
by. wiceminister .ukasz
Piebiak. Wed.ug skruszonych hejterow (.Ma.ej
Emih, jej m..a oraz s.dziego Dariusza
Cichockiego) to w.a.nie Piebiak udost.pnia.
dane z teczek.
Prokuratura ma zamiar postawi. hejterom
zarzut przekroczenia uprawnie.
i z.amania ochrony danych osobowych,
a wszystko to w ramach zorganizowanej grupy
przest.pczej. W grudniu 2024 r. wyst.pi.a
o uchylenie immunitetow s.dziom: Piebiakowi,
Przemys.awowi Radzikowi, Arkadiuszowi
Cichockiemu i Jakubowi Iwa.cowi
(ma ponad 300 tys. maili
m.in. z prywatnej skrzynki
Piebiaka). Izba Odpowiedzialno.ci
Zawodowej SN
odmowi.a uchylenia immunitetu
s.dziemu Iwa.cowi
(I instancja); pozosta.e wnioski
nie zosta.y jeszcze rozpatrzone.
Dlaczego prokuratura zdecydowa.a
si. na proces .Ma.ej Emih, nie czekaj.c
na reszt.? Dlaczego nie potraktowa.a
jej jako .wiadka koronnego, dzi.ki czemu
otrzyma.aby dowody przeciwko pozosta.ym
hejterom? To pytanie zada. na .amach
OKO.press Mariusz Ja.oszewski. No w.a.nie:
dlaczego? Mo.e po to, .eby w tej sprawie
w ogole kogokolwiek ukara.? Tyle .e w takim
wypadku ze sprawiedliwo.ci., podobnie
jak z rozliczeniem rz.dow PiS, nie mia.oby
to nic wspolnego. (ES)
.B.dziemy si. starali mie. do ko.ca roku gotowy model,
aby ka.dy doros.y m..czyzna w Polsce by. szkolony
na wypadek wojnyh . zapowiedzia. Donald Tusk podczas
sejmowego przemowienia na temat stanu bezpiecze.stwa. W.adys.aw
Kosiniak-Kamysz, szef MON, od razu uspokaja., .e w .adnym
wypadku nie chodzi o powrot do powszechnej i obowi.zkowej
s.u.by wojskowej. Co by.oby swoistym paradoksem, bo to w.a.nie
rz.d PO-PSL likwidowa. obowi.zkow. s.u.b. wojskow. od stycznia
2010 r. Zreszt. przy ogromnym aplauzie spo.ecznym.
15 lat bez poboru pozwoli.o przekierowa. znaczny strumie. pieni.dzy
na szybsz. modernizacj. sprz.tu wojskowego. Ale mia.o rownie.
swoje minusy. W grudniu 2010 r. armia sta.a si. formacj. mniej
liczn. ni. policja, jej stan spad. do poziomu najni.szego od momentu
zako.czenia drugiej wojny .wiatowej . 95,5 tys. ludzi pod broni.. D.ugofalowo
prze.o.y.o si. to rownie. na drastycznie kurcz.ce si. rezerwy
mobilizacyjne. W efekcie zdecydowana wi.kszo.. potencjalnych
rezerwistow to m..czy.ni 40 plus.
Jest i dobra wiadomo..: polska armia przekroczy.a wreszcie
psychologiczn. barier. 200 tys. .o.nierzy pod broni.. Konkretnie
jest ich 206 tys. Proces .tuczeniah armii zacz.. si. dopiero w 2014 r.
. po aneksji Krymu przez Rosjan. I to te. z opo.nieniem, bo od lat
najwi.ksz. s.abo.ci. wojskowych jest system rekrutacji. Po wybuchu
pe.noskalowej wojny w Ukrainie Polska mia.a armi. niewiele wi.ksz.
ni. si.y, ktore Rosja rzuci.a przeciwko Ukrai.com. Oficjalne dane mowi.y
o 164 tys. ludzi pod broni.. Przy czym sytuacj. ratowa.y Wojska
Obrony Terytorialnej, ktore stanowi.y niemal 1/3 ca.ych si. zbrojnych.
A mowimy o formacji z za.o.enia budowanej jako pomocnicza. Zawodowych
.o.nierzy . czyli podstawy systemu obronnego . ci.gle
by.o jak na lekarstwo.
Wolne tempo powi.kszania wojskowych szeregow frustrowa.o
nawet PiS, co jednak nie przeszkadza.o ministrowi B.aszczakowi
w tworzeniu kolejnych jednostek, a nawet ca.ych dywizji. Tyle
.e na papierze. W.rod wojskowych kr..y. ponury .art, .e (powo.ana
w listopadzie 2023 r.) 8. Dywizja Piechoty Armii Krajowej swoj numer
zawdzi.cza.a liczbie .o.nierzy, ktorzy w niej s.u.yli. Po obj.ciu w.adzy
przez nowy rz.d okaza.o si., .e to nie .art.
Obecnie najwi.kszym bolem g.owy wojskowych jest fatalna demografia.
Nie lepiej jest ze stanem zdrowia i predyspozycjami
potencjalnych ch.tnych. W 2024 r. do dobrowolnej zasadniczej s.u.by
wojskowej zg.osi.o si. 63 tys. ochotnikow. Spo.rod nich 18,5 tys.
zrezygnowa.o b.d. zosta.o odrzuconych. Kolejne tysi.c wykruszy.o
si., nim zd..y.o trafi. do jednostek. Ostatecznie, po rocznym przeszkoleniu,
do armii wst.pi.o niespe.na 12 tys. .o.nierzy. Kolejnym
k.opotem . cho. wojsko stara si. tego tak nie komunikowa. . jest
wysoka rotacja w WOT, si.gaj.ca kilku tysi.cy osob rocznie. I struktura
p.ciowa formacji . co pi.ty .o.nierz w WOT jest kobiet.. St.d
pomys. dobrowolnych, krotkich, ale tre.ciwych szkole. wojskowych
wydaje si. nie tylko kusz.cy, ale tak.e jedyn. realn. dzi. opcj.,
by przygotowa. si. na wojn.. (JULL)
Szkolenia Tuska
c PAWE. WODZY.SKI/EAST, NEWS BRIAN A JACKSON/SHUTTERSTOCK

8 POL I T Y K A nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
LUDZ I E I W Y DA R Z E N I A K R A J
W trwaj.cym ponad dwie godziny przemowieniu, wyg.oszonym
na .konferencji programowejh w Szeligach,
Karol Nawrocki dwukrotnie stwierdzi., .e wybory prezydenckie
b.d. rodzajem referendum na temat rz.dow Donalda
Tuska. Nie jest to teza oryginalna, bowiem od dawna formu.owali
j. niektorzy komentatorzy. Jednak autorzy przemowienia Nawrockiego
zdecydowali si. na tak otwarte postawienie sprawy nie przez
przypadek. Najwyra.niej sztabowcy z Nowogrodzkiej stracili ju.
wiar., .e prezes IPN zdo.a przyci.gn.. kogokolwiek spoza dotychczasowych
zwolennikow PiS. Sk.din.d i na tym polu sukces nie
jest pe.ny, bo wci.. poparcie dla Nawrockiego jest o dobrych kilka
punktow procentowych ni.sze ni. partii Kaczy.skiego. Dlatego wy.o.yli
karty na sto., mowi.c ustami kandydata, .e w istocie rzeczy
chodzi im nie tyle o wybor dobrego prezydenta, ile o doprowadzenie
do upadku gabinetu Tuska. Natomiast Nawrocki najwyra.niej
nie u.wiadomi. sobie, .e mowi.c o wyborach g.owy pa.stwa jako
o referendum w sprawie rz.du, sam sprowadza si. do roli tarana,
ktory rownie dobrze mog.by si. nazywa. Bogucki albo i Suski. Byleby
tylko wszed. do drugiej tury.
Na drodze do realizacji tego planu pojawi. si. jednak problem
w osobie S.awomira Mentzena. Wygl.da bowiem na to, .e zanim
dojdzie 1 czerwca do upragnionego przez PiS referendum na temat
kontynuacji rz.dow kordonowej koalicji, czeka. nas b.dzie . dwa
Dwa referenda tygodnie wcze.niej . inne referendum. Wezm. w nim
udzia. Polacy o pogl.dach prawicowych, rozstrzygaj.c,
kogo wol. w roli swojego reprezentanta w drugiej
turze. Ambitnego prawnika, ktory najpierw zbi. spory,
jak na polskie warunki, maj.tek, po.niej zr.cznie pozby.
si. kuli u nogi w postaci Janusza Korwin-Mikkego,
staj.c na czele polskich libertarian, a na ko.cu wymusi.
na Krzysztofie Bosaku poparcie ca.ej Konfederacji dla swoich prezydenckich
aspiracji. Polityka, ktory . jak przed laty Jaros.aw Kaczy.ski
rzucaj.cy has.o .przyspieszeniah . zaczyna swoj. narracj. zmusza.
reszt. klasy politycznej do reakcji w postaci zdecydowanego
odrzucenia b.d. na.ladownictwa. Czy alternatyw., ktor. stanowi
bezbarwny beneficjent rz.dow PiS, ca.. swoj. dotychczasow.
karier. zawdzi.czaj.cy .asce najpierw wspo.pracownikow Kaczy.skiego,
a po.niej samego prezesa. W dodatku nieudolnie probuj.cy
na.ladowa. konfederacki wzor i zmagaj.cy si. z kolejnymi biograficznymi
trupami wypadaj.cymi mu z szafy.
W starciu na dorobek polityczny . o potencjale intelektualnym
nie wspominaj.c . Nawrocki nie mia.by z Mentzenem najmniejszych
szans. Jednak w majowym referendum, jakie na polskiej
prawicy odb.dzie si. przy okazji pierwszej tury igrzysk prezydenckich,
starcie osobowo.ci b.dzie wprawdzie istotne, ale nie najwa.niejsze.
Z chwil. bowiem gdy w sonda.ach poparcie dla Mentzena
zacznie przekracza. 20 proc. . co w momencie, gdy pisz. te s.owa,
nie jest jeszcze przes.dzone, ale wydaje si. mo.liwe . rozpocznie
si. dla Kaczy.skiego kolejna wielka bitwa. Nie trzeba bowiem wielkiej
wyobra.ni, aby zrozumie. d.ugofalowe konsekwencje wej.cia
reprezentanta Konfederacji do drugiej tury. To by.by koniec PiS jako
osobistej w.asno.ci Kaczy.skiego. Co oczywi.cie nie znaczy, .e by.by
to koniec tej formacji politycznej.
W .wietle kamer funkcjonariuszy
Centralnego Biura .ledczego
Policji i Krajowej Administracji
Skarbowej zatrzymano kolejnych 10 osob
podejrzanych o udzia. w zorganizowanej
grupie przest.pczej, wy.udzaj.cej VAT i organizuj.cej
gry hazardowe w internecie.
To ci.g dalszy tzw. afery Buddy (POLITYKA
44/24). Do szczeci.skiego oddzia.u Prokuratury
Krajowej przewieziono influencerow
z Warszawy, Poznania, .odzi oraz wojewodztw
.wi.tokrzyskiego, kujawsko-pomorskiego
i dolno.l.skiego. W.rod zatrzymanych
znajduj. si. udzia.owcy najwi.kszej
freakfightowej organizacji FAME MMA
(walki znanych osob): Micha. B.,
ps. Boxdel, Wojciech G., Krzysztof R. i Rafa. P.
Szczeci.ska prokuratura .odwiedzi.ah rownie.
Lexy C., by.a zawodniczka zawieszonej
przez ABW organizacji High League oraz
ambasadorka organizacji Clout MMA. W.rod
zatrzymanych znale.li si. tak.e youtuberzy:
Adam Z., ps. Detailer, Szymon K., ps. Isamu,
Sebastian K., ps. Kickster, oraz dziennikarz
motoryzacyjny Adam K.
Zatrzymania . jak potwierdza rzecznik
Prokuratury Krajowej Przemys.aw Nowak
. s. kontynuacj. czynno.ci prowadzonych
w tej samej sprawie, w ktorej zarzuty us.ysza.
youtuber Kamil L., ps. Budda. Influencer
i jego partnerka (.Gra.ynkah) opu.cili areszt
w grudniu po wp.aceniu kaucji wynosz.cej
w sumie 3 mln z.. Para prze.miewczo
komentowa.a swoje zatrzymanie . .Buddah
na Instagramie nazwa. partnerk. .kobiet.
mafiih, wypu.ci. piosenk. zrealizowan. w hotelu,
gdzie zosta. zatrzymany, a w dniu ostatniej
akcji s.u.b na instagramowej grupie
z fanami (nazwanej .Przekaz Ojca VATeuszah)
pyta., czy dzi. jest dzie., kiedy narracja,
jakoby robi. co. bardziej nielegalnego ni.
po.owa polskiego YouTube, upadnie.
Po raz kolejny polscy influencerzy
s. oskar.ani o uzyskiwanie wp.ywow
ze sprzeda.y losow na loterie (do wygrania
by.y samochody, domy, pieni.dze czy
wakacje z Lexy C.) po zani.onej stawce VAT
(5 proc. zamiast 23 proc.). Tym razem chodzi
o 20 mln z. w latach 2021.24. Wszyscy
zatrzymani us.yszeli zarzuty udzia.u w zorganizowanej
grupie przest.pczej. Po wp.aceniu
por.cze., si.gaj.cych nawet miliona
z.otych, opu.cili areszt. S.u.by zabezpieczy.y:
7,5 mln z. na rachunkach bankowych,
17 samochodow, bi.uteri. i zegarki o ..cznej
warto.ci 500 tys. z. oraz po. miliona z.otych
w gotowce. (MTOM)
Influencerzy w kajdankach
T Y D Z I E . W P O L I T Y C E
An t o n i D u d e k
Politolog i historyk, profesor nauk humanistycznych;
prowadzi na YouTube autorski kana. Dudek o Historii.
REKLAMA
Konie w Morskim Oku zostaj., cho. ma to by. .transport kulturowyh.
Ministra klimatu i .rodowiska Paulina Hennig-Kloska
wraz z dyrektorem Tatrza.skiego Parku Narodowego
Szymonem Ziobrowskim poinformowali o wypracowanym kompromisie.
Konie b.d. ci.gn.. wozy z turystami na trasie od Palenicy
Bia.cza.skiej do Wodogrzmotow Mickiewicza . gdzie ci b.d. si.
mogli przesi... do elektrycznych busow. Bilet na taki transport ..czony
ma sprzedawa. TPN razem z biletem wst.pu w Tatry.
. To nie jest .aden kompromis . mowi Anna Plaszczyk z Fundacji
Viva!, jedna z g.ownych autorek raportu .Konie z Morskiego Oka.
Cierpienie, ktorego nie wida.h. . To, o czym rozmawiali.my, mia.o by.
rozwi.zaniem daj.cym turystom wybor: albo jad. elektrycznym busem,
albo wozem. Jestem przekonana, .e w krotkiej perspektywie czasu
transport elektryczny wypar.by konie. Tymczasem mamy transport ..czony:
.eby skorzysta. z busa, trzeba dojecha. tam ko.mi. W dodatku
jest jeden bilet. A jeszcze latem ubieg.ego roku ministerstwo twierdzi.o,
.e b.dzie d..y.o do likwidacji transportu konnego do Morskiego Oka.
Porozumienie o przysz.o.ci transportu konnego podj.to bez
udzia.u strony spo.ecznej. A przecie. to w.a.nie organizacje
zaanga.owane od lat w spraw. koni w Morskim Oku doprowadzi.y
do ograniczenia liczby osob na wozie czy wyd.u.enia przerwy
po kursie. To dzi.ki nim konie przechodz. od kilku lat regularne badania,
maj. sprawdzane kopyta. Nie zwa.aj.c na to, dyrektor TPN,
Zgni.y kompromis
ministry Henning-Kloski
otwieraj.c konferencj. prasow., stwierdzi., .e s. obecne wszystkie
strony. . O podpisaniu listu intencyjnego dowiedzieli.my si. z mediow
. t.umaczy Plaszczyk. . Wykluczono nas z rozmow, ktore, jak nieoficjalnie
us.yszeli.my, trwa.y od listopada. Mimo .e ministra zapewnia.a,
.e nic bez nas si. nie wydarzy, .e b.dziemy wa.n. stron. rozmow
o przysz.o.ci transportu konnego do Morskiego Oka. Reprezentujemy
nie tylko Fundacj. Viva!, ale te. trzy inne organizacje, ktore w 2014 r.
podpisa.y si. pod listem otwartym w sprawie koni z Morskiego Oka.
A przede wszystkim . 68 proc. Polek i Polakow, ktorzy chc. likwidacji
tego transportu.
(AS)
szukaj w punktach sprzeda.y prasy
przez ca.y tydzie.!
c PAP/MARCIN BIELECKI, PAWE. MURZYN/EAST NEWS
10 POL I T Y K A nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
LUDZ I E I W Y DA R Z E N I A .WI AT
c SHUTTERSTOCK, HELMUT FOHRINGER/AFP/EAST NEWS, CHRISTOPHE PETIT TESSON/EPA/PAP
Trzech na jednego
W nieustaj.cym d..eniu
do uczynienia Ameryki
wielk. prezydent Donald
Trump postanowi. sprawi., by sta.a
si. mocarstwem kryptowalutowym.
W poprzedniej kadencji bitcoina
traktowa. lekcewa..co, mowi.c,
.e to cyfrowe powietrze, a dzi. tytu.uje
go .cyfrowym z.otemh. .Poniewa.
jest sta.a poda. bitcoinow, istnieje
strategiczna przewaga bycia w.rod
pierwszych narodow, ktore utworzy.y
strategiczn. rezerw. bitcoinowh
. czytamy w uroczy.cie podpisanym
prezydenckim rozporz.dzeniu
.o ustanowieniu Strategicznej
Rezerwy Bitcoinow
i Zapasow Aktywow Cyfrowych
Stanow Zjednoczonychh. Trump
nazwa. to .wirtualnym Fortem
Knoxh . odpowiednikiem
miejsca, gdzie USA przechowuj.
wi.kszo.. swoich zapasow z.ota.
Ta strategiczna cyfrowa rezerwa
powstanie z bitcoinow i innych kryptowalut
skonfiskowanych lub pobranych
w formie kar przez ameryka.skie
w.adze. Kryptowaluty stanowi.
bowiem ulubiony .rodek p.atniczy
przest.pcow, zw.aszcza w transakcjach
transgranicznych. Pozostaj.
poza kontrol. systemow bankowych,
odpada te. problem przerzucania
gotowki przez granic..
Ocenia si., .e w r.kach ameryka.skich
w.adz jest ok. 200 tys. bitcoinow
o ..cznej warto.ci ok. 20 mld
kryptowalutow. World Liberty
Financial, a tak.e stworzy. nowe
coiny: TrumpCoin i MelaniaCoin.
Pocz.tkowo traktowane jako tokeny
memowe, kupowane przez entuzjastow
MAGA, z czasem zacz..y nabiera.
warto.ci.
Na razie nie wejd. do rezerwy
strategicznej, o ile oczywi.cie mianowany
przez prezydenta Trumpa
kryptowalutowy car nie zarz.dzi
inaczej. Kryptocarem (ang. czar lub
tsar) zosta. David Sacks, inwestor
venture capital, wspo.za.o.yciel
serwisu PayPal. Jego tytu. wbrew
pozorom nie jest uk.onem Trumpa
w stron. Rosji. To nieformalny tytu.
nadawany w USA od czasow pierwszej
wojny .wiatowej wysokim rang.
urz.dnikom posiadaj.cym szerokie
uprawnienia do zajmowania si.
konkretnymi kwestiami. Sacks zajmie
si. opracowaniem ram prawnych dla
aktywow cyfrowych.
Nad funkcjonowaniem kryptowalut
na rynku czuwa te. Paul
Atkins, nowy szef Komisji Papierow
Warto.ciowych i Gie.d (SEC), znany
kryptoentuzjasta. Jego pierwszym
zadaniem by.o wygaszenie post.powa.
przeciw .ami.cym prawo
firmom kryptowalutowym. Jak promowa.
interesy bran.y, u.atwiaj.c
.ycie kryptogornikom i inwestorom,
dyskutowano w miniony pi.tek
na pierwszym takim .szczycieh w Bia.ym
Domu, na ktory Trump zaprosi.
szefow najwi.kszych platform
i firm kryptowalutowych.
ADAM GRZESZAK
dol. Zapowied. stworzenia strategicznej
rezerwy wywo.a.a skok kursow.
Liczono, .e rz.d USA rozpocznie
skup kryptowalut, szybko jednak
przysz.o rozczarowanie, bo okaza.o
si., .e rezerwa b.dzie powi.kszana
tylko dotychczasowymi metodami,
czyli przez kary i konfiskaty. A rz.dowy
zasob b.dzie nienaruszalny.
W jego sk.ad oprocz bitcoinow wejd.:
ethereum, solana, cardano i XRP.
Ekonomi.ci zastanawiaj. si. nad
celem tego pomys.u. Pa.stwa gromadz.
surowce lub .rodki finansowe
do u.ycia w sytuacjach kryzysowych
lub do stabilizacji rynkow. Kryptowaluty
s. instrumentami niezale.nymi
od pa.stwa i bankow centralnych,
o wyj.tkowo zmiennej warto.ci.
Do jakich strategicznych celow mog.yby
s.u.y. Stanom Zjednoczonym?
Dlatego cz... bran.y krypto wyra.a
obawy, .e wej.cie do gry pa.stwa
z tak nadaktywnym prezydentem
mo.e rozwali. ca.y zdecentralizowany
system kryptowalutowy.
Jeden cel wydaje si. oczywisty
. sp.ata zobowi.za. wobec wielkich
inwestorow kryptowalutowych,
ktorzy poparli Trumpa w kampanii
wyborczej. On sam, kiedy zobaczy.,
jak cyfrowe powietrze zamienia si.
w miliony dolarow p.yn.ce na jego
konto, uzna., .e musi wej.. do tego
interesu nie tylko jako prezydent
USA, lecz rownie. prywatnie. Powi.kszy.
rodzinn. firm. o platform.
Narodziny kryptomocarstwa
Po pi.ciu miesi.cach Austria ma wreszcie nowy rz.d.
Tworzy go chadecka Partia Ludowa pod nowym kierownictwem
Christiana Stockera, ktory zosta.
kanclerzem, wraz z socjaldemokratami z SPO i libera.ami
z NEOS. Trojpartyjna koalicja to precedens w powojennej
Austrii, a rozmowy by.y .bodaj najtrudniejsze w historiih, jak
to uj.. Stocker, co nie najlepiej rokuje. Trzymiesi.czne negocjacje
tej trojki, tu. po wrze.niowych wyborach, nie powiod.y
si. i misja stworzenia rz.du powierzona zosta.a liderowi
skrajnie prawicowej wolno.ciowej FPO Herbertowi Kicklowi,
ktorego w partii nazywaj. kanclerzem ludowym. To jego eurosceptyczna,
antyimigrancka i proputinowska partia wygra.a
wybory, uzyskuj.c pod has.em .Twierdza Austriah rekordowe
28,8 proc. g.osow, jednak rozmowy koalicyjne z chadekami
szybko si. za.ama.y. Strony nie mog.y si. porozumie., kto b.dzie
ministrem spraw wewn.trznych.
Popularno.. FPO przez te miesi.ce jeszcze wzros.a i mog.aby
da. nawet samodzielne rz.dy. Strach przed nowymi
wyborami jest w.a.nie najsilniejszym spoiwem ..cz.cym trojkoalicj..
W 200-stronicowej umowie zapisano m.in. ob.o.enie
specjalnym podatkiem bankow i dostawcow pr.du, wstrzymanie
..czenia imigranckich rodzin oraz mo.liwo.. zawieszenia
prawa do azylu, a tak.e zakaz noszenia chust dla dziewcz.t
poni.ej 15 lat. B.d. ci.cia bud.etowe, aby ograniczy. rekordowy
deficyt i (umiarkowany) wzrost podatkow. To wszystko
uk.ony pod adresem wolno.ciowcow, ktorzy b.d. wykorzystywa.
ka.de potkni.cie. A nastroje nie s. najlepsze. Dwa
lata recesji, seria afer korupcyjnych, problemy z przybyszami
i zm.czenie politykami z establishmentu . wszystko to os.abia
entuzjazm z powodu odzyskanej koalicji.
POL I T Y K A nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 11
Ostatnie dni pokaza.y, .e w Waszyngtonie przewag.
zyskuje oboz .pokoju bez wzgl.du na kosztyh,
jakie poniesie Ukraina.
Keith Kellogg, specjalny wys.annik Bia.ego Domu ds. Ukrainy
i Rosji, powiedzia., jak jest. 6 marca, podczas wa.nej konferencji
politologicznej, scharakteryzowa. decyzj. Stanow
Zjednoczonych o wstrzymaniu pomocy wojskowej dla Kijowa jako
bicie kijem zwierz.cia domowego. .Szczerze mowi.c, Ukrai.cy
sami si. o to prosilih . stwierdzi. by.y genera., co wywo.a.o konsternacj..
Zw.aszcza .e jeszcze niedawno uchodzi. za najbardziej
proukrai.skiego spo.rod bliskich wspo.pracownikow prezydenta
Donalda Trumpa.
Ostatnie dni wiele wyja.ni.y w sprawie stosunku nowej administracji
USA do wojny w Ukrainie. Wydawa.o si., .e list przeb.agalny
(.Nikt nie chce pokoju bardziej ni. Ukrai.cyh), jaki po awanturze
w Gabinecie Owalnym Wo.odymyr Ze.enski wys.a. do Trumpa, za.atwi.
spraw.. Jednak 3 i 5 marca Ukrai.cy dostali dwa ciosy w plecy:
najpierw zawieszenie ameryka.skiej pomocy sprz.towej, a zaraz
potem wstrzymanie informacji wywiadowczych. Szybko zaskutkowa.o
to udanymi atakami Rosjan w Doniecku i w obwodzie kurskim.
Mike Waltz, doradca Trumpa ds. bezpiecze.stwa narodowego,
zasugerowa., .e pomoc wojskowa mog.aby zosta. wznowiona, je.li
Kijow .w dobrej wierzeh we.mie udzia. w negocjacjach pokojowych
pod przewodnictwem USA, ktore rozpocz..y si. w Arabii Saudyjskiej
ju. po zamkni.ciu tego numeru POLITYKI. Zanim jednak
do tego spotkania dosz.o, Trump 7 marca przyzna., .e .atwiej mu
wspo.pracowa. z Moskw. ni. z Kijowem. Jego zdaniem W.adimir
Putin chce zako.czy. wojn. i on mu wierzy. Zapytany, czy rosyjski
przywodca wykorzystuje wstrzymanie ameryka.skiej pomocy dla
Ukrainy, prezydent odpowiedzia.: .My.l., .e robi to, co zrobi.by
ka.dy innyh.
W tym samym czasie prezydent Ukrainy przebywa. w Brukseli
na nadzwyczajnym szczycie Unii Europejskiej, ktora probuje
ratowa. sytuacj.. Szefowa Komisji Europejskiej Ursula von der
Leyen
zaproponowa.a ma.. rewolucj. w finansowaniu europejskich
zbroje.. Wed.ug jej propozycji zasady fiskalne zostan. z.agodzone,
aby umo.liwi. pa.stwom cz.onkowskim zwi.kszenie deficytow
i d.ugu w celu sfinansowania zakupow wojskowych, co . zdaniem
KE . mo.e przynie.. 650 mld euro. Rownie. fundusze rozwojowe
mog.yby zosta. przesuni.te na zbrojenia. A ca.a Unia zapo.yczy
si. na 150 mld euro, aby z tej kwoty udziela. tanich po.yczek pa.stwom
cz.onkowskim na obron..
Przy okazji wybuch. symptomatyczny spor mi.dzy Francuzami
a Niemcami. Ci pierwsi, ze znacz.cym sektorem zbrojeniowym,
domagaj. si., .eby z unijnych pieni.dzy mo.na by.o kupowa. bro.
tylko w Unii, ci drudzy . wr.cz przeciwnie. Wszystkie te pomys.y
musi jeszcze zaakceptowa. Rada Europejska, co mo.e by. problematyczne
z powodu oporu W.gier i S.owacji. W zwi.zku z tym
w Brukseli coraz cz..ciej mowi si. o .koalicji ch.tnychh, bez udzia.u
si. prorosyjskich, niejako obok unijnych instytucji.
Nie czekaj.c na Europ., Kijow wyszed. z w.asn. propozycj.
miesi.cznego rozejmu: wstrzymanie dzia.a. w powietrzu i na morzu,
wymiana je.cow i .zwroth ukrai.skich dzieci. Ze.enski przezornie
nie wspomnia. o europejskich si.ach pokojowych w Ukrainie
ani o ameryka.skich gwarancjach bezpiecze.stwa . kwestiach
dra.liwych dla Trumpa. Putin jednak nie wydaje si. zainteresowany
tak. propozycj.. Trudno si. zreszt. dziwi., skoro . wed.ug naszych
informacji . Amerykanie szukaj. sposobu na spe.nienie wszystkich
rosyjskich ..da., czyli przede wszystkim przej.cia przez Rosjan
ca.ych czterech wschodnich obwodow Ukrainy, w tym obszarow,
nad ktorymi Moskwa nie ma kontroli, oraz wymuszenia na Ukrainie
neutralno.ci.
Oba mocarstwa s. najwyra.niej zdania, .e nie da si. osi.gn..
takiego .pokojuh przy obecnym prezydencie Ukrainy. W zwi.zku
z tym Amerykanie odbyli w ostatnich dniach szereg rozmow z politycznymi
konkurentami Ze.enskiego, m.in. z Juli. Tymoszenko i Petrem
Poroszenk., sonduj.c zapewne mo.liwo.. .zmiany re.imuh
w Kijowie, o czym w zasadzie jednym g.osem mowi. Waszyngton
i Moskwa.
Sk.d to zbli.enie ameryka.sko-rosyjskie? Z kolejnych wy.aniaj.cych
si. teorii na pierwszy plan wysun..a si. ostatnio ta
o dwoch obozach woko. Trumpa. Pierwszy, nazwijmy go .intelektualnymh,
promowa. do niedawna tzw. odwroconego Nixona,
o czym pisali.my ju. w POLITYCE. W skrocie chodzi o to, aby tak
dogodzi. Rosji . w tym wypadku kosztem Ukrainy . aby zerwa.a
wi.zi z Chinami i w tym najwa.niejszym globalnym pojedynku stan..a
po stronie Ameryki, co z wielu powodow wydaje si. nierealne.
Promotorami takiego rozwi.zania byli do niedawna sekretarz stanu
Marco Rubio oraz wspomniani Waltz i Kellogg.
Drugi oboz (pod sztandarem MAGA), ktorego liderem jest wiceprezydent
J.D. Vance, w zasadzie ca.y .wiat, ..cznie z Chinami, ma
w g..bokiej pogardzie. I na populistyczn. mod.. traktuje polityk.
zagraniczn. wy..cznie jako narz.dzie walki wewn.trznej. Trump
wpisuje si. w t. opcj., rozpoczynaj.c ka.d. swoj. wypowied.
na tematy zagraniczne atakiem na Demokratow. W przypadku
Ukrainy chodzi o to, .eby pomoc udzielan. Kijowowi przez administracj.
Joe Bidena sprowadzi. do skrajnego marnotrawstwa
czy wr.cz zdrady interesu narodowego, do czego przekonuj.
Amerykanow rownie. algorytmy zaprzyja.nionych z Trumpem mediow
spo.eczno.ciowych.
Przy takim podziale waszyngto.skiego pola bitwy k.otnia
w Gabinecie Owalnym z udzia.em Ze.enskiego, sprowokowana
przecie. przez Vancefa, by.a de facto zwyci.sk. szar.. obozu MAGA
przeciw .intelektualistomh. Tak mia.d..c., .e Rubio czy Kellogg
w zasadzie ju. dzi. .mowi. Vancefemh w sprawie Ukrainy. Teraz wi.c
zwyci.ski lud MAGA oczekuje od Trumpa spe.nienia obietnic, czyli
przede wszystkim za.atwienia .pi.knego pokojuh, cho.by t.uk.c
kijem Ukrai.cow.
.UKASZ WOJCIK
O sytuacji w Ukrainie s. 14 i 52.
Szczyt UE w Brukseli, 6 marca.
Od lewej: Antonio Costa (szef Rady
Europejskiej), Ursula von der Leyen
i Wo.odymyr Ze.enski.
Tydzie. po ko.cu .wiata
12 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
T E M AT T YG O D N I A
Stary Kontynent tak przyzwyczai. si.
do ameryka.skiej dominacji, .e straci.
wiar. w swoje atuty. Ale najpierw Rosja,
a teraz Trump powinni wywo.a. geopolityczne
zmartwychwstanie Europy.
Pobudka,
Europo!
epublika.ski senator Tom Cotton za prezydentury
Joe Bidena na .amach .Wall Street Journalh
z pasj. wzywa. do silniejszego wsparcia
Kijowa. Alternatywa . przekonywa. . to nie
pokoj, ale kolejny .zamro.ony konflikth na r.k.
Rosji. Kre.li. scenariusz kryzysu migracyjnego,
ataku Moskwy na Mo.dawi., a potem
na kraje NATO. Mia. pretensje, .e Biden odmawia
Wo.odymyrowi Ze.enskiemu samolotow i rakiet dalekiego
zasi.gu. Dzi. senator Cotton jednak milczy.
Trump zastraszy. republika.skich cz.onkow Kongresu. A oni,
przestraszeni, zdradzaj. swe dawne idea.y (o ile w ogole je mieli).
Lud MAGA uwielbia swojego prezydenta w roli twardego szeryfa,
rozstawiaj.cego .wiat po k.tach. Ale w ramach tej adoracji ginie
fakt, .e szeryf jest ostry, gdy mowi do Panamy, a .agodny, gdy
rozmawia z Moskw.. W miesi.c zniszczy. soft power Ameryki
w stopniu znacznie przerastaj.cym skuteczno.. wieloletnich
wysi.kow sowieckiej i rosyjskiej propagandy.
Co w takiej sytuacji powinna robi. Europa? Po pierwsze, nie
panikowa.. Czas najwy.szy, aby z wasala zmieni.a si. w partnera,
ktorego trzeba szanowa..
Co. w tym temacie ju. drgn..o. Deklaracje solidarno.ci z Ukrain.,
jakie nadesz.y ze spotkania europejskich liderow w Londynie,
wskazuj., .e Stary Kontynent nie podkuli. jednak ogona.
Ale wa.niejsze od deklaracji s. konkrety. Komisja Europejska
og.osi.a program zbrojeniowy. Akcje europejskich firm zbrojeniowych
id. ostro w gor., co znaczy, .e zdaniem inwestorow tym
razem nie sko.czy si. na retoryce.
Geopolityczna pozycja Europy mocno si. skomplikowa.a.
Ale te. wiele si. wyja.ni.o. G.ownie to, .e na Ameryk.
nie mo.na liczy. tak jak w przesz.o.ci. Pytanie administracji
Trumpa o wyk.adni. art. 5 traktatu po.nocnoatlantyckiego (jeden
za wszystkichc) nie ma dzi. wielkiego sensu. Niezale.nie
ANDRZEJ LUBOWSKI Z SAN FRANCISCO R od aktualnej odpowiedzi brak jest gwarancji, .e jutro nie b.dzie
ona inna . je.li kto. zaoferuje Trumpowi lepszy deal.
Europa nie mo.e dzi. ju. sobie pozwoli. na rol. przera.onego
widza. Tym bardziej .e nadarza si. jej szansa, aby pozorn. s.abo..
przeku. w si... Podpowiada to analiza kilku faktow.
Fakt pierwszy. Ameryka.ska bro., ktora w.druje od dekad
do Europy, to nie podarek, ale ogromny lukratywny biznes dla
USA. Wed.ug Departamentu Stanu Ameryka podpisa.a w 2024 r.
umowy na eksport broni o rekordowej warto.ci 117 mld dol. Sektor
lotnictwa i obrony zatrudnia dzi. w USA 2,2 mln ludzi i p.aci
.rednio 120 tys. dol. rocznie . znacznie wi.cej ni. przeci.tna
p.aca w przemy.le. Dlatego nowy szef Pentagonu dzie. po tym,
jak o.wiadczy., .e Ukraina nie ma szans na odzyskanie zaj.tych
przez Rosjan terytoriow, i wykluczy. jej cz.onkostwo w NATO,
obieca. przyspieszenie dostaw broni do Europy.
Gdy Trump domaga si., aby europejscy cz.onkowie NATO
wydawali na obron. 5 proc. PKB (to nierealne i niepotrzebne),
jest w tym doza bufonady, ale tak.e szukanie sposobu na promowanie
w.asnego eksportu. Zw.aszcza .e chce obci.. w.asny
bud.et obronny, a koncerny zbrojeniowe nie zamierzaj. si. zwija..
I maj. co. do powiedzenia na scenie politycznej Ameryki.
Fakt drugi. Mimo wieloletnich zaniedba. Europa pozostaje
pot.g. w produkcji nowoczesnego uzbrojenia. Gdy wydawa.o
si., .e nie ma ju. zagro.enia ze Wschodu, zmniejszono skal.
produkcji. Ale w.rod o.miu najwi.kszych eksporterow broni
pi.ciu to kraje Europy: Francja, Wielka Brytania, Niemcy, W.ochy
i Hiszpania (dane SIPRI). Komisja Europejska szuka obecnie
sposobow na wzmocnienie europejskich producentow broni.
To jednocze.nie doda wigoru anemicznej unijnej gospodarce,
zwi.kszy niezale.no.. od USA i uczyni z Europy konkurenta dla
Ameryki w batalii o wojskowe rynki krajow trzecich.
Fakt trzeci. Przekonanie o wy.szo.ci ameryka.skiej broni
nad europejsk. jest przesadzone. Wielka Brytania (BAE Systems)
wraz z W.ochami (Leonardo) i Japoni. (JAIEC) pracuj.
ilustracja marcin bondarowicz
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 13
nad my.liwcem szostej generacji, zdolnym do konkurowania
z ameryka.skim F-35. Dzi. BAE buduje, we wspo.pracy z W.ochami,
Niemcami i Hiszpani., my.liwiec Eurofighter Typhoon.
Podczas manewrow poradzi. sobie z ameryka.skimi my.liwcami
F-22 Raptor pi.tej generacji.
Szwedzki samolot Saab JAS 39 Gripen zdaniem wielu ekspertow
jest lepszy ni. F-16. Szacuje si., .e w ca.ym okresie eksploatacji
b.dzie kosztowa. mniej ni. jedn. trzeci. tego, co F-35. W dodatku
flota szwedzkich maszyn jest dost.pna niemal w 100 proc.
Tymczasem w USA, przy priorytetowym dost.pie do cz..ci zamiennych,
lotnictwo ameryka.skie ma trudno.ci z u.ytkowaniem
samolotow. Przez ostatnie pi.. lat wska.niki dost.pno.ci
F-35 utrzymywa.y si. znacznie poni.ej 50 proc., co oznacza,
.e wi.kszo.. F-35 utkn..a w hangarach. Francuski my.liwiec
Dassault Rafale jest . podobnie jak F-35 . zdolny do przenoszenia
broni nuklearnej. F-35 uchodzi za cudo technologiczne,
podczas gdy Rafale oferuje sprawdzon. rownowag. wydajno.ci
i op.acalno.ci.
T. wyliczank. mo.na kontynuowa.. Niemiecki czo.g Leopard 2
nie ust.puje ameryka.skim Abramsom. Polskie Pioruny i Gromy,
wyrzutnie rakiet bardzo krotkiego zasi.gu, s. lepsze i ta.sze ni.
ameryka.skie Stingery, ktore wygna.y ZSRR z Afganistanu. Dalej
. od przesz.o pi.ciu lat Airbus radzi sobie na rynku lotniczym
znacznie lepiej ni. Boeing i umocni. sw. pozycj. lidera, zdobyt.
w 2019 r.
Dodatkowo kraje skandynawskie maj. dobre rozeznanie
w Arktyce, ktora zyskuje na geostrategicznym znaczeniu. Rosja
ma ponad 40 tzw. okr.tow klasy lodowej, w tym kilka lodo.amaczy
o nap.dzie nuklearnym. USA maj. tylko dwa lodo.amacze,
mocno nadszarpni.te z.bem czasu, i .aden nie jest gotow do ca.orocznej
operacji. .wiatowym liderem w budowie lodo.amaczy
jestc Finlandia.
I jeszcze kilka .drobiazgowh. Wielka Brytania i Francja dysponuj.
broni. j.drow., Europa nie jest zatem bezbronna wobec
ewentualnego szanta.u nuklearnego Rosji. Po wspomniany art. 5
dotychczas si.gni.to tylko raz i beneficjentem by.yc Stany Zjednoczone
(po zamachach z 11 wrze.nia). Warto.. ca.ej pomocy dla
Ukrainy ze strony Europy wynios.a do ko.ca 2024 r. 132 mld euro,
z USA . 114 mld. Od lutego 2022 r. wsparcie wojskowe
USA dla
Ukrainy wynios.o 64 mld euro, a Europy 62 mld euro. I last but
not least: Europa, ..cznie z Wielk. Brytani., ma obecnie do dyspozycji
1,47 mln personelu wojskowego w czynnej s.u.bie (SIPRI),
czyli wi.cej ni. Stany Zjednoczone.
Rejestr atutow militarnych krajow Europy, cho. wa.ny,
nie jest oczywi.cie wystarczaj.c. miar. potencja.u obronnego
kontynentu. Abstrahuje bowiem od woli i zdolno.ci
do wspolnego dzia.ania. Idea armii europejskiej wielekro.
pojawia.a si. na intelektualnym czy analitycznym horyzoncie,
abyc tam pozosta.. Czy bataliony w.gierskie, w.oskie lub
hiszpa.skie pomaszeruj. na rozkaz holenderskiego genera.a?
Na ile armie wielu krajow s. gotowe do standaryzacji broni
i amunicji?
Tak jak unijna flaga i hymn to bardziej symbolika ni. .wiadectwo
jedno.ci i gotowo.ci do wyrzecze., tak sumowanie samolotow,
czo.gow i luf karabinow to zabieg o w.tpliwej warto.ci.
Pilnych decyzji wymagaj. kwestie struktur dowodzenia i koordynacji
dzia.a.. Nie wszystkie armie musz. u.ywa. tego samego
czo.gu czy my.liwca, ale niedawne dylematy, jak zapewni.
dostateczne zaopatrzenie w amunicj. kalibru 155 mm, pokazuj.
praktyczne problemy.
Najwi.ksz. strat. wynikaj.c. z transatlantyckiego rozwodu
by.oby wycofanie z Europy 100 tys. ameryka.skich .o.nierzy.
Ich obecno.. to arcywa.ny element odstraszania. W razie
ataku Rosji na europejski kraj NATO ta si.a zosta.aby wedle
planow NATO szybko wzmocniona o dodatkowe oddzia.y ameryka.skie
(do 200 tys.), g.ownie jednostki pancerne, najlepiej
dostosowane do wschodnioeuropejskiego pola bitwy.
Z najnowszego raportu europejskich think tankow Breugel
i Kiel Institute wynika, .e aby powstrzyma. rosyjsk. agresj.
. gdyby zabrak.o wsparcia USA . potencja. Europy wymaga
zwi.kszenia o odpowiednik zdolno.ci bojowej 300 tys. .o.nierzy
ameryka.skich. To oznacza wi.cej ni. 300 tys. .o.nierzy
europejskich nie dlatego, .e .o.nierz ameryka.ski jest bardziej
warto.ciowy na polu walki, ale dlatego, .e w przypadku konfliktu
przybyliby w du.ych jednostkach, z jednolitym dowodzeniem
i procedurami, i oczywi.cie pos.uguj. si. tym samym
j.zykiem.
Co wi.cej, .o.nierze ameryka.scy byliby wspierani
przez strategiczne lotnictwo i si.y kosmiczne, ktorych Europie
brakuje.
Jak na razie Amerykanie mowi. co najwy.ej o zmniejszeniu
swego kontyngentu w Europie. W d.u.szej perspektywie Unia
i Wielka Brytania (w sumie 520 mln ludzi) powinny by. w stanie
zape.ni. t. luk.. W chwili zjednoczenia Niemiec Bundeswehra
liczy.a 585 tys. .o.nierzy. Dzi. jest ich w s.u.bie czynnej 180 tys.
Skandynawowie maj. dzi. pod broni. 100 tys., a Ba.towie . niespe.na
50 tys. Ale w 6 do 12 miesi.cy s. w stanie zmobilizowa.
w sumie 1,6 mln ludzi . dwa i po. razy tyle co Niemcy.
Ameryka.skie frustracje nie s. nowe. Jednak wcze.niej
nie znalaz.y wyrazu tak brutalnego i merkantylnego,
tak wypranego z jakichkolwiek odniesie. do wspolnych warto.ci.
W 2011 r. sekretarz obrony Robert Gates, wypominaj.c
europejskim partnerom z NATO jazd. na gap., ostrzega.: .Je.li
dzisiejsze trendy spadku europejskich zdolno.ci obronnych nie
zostan. zahamowane i odwrocone, to przyszli liderzy polityczni
Ameryki . ci, ktorych nie formowa.o, jak mnie, do.wiadczenie
zimnej wojny . mog. uzna., .e korzy.ci z inwestycji Ameryki
w NATO nie s. warte ich cenyh.
Skala wyzwania, przed jakim Ameryka postawi europejskich
sojusznikow, zale.y rzecz jasna od tego, jak w nadchodz.cych
miesi.cach u.o.. si. losy wojny w Ukrainie. I jakie decyzje podejmie
Waszyngton w kwestii swej obecno.ci w Europie. Je.li Kijow
zaakceptuje porozumienie pokojowe, Rosja wcale nie zatrzyma
zbroje. i zdaniem ekspertow NATO b.dzie gotowa do ataku w ci.gu
3. 10 lat.
Wed.ug wst.pnych szacunkow . przy za.o.eniu wycofania si.
USA z Europy . dla powstrzymania Rosji Europa b.dzie musia.a
zwi.kszy. wydatki na zbrojenia .rednio z 2 do 3,5 proc. PKB.
To b.dzie trudne, ale nie niemo.liwe. Wolne moce produkcyjne,
np. w przemy.le samochodowym (w ktory uderzaj. trumpowskie
c.a), to silny argument na poparcie tezy, .e dodatkowy popyt
mog.by zosta. szybko zaspokojony. Tak jak w przesz.o.ci, wydatki
na zbrojenia mog. si. sta. tak.e impulsem do innowacji.
Dzi. priorytetem Europy powinno by. dalsze wspieranie Ukrainy
. jej armia jest najskuteczniejszym .rodkiem odstraszania
rosyjskiego ataku na Uni. Europejsk.. Zamiast wylewa. .ale,
Europa musi by. gotowa na ka.dy scenariusz. n
14 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
T E M AT T YG O D N I A
Ukrai.cy buduj. kolejne linie
obrony. Nawet bez ameryka.skiej
pomocy mog. si. tam
pewnie trzyma. jeszcze miesi.cami.
Rosjanie za. probuj.
przes.cza. si. przez ukrai.skie pozycje,
przy okazji ostrzeliwuj. i zrownuj. z ziemi.
kolejne przyfrontowe miasta. W.a.nie
przyszed. czas na 80-tysi.czn. kiedy.
Konstantyniwk., na ktor. wszyscy mowi.
Konstacha.
.mier.
Kawiarnia Coffeine. W mie.cie nie ma
ju. takich miejsc: croissanty na s.odko
i na wytrawnie. Kawa. . Trzymamy si.
jeszcze . mowi w.a.cicielka z u.miechem.
. A niedaleko dzia.a nawet salon pi.kno.ci!
. Serio? . Fryzury, manicury, mo.na
sobie nawet przed.u.y. rz.syc Przy s.owie
.rz.syh wybuch. Za chwil. nast.pny.
Rosyjskie bomby lotnicze spad.y kilkaset
metrow st.d.
Trafi.y w ma.y bazarek. Dwupasmowa
ulica, sklepy, stragany. Drzewa nie mog.y
zatrzyma. od.amkow. Poprzewracane,
ogo.ocone z ga..zi. Wszystko zasypane
szk.em. Zewsz.d j.ki. Lena p.acze
spazmatycznie. M..czyzna u jej stop
to Wiktor. Le.y pod brzoz., jakby spa..
. M.. . t.umaczy. . Przed chwil. wyszed.
z domu. Us.ysza.am wybuch. Dzwoni.,
dzwoni.! Nie odbiera. Przybieg.am tutaj.
Znalaz.am.
Ratowniczka podbiega do Wiktora:
. Martwy! P.dzi dalej, bo niedaleko
dwoch .ywych z ci..kimi obra.eniami.
M..czyzna z oderwan. r.k.. Nieprzytomny,
na brzuchu. Obok komorka. I jeszcze
jeden z ran. w klatce piersiowej. Probuje
pe.zn.., cho. jest na .rodku placyku i nie
ma dok.d ucieka..
Dalej cia.a. Jedno w.rod rozsypanych,
kupionych w pobliskim kramie kartofli.
I staruszek . szary, przysypany popio.em.
Buty, sztuczna szcz.ka, podwini.ty pomara.czowy
sweter. Trup kobiety. Niebieska
kurtka, czapka pod kolor. Legginsy w kropki.
Ubra.a si. .adnie na zakupy . w ko.cu
w Konstasze mo.na by. na ulicy tylko
przez cztery godziny dziennie. Przerwa
Front wygl.da jak na katastroficznym
filmie z przysz.o.ci. Wielkie pustkowie,
zgliszcza, ziemia niczyja, nad ktor.
wisz. drony. Maszyny-zabojcy
wyczulone na najmniejszy ruch.
Ostatnie dni
Konstachy
PAWE. RESZKA Z FRONTU POD KONSTANTYNIWK.
c GENYA SAVILOV/AFP/EAST NEWS, LAURENT VAN DER STOCKT
/LE MONDE/GETTY IMAGES, KOSTIANTYN LIBEROV/LIBKOS/GETTY IMAGES
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 15
w godzinie policyjnej trwa od 11 do 15
. wtedy
jest czas na spacery, zakupy, .ycie
towarzyskie. Noga oderwana na wysoko.ci
uda. Dwoch ch.opcow usi.uje przykry.
jej nago.. kocem termicznym. Obok starsza
pani lekko ranna w r.k.. Krople krwi,
kap, kap po .niegu. Antonina Szkurko.
Martwa kobieta to Natalia, jej corka.
Policjanci i ratownicy nosz. rannych
do karetek (kilkana.cie osob), cztery cia.a
uk.adaj. w rz.dku. Alarm. Znow rosyjskie
bomby lec. na Konstach.. Przez szk.o, ceg.y,
wyrzucone ze sklepow fragmenty mebli
ci, ktorzy ocaleli, biegn. do najbli.szej
klatki schodowej. Tam troch. bezpieczniej.
St.oczeni. Bladzi. Cisza cmentarna.
Tylko przyspieszone oddechy .wiadcz.,
.e jeszcze raz si. uda.o. .mier. przesz.a
tu. obok. Wsz.dzie czu. jej zapach. Tym
razem bomby polecia.y na inn. cz...
miasta.
Ostrza.y
Alarm odwo.any po kilkunastu minutach.
Wychodz. powoli. Chy.kiem przemykaj.
do domow. Przez plamy krwi
i odrobinki ludzkich cia., ktore bomba
porozrzuca.a wsz.dzie. Tych kawa.eczkow
nikt nie ma g.owy sprz.ta.. W nocy
pojawi. si. psy . bezdomne, porzucone
przez w.a.cicieli, oszala.e od wybuchow
bez celu b..kaj. si. po mie.cie. M..czyzna
z oderwan. r.k. pojecha. ju.
do szpitala. A komorka zosta.a w .niegu.
W.a.nie dzwoni. Strach odbiera. taki
telefon.
Szpital. Ordynator chirurgii dr Jurij
Anatoliewicz Myszasty. Pytam o tego pacjenta
od telefonu. . Zmar.. . Czyli pi..
ofiar? . Tak, cztery na miejscu. Ten pi.ty.
Jeszcze jeden w bardzo ci..kim stanie.
Ten w ci..kim stanie zostanie przetransportowany
do szpitala w Dniprze. Umrze
wkrotce i b.dzie szost. ofiar. nalotu.
Eksperci od wybuchow i balistyki ustalili,
.e Rosjanie zabili m..a Leny, zrzucaj.c
bomby FAB 250, ktore przenosz. 100 kg
.adunku wybuchowego. FAB to bomba
burz.ca, przeznaczona do niszczenia celow
naziemnych za pomoc. fali uderzeniowej
i od.amkow. Wykorzystuje si.
tereny kontrolowane
przez Rosjan
Bachmut
Siwiersk
Toreck
S.owiansk
Czasiw Jar
Druzkiwka
Kurdiumiwka
So.edar
Zajcewe
OBWOD DONIECKI
(UKRAINA)
Konstantyniwka
Kramatorsk
Krywyj Torec
Oczeretyne
MORZE CZARNE
ROSJA
BIA.ORUS
MO.DAWIA
UKRAINA
Kijow
10 km
Ma.otarainiwka
Krasnotorka
Szczerbiniwka
W Konstantyniwce z 80 tys. mieszka.cow zosta.o niespe.na 15 tys. W mie.cie nadal .yj. ci najbardziej bezradni.
Widok z gory
na okopy ukrai.skie
Gdy zapada zmrok,
drony zmienia si. na te
z noktowizj. i termowizj.
c LECH MAZURCZYK
16 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
T E M AT T YG O D N I A
j. do atakow na umocnienia, budynki,
pojazdy i oddzia.y piechoty.
Konstrukcja do.. prymitywna (pochodzi
z 1946 r.). Jednak ostatnio Rosjanie
dodaj. do FAB-ow skrzyd.a i modu.y naprowadzania,
by przekszta.ci. je w tanie
bomby szybuj.ce. O precyzji nie mo.e by.
mowy. Zreszt. chyba nie chodzi o .adn.
precyzj., bo przecie. zaatakowali mi.dzy
godz. 11 a 15. W krotkim czasie, kiedy
na ulicach s. ludzie.
Front
Przedostatni weterynarz w mie.cie
Andrij przyjmuje pacjentow w piwnicy
z solidnym stropem: . Mam 55 lat i zaraz
zapyta pan, dlaczego nie wyjecha.em.
Odpowiem: chyba dlatego, .e jestem durniem.
Ka.dego dnia ci..ej i ci..ej.
Z sypialni domu, w ktorym mieszka
z przedwcze.nie osiwia.. ma..onk., do linii
frontu jest nieca.e 10 km. Nad sypialni.
Andrija przelatuje wszystko: bomby,
rakiety, pociski artyleryjskie, a przede
wszystkim drony. Drony rz.dz. t. wojn..
Ich operatorzy maj. stanowiska niedaleko
frontu. Doskonale zamaskowane, czasem
wkopane g..boko w ziemi.. Operatorzy
mog. nie wychodzi. z nich tygodniami.
Musz. by. ostro.ni . wiedz., .e operatorzy
z tamtej strony najbardziej poluj.
w.a.nie na nich.
Nieco dalej od frontu rozmieszczone s.
punkty obserwacji i dowodzenia (KSP).
To mo.e by. ziemianka albo jaka. rozwalaj.ca
si. cha.upa w opuszczonej wsi.
W .rodku generator, uwijaj.cy si. .o.nierze,
izba pe.na monitorow.
Aleksander, podporucznik 24. Zmechanizowanej
Brygady im. Krola Dany.o
(w cywilu niedosz.y maszynista elektrowozu),
obserwuje ekrany. Jego odcinek
obejmuje przedmie.cia Czasiw Jaru.
Mo.e powi.kszy. ka.dy obraz. Mi.dzy
ruinami przebiega pies? Zbli.enie na psa.
Leci ptak? Dron puszcza si. za ptakiem.
Najmniejsza wykryta obecno.. przeciwnika
skutkuje rozkazem ataku: wysy.a
si. drona bojowego albo dzwoni
do artylerzystow.
Artylerzy.ci kryj. si. w podobnym
do punktu dowodzenia, niepozornym
miejscu, udaj.c, .e ich nie ma. Dowodca
baterii Jurij (starszy sier.ant, lwowianin)
dostaje rozkaz z dok.adnymi namiarami.
Biegnie ze swoimi .o.nierzami do zamaskowanego
ga..ziami, wkopanego w ziemi.
dzia.a. Strza.! Strza.! I natychmiast:
Wszyscy kry. si.! Ka.de wytkni.cie
nosa z kryjowki na d.u.ej rowna si.
samobojstwu.
Rosjanie na tym odcinku nie szturmuj.,
ale . jak mowi. .o.nierze ukrai.scy
. przes.czaj. si. w ma.ych grupach,
gdy widoczno.. jest ograniczona (.nieg,
mg.a, deszcz). Korzystaj. te. z chwili, gdy
zapada zmrok lub gdy .wita (wowczas nast.puje
zmiana dronow z noktowizj. i termowizj.
na zwyczajne). Usi.uj. umocni.
si. na zaj.tych tak pozycjach. A Ukrai.cy
robi. wszystko, by ich wybi..
Po.tora roku temu chodzi.em jeszcze
po ulicach Czasiw Jaru, dzia.a.y sklep
i szasz.ykarnia u Romana. Pi.em herbatk.
w domu pani Luby. Dzi. to strefa .mierci.
Na ekranie szkielety domow. Gruzowiska
ulic. Do czego to porowna.? Chyba tylko
do zdj.. Warszawy ze stycznia 1945 r.
Sklep
Gdy pozycje obronne Ukrai.cow znajd.
si. w zasi.gu Rosjan, ci ostrzeliwuj.,
zrzucaj. im na g.ow. wszystko, co wybucha
i co maj. pod r.k.. Cicha, statyczna
wojna zmienia si. w gor.c..
Wadim (imi. zmienione) broni Konstachy
od po.udniowej strony. Jego oddzia.
walczy w Torecku. W.a.ciwie trzyma si.
pazurami na terenie zniszczonej kopalni.
Rotacje odbywaj. si. co kilkadziesi.t dni,
bo pozycja w.a.ciwie okr..ona. Amunicj.,
jedzenie, wod., lekarstwa dostarczaj. drony.
Przygn.biony Wadim uwa.a, .e obrona
kopalni od dawna nie ma sensu: . Po co?
.eby kto. dosta. medal? Awans? Mo.e
kto. nakr.ci o nas film? Ale przecie. nie
przywroci .ycia tym, ktorzy zgin.li. Nie
spowoduje, .e wroc. do domu. . Co robi.?
. Cofa. si. i zadawa. straty, robi. wszystko,
by ocali. .o.nierzy.
Taki chyba jest plan.
Konstantyniwka gotowa do obrony.
W mie.cie linie umocnie. przeciwczo.gowych.
Samochody wojskowe wyposa.one
w systemy zag.uszaj.ce sterowanie dronow.
Coraz mniej skuteczne, bo na wojnie
pojawi.y si. drony po..czone z operatorem
cienkim kablem optycznym. Ich pracy
nic nie zak.oci, a zasi.g najnowszych
dochodzi do 20 km. Dlatego auta s. fantazyjnie
obudowane drucianymi stela.ami,
od ktorych drony maj. si. odbija.. Siatki
.api.ce drony w locie zawisaj. te. nad posterunkami
kontrolnymi rozstawionymi
na drogach.
Za miastem te. umocnienia. Smocze
z.by, bunkry, stanowiska strzeleckie.
Mnostwo. Brakuje ludzi. Mno.. si.
przypadki dezercji. Ci, ktorzy nie walczyli,
nie garn. si. na front, uciekaj. przed
mobilizacj.. Ci, ktorzy walcz., s. potwornie
zm.czeni, gin.. Ale nie ma nastroju
rezygnacji, ch.ci wywieszania bia.ej
flagi. . Trump? Ma.pa z granatem. Putin
nr 2 . mowi. .o.nierze. . Putin uwa.a,
.e Konstantyniwka to cz... Rosji, podobnie
jak Cherso. czy Zaporo.e. Rozwa.acie
wycofanie si. ze swoich pozycji, je.li padnie
taki rozkaz? Je.li takie b.d. warunki
pokoju? . To nie wchodzi w gr..
Opodal przychodni weterynaryjnej
pani Inna ma sklep. Mo.na si. tam napi.
kawy. Wojskowi, kiedy jad. na pozycj., zatrzymuj.
si. u niej. . Wchodzi dru.yna,
10 .o.nierzy. Robi. szybko 10 kaw: mam
americano, espresso, flat whitec Inna
stara si. zapami.ta. twarze. I kto co pije,
bo przecie. nied.ugo wroc. z okopow
i znow zatrzymaj. si. u niej. . I po tygodniu
staje w progu m.ody ch.opak, jeden
z tamtych. Wyko.czony. Oczy wielkie,
przera.one . opowiada Inna. . Pytam:
To ile dla was kaw, .o.nierzyku? A on,
.e jedna: Bo tylko ja zosta.em.
Scenariusz
Straty Rosjan s. znacznie wi.ksze. Ka.dy
metr zdobytego terenu okupuj. litrami
krwi, ale nie przestaj. i... Ka.dy zdobyty
metr przybli.a ich do Konstantyniwki. Powoduje,
.e ostrza. jest celniejszy i .e kolejna
ulica jest w zasi.gu dronow i artylerii.
Linia kolejowa i dolina rzeki dziel. teraz
miasto na dwie cz..ci. Zachodnia, dalsza
od frontu, uchodzi za bezpieczniejsz.. S.
jeszcze kolejki przed bankomatami. Wyj.cia
do sklepow. Wschod przemyka si.
chy.kiem po ulicach. Z l.kiem wypatruje
rosyjskich dronow.
Wszystkie miasta na Donbasie (a by.
mo.e i na .wiecie) atakowane przez Rosjan
umieraj. tak samo. Najpierw bomby
i rakiety z daleka. P.on. domy. Po ka.dym
ostrzale strach, zw.tpienie. Pierwsi
Drony gotowe do walki . to one rz.dz. t. wojn.. Po
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 17
mieszka.cy pakuj. walizki, za nimi kolejni.
I nagle wiele miejsc, bez ktorych
trudno by.o sobie wyobrazi. .ycie, staje
si. zupe.nie niepotrzebne. Po co komu
przedszkola, place zabaw, szko.y, boiska,
sklepy z meblami, markety budowlane?
Front si. zbli.a. A na ulicach coraz wi.cej
wojska. Butiki z modn. odzie.. zmieniaj.
si. w sklepy militarne (kamizelki
kuloodporne, apteczki, plecaki, no.e,
buty). Salony pi.kno.ci staj. si. zak.adami
fryzjerskimi. Fast foody i kawiarnie
prze.ywaj. renesans. Rodzinne pensjonaty
oferuj. pokoje na godziny i mi.o..
za pieni.dze.
Mija jaki. czas. Ostrza.y s. cz.stsze.
Ruiny domow nikogo nie dziwi.. Nawet
.mier. powszednieje, le..ce na ulicy cia.o
nie b.dzie dostatecznym powodem,
by zrezygnowa. z zakupow. By nie nape.ni.
wiadra wod.. Na ulice wyje.d.aj. auta
z wielkimi g.o.nikami: . Uwaga, uwaga!
Rozpoczyna si. ewakuacja. Uwaga, uwaga!
Wtedy wiadomo, .e koniec jest bliski.
Ostatni etap to zmasowane ostrza.y artyleryjskie
i walki uliczne. Czasiw Jar to faza
ostatnia, Konstacha jest jeszcze w fazie
przedostatniej.
Znowu .mier.
Je.li nie powstrzyma si. Rosji, do Konstantyniwki
do..cz. wkrotce kolejne
miasta. Konstacha jest cz..ci. aglomeracji,
w ktorej sk.ad wchodz. le..ce wzd.u.
drogi H20 Dru.kiwka, Kramatorsk, S.owia.sk.
Przed wielk. wojn. mieszka.o tu
ponad 400 tys. ludzi. Teraz ka.de z miast
jest nara.one na bombardowania. Dochodzi
do nich codziennie, a ka.dy wybuch
to tragedia, koniec ma.ego .wiata.
Reporterski notes zape.nia si. zapiskami:
.Grigorij Niko.ajewicz K.ubuk, 73-letni
emeryt z Kramatorska, w.a.nie straci.
.on.. Niedawno obchodzili 45. rocznic.
po.ycia ma..e.skiego. . Nie ma ani .arysy,
ani domu. I nie mam ju. nic . p.acze,
chodzi z jednej strony ulicy na drug.. Patrzy
na zrujnowane domy s.siadowh.
.W S.owia.sku bomba spad.a niedaleko
cerkwi. Zgin..a jedna osoba. Dwie s.
ranne. Olga, sprzedawczyni z pobliskiego
sklepu, ledwie usz.a z .yciem: . Urodzi.am
si. w.a.nie po raz drugi . mowih.
.Znow Kramatorsk. Bomba lotnicza
wybucha na .rodku ulicy, mi.dzy domkami
jednorodzinnymi. . Taniu, Taniuuu,
wszystko z tob. w porz.dku? To s.siadka
krzyczy przez p.ot. . W porz.dku . odpowiada
Tatiana. To .wszystko w porz.dkuh
ma dzi. na Donbasie inne znaczenie. Mo.e
kwadrans, mo.e po. godziny temu na ulicy
wybuch.a rosyjska bomba lotnicza. Karetka
z m..em Tatiany (lekkie rany g.owy
i r.ki) odjecha.a przed chwil.. Dom nie ma
dachu. Pies wystraszony, wyje w ogrodzieh.
Ewakuacja
W Konstantyniwce z 80 tys. mieszka.cow
zosta.o niespe.na 15 tys. Jutro
b.dzie ich jeszcze mniej, bo trwa kolejna
ewakuacja.
Konstacha przed wielk. wojn. by.a
stolic. ukrai.skiego przemys.u szklarskiego.
Mia.a dworzec kolejowy, sklepy,
kawiarnie i pla.. nad rzek. Krywyj Tore..
Teraz to ju. przesz.o... Antonina
Paw.owna (86 lat), ktora przez ca.e .ycie
pracowa.a w fabryce szk.a, pakuje walizk..
Za chwil. wsi.dzie do busa organizacji
Schid SOS i wyjedzie st.d na zawsze. . Ci.gle
strzelaj., a syn, z ktorym mieszkam,
w ko.ko pije, robi si. niezno.ny.
Bus wolontariuszy je.dzi mi.dzy blokami.
W mie.cie zostali ci najbardziej
bezradni. Wo.odymir (samotny, chory
psychicznie): . W mieszkaniu nie mam
ju. ani jednego ca.ego okna. Lekarstwa
si. sko.czy.y, a moj doktor wyjecha..
Nadie.da Iwanowna, emerytka, jedzie
do corki. Niko.aj, wyniszczony alkoholik
(do ewakuacji zg.osili go s.siedzi), chyba
do psychuszki albo hospicjum.
Walentyna Iliszina te. raczej do hospicjum.
Kiedy. szanowana urz.dniczka,
dzi. 96-letnia, pogr..ona w demencji,
samotna kobieta. Ma uszkodzony staw
biodrowy. Kiedy nios. j. do busa, krzyczy
z bolu: . Lepiej bym ju. zdech.a! Potem
zaczyna wzywa. s.siadk., ostatni.
opiekunk.: . Raiczka, s.o.ce, daj mi wody!
Wala chce pi.! Daj wody i ciasteczko. Wala
umiera. Raja! Twoja Wala umiera.
Antonina Paw.owna patrzy ostatni raz
na swoje miasto, ktore w.a.nie zmienia
si. w ruin.: . Szczerze mowi.c, nigdy nie
by.o zbyt .adne . mowi jakby bez .alu.
. A teraz? Dok.d pani jedzie, Antonino?
. Do domu starcow, ale do jakiego, nie
wiem.
O.ywia si. siedz.ca obok Zinajda Iwanowna
(83 lata): . Ja te. do domu starcow!
Antonina: . To b.dziemy kole.ankami!
U.miechaj. si. do siebie. W autobusie
robi si. ra.niej i jakby cieplej.
l l l
W nocy znowu ostrza.. Rosyjska rakieta
trafia w du.y, czterokondygnacyjny dom.
P.omienie tl. si. do rana. Dwie kobiety
(wygl.daj. na matk. z cork.) przysz.y
poszuka. w pogorzelisku ocala.ych rzeczy.
. Panie z tego domu? . Tak, tam by.o
nasze mieszkanie. Widzi pan, .e ci.gle nie
od..czyli pr.du?
Stra.acy lej. wod.. Z urwanego przewodu
elektrycznego sypi. si. iskry. Elektrycy
my.l., jak od..czy. zasilanie. Nagle
dwa kolejne wybuchy. Nie wiadomo
bomby czy rakiety. Wiadomo, .e ca.kiem
niedaleko. Uciekamy. Stra.acy, elektrycy,
matka i corka. Ka.dy w swoj. stron..
Kawiarnia Coffeine jest 100 m dalej.
Otwarta, ale szyld przekrzywiony, z.amany.
. Jutro zamykamy . mowi w.a.cicielka.
Ordynator chirurgii Jurij Anatoliewicz
mowi, .e ludzie wariuj. od ostrza.ow.
Opatruje rany od od.amkow, ale rownie
cz.sto traumy wynikaj.ce z przemocy:
. Rzucaj. si. na siebie z no.ami, bij. si..
W szpitalu nie ma ju. planowego leczenia.
Tylko przypadki nag.e. Pacjenta stabilizuje
si. i wysy.a w bezpieczne miejsce.
Coraz mniej personelu. Ostatnio zrezygnowa.a
do.wiadczona piel.gniarka
z bloku operacyjnego. W s.siedni blok
uderzy.a bomba i powiedzia.a, .e d.u.ej
tego nie wytrzyma. . Pyta pan, jak tu jest?
Trudno powiedzie., .e my tu .yjemy. My
tu zaledwie istniejemy . mowi doktor.
PAWE. RESZKA
Z FRONTU POD KONSTANTYNIWK.
prawej: ich operatorzy, ktorzy maj. .wietnie zamaskowane, czasem podziemne stanowiska niedaleko frontu
c KOSTIANTYN LIBEROV/LIBKOS/GETTY IMAGES, TARAS IBRAGIMOV/SUSPILNE/GETTY IMAGES
18 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
P O L I T Y K A / S O N DA .
Jak wygl.daj. szanse kandydatow w wyborach
prezydenckich, co mowi. badania opinii,
czym interesuj. si. wyborcy, jak sytuacja
mi.dzynarodowa odbija si. na polskiej polityce
. o tym nasz kolejny odcinek sonda.owy,
przygotowany wraz z pracowni. IBRiS.
Kampania w cieniu ampania prezydencka przez ca.y czas si. toczy,
chocia. kandydatom trudno rywalizowa. o uwag.
z Donaldem Trumpem, ktory od paru tygodni aplikuje
.wiatu wielkie wstrz.sy. Wa.. si. kwestie
wojny i pokoju, geopolitycznych sojuszy, przysz.ej
architektury bezpiecze.stwa. Pretendenci do prezydentury
oczywi.cie staraj. si. reagowa. na kolejne
zawirowania. Bardziej s. jednak zak.adnikami
spo.ecznego nastroju ni. jego kreatorami.
RAFA. KALUKIN, MARCIN DUMA (IBRiS) K
RAFA. TRZASKOWSKI
KAROL NAWROCKI
S.AWOMIR MENTZEN
MAGDALENA BIEJAT SZYMON HO.OWNIA
c WOJCIECH OLKU.NIK/EAST NEWS (2), ADAM BURAKOWSKI/EAST NEWS (2), .UKASZ GDAK/EAST NEWS
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 19
Trumpa
Z podobn. sytuacj. mieli.my ju. do czynienia przed pi.cioma
laty, kiedy w trakcie kampanii wybuch.a pandemia. Nie tylko
ograniczaj.c kandydatom ich mo.liwo.ci komunikacyjne, ale te.
wprowadzaj.c do porz.dku politycznego zupe.nie nowe zmienne,
ktore w niema.ym stopniu odcisn..y si. na postawach wyborcow.
Ale czy tak b.dzie rownie. w tym roku? Czy globalne zawirowania
wp.yn. na krajow. rywalizacj.? I jakiego rodzaju mo.e to by.
wp.yw? A mo.e jednak gor. wezm. lokalne tematy?
Odpowiedzi na te pytania poszukujemy w kolejnej cz..ci
prezydenckiego projektu POLITYKI oraz Instytutu Bada.
Rynkowych i Spo.ecznych (IBRiS). Tym razem korzystamy
z bada. zarowno ilo.ciowych, jak i jako.ciowych. Na pocz.tek
zrealizowali.my pi.. pog..bionych wywiadow w grupach
dobranych wedle partyjnych preferencji (18.20 lutego). Kolejn.
porcj. danych uzyskali.my dzi.ki badaniu ankietowemu
na reprezentatywnej probie, ktore przeprowadzili.my nied.ugo
po brzemiennej w skutki wyprawie Wo.odymyra Ze.enskiego
do Waszyngtonu (4.5 marca).
Ukraina dzieli Polakow wzd.u. osi wielkiej polaryzacji.
Obserwujemy
to zjawisko ju. od wielu miesi.cy, ale trend wyra.nie
przyspieszy. wraz z powrotem na scen. Donalda Trumpa.
O jego k.otni z Ze.enskim w Gabinecie Owalnym us.ysza.a
zdecydowana wi.kszo.. Polakow, jakkolwiek jej odbior okazuje
si. zro.nicowany. Kto ponosi odpowiedzialno.. za dyplomatyczny
skandal? Bardziej Trump (39,5 proc. wskaza.) ni. Ze.enski
(24 proc.), chocia. popularna by.a te. opcja, .e obaj pospo.u
(32 proc.). Te koalicyjne elektoraty najcz..ciej wskazuj. jako
g.ownego winowajc. ameryka.skiego prezydenta (55 proc.), zachowuj.c
daleko id.c. wyrozumia.o.. wobec jego ukrai.skiego
odpowiednika (3 proc.). Zupe.nie inaczej widz. to wyborcy opozycyjni:
tutaj to go.. z Kijowa du.o cz..ciej uchodzi za prowodyra
(45 proc.) ni. gospodarz Bia.ego Domu (22 proc.).
A skoro tak, to powinien przeprosi.. Takiego zdania jest
58 proc. Polakow. W elektoratach PiS i Konfederacji jest to oczekiwanie
powszechne (80 proc. wskaza.), te koalicyjne okazuj.
si. dosy. rozdarte (40 proc. za i blisko po.owa przeciw). Ale przy
okazji poruszyli.my te. kwesti. ukrai.skiej wdzi.czno.ci wobec
Polski, ktora w prawicowych narracjach coraz cz..ciej si. teraz
pojawia. Zdaniem 63 proc. badanych nie jest ona nale.ycie okazywana,
chocia. . jak mo.na si. by.o domy.la. . jest to pogl.d
du.o mocniej akcentowany przez wyborcow opozycyjnej prawicy
(81 proc.) ni. rz.dz.cej koalicji (47 proc.).
A jak oceniamy dzisiaj samego prezydenta Ze.enskiego, ktorego
nie tak dawno Polska podziwia.a jako niemal.e wspo.czesn.
ikon. walki o .wolno.. nasz. i wasz.h? Podziw ju. zd..y. ust.pi.
miejsca daleko id.cej ambiwalencji. Odsetek ocen pozytywnych
i negatywnych ukrai.skiego prezydenta jest niemal identyczny
i wynosi po ok. 30 proc., podczas gdy najwi.cej (38 proc.) jest ocen
neutralnych. Asymetria ujawnia si. dopiero po rozbiciu proby
na elektoraty: koalicyjne w 55 proc. przychylnie patrz. na Ze.enskiego,
te opozycyjne . ju. tylko w 11 proc.
Podobnie wygl.da ocena stosunkow polsko-ukrai.skich, ktorych
obecny stan du.o cz..ciej aprobuj. wyborcy koalicji 15 pa.dziernika
(79 proc.) ni. prawicy (44 proc.). Ale najbardziej dra.liwa
pozostaje kwestia przebywaj.cych w Polsce ukrai.skich
uchod.cow. Co trzeci Polak deklaruje pozytywny stosunek
do nich, a co czwarty jest z kolei nastawiony negatywnie. Przy
czym ci pierwsi dominuj. w.rod zwolennikow koalicji (50 proc.
ocen pozytywnych wobec 12 proc. negatywnych), ci drudzy za.
to najcz..ciej jej przeciwnicy (odpowiednio: 15 i 39 proc.).
Prezydentura Trumpa wp.yn..a na stan polskiego bezpiecze.stwa.
To fakt bezsporny dla zdecydowanej wi.kszo.ci Polakow,
niezale.nie od politycznych przekona.. Ale ju. oceny tego
wp.ywu ro.ni. si. diametralnie. Jak mo.na si. by.o domy.la.,
wyborcy rz.dz.cej koalicji przewa.nie s. pesymistami: blisko
70 proc. uwa.a, .e polityka nowej ameryka.skiej administracji
jest dla Polski niebezpieczna. Z czym by.by w stanie zgodzi. si.
ju. tylko mniej wi.cej co trzeci wyborca PiS i Konfederacji. W tej
grupie przewa.aj. zwolennicy pogl.du, .e Trump wzmacnia stan
naszego bezpiecze.stwa (57 proc.). Nie znajduje wi.c potwierdzenia
popularna w publicystyce teza, .e PiS postawi. na z.ego
konia i najlepiej by.oby mu si. rakiem wycofa. z tak daleko id.cej
identyfikacji z k.opotliwym Republikaninem. Najwyra.niej wystarczy
lekko si. zdystansowa., ale bez zrywania ideologicznej
wi.zi. Chyba .e to nie koniec niespodzianek, ktore szykuje nam
administracja Trumpa.
Gdyby wybory prezydenckie odbywa.y sie
w najblizsza niedziele, to czy odda.by/-aby
Pan/Pani w nich swoj g.os? (w proc.)
52,5 8,6 38,9
tak nie wiem nie
Na ktorego z kandydatow
odda.by/-aby Pan/Pani g.os? (w proc.)
Rafa. Trzaskowski
Karol Nawrocki
S.awomir Mentzen
Szymon Ho.ownia
Magdalena Biejat
Adrian Zandberg
Grzegorz Braun
Krzysztof Stanowski
Marek Jakubiak
Nie wiem/Trudno powiedziec
35,7
22,3
15,0
6,9
5,3
2,4
1,7
1,4
1,2
9,1
Badanie ilo.ciowe: 4.5 marca 2025 r., proba ogolnopolska n=1000 . pe.noletni obywatele
polscy (18+), standaryzowany wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (CATI).
c INFOGRAFIKI LECH MAZURCZYK
20 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
P O L I T Y K A / S O N DA .
Prawicowy elektorat najwyra.niej bowiem nie bierze pod
uwag. scenariusza, w ktorym ameryka.skie gwarancje bezpiecze.stwa
zostaj. wycofane. Jest do nich sk.din.d przywi.zany
relatywnie najmocniej, chocia. mimo wszystko poczu.by si.
jeszcze pewniej, gdyby zosta.a utrzymana ca.a wspolnota transatlantycka
w dotychczasowej postaci. Jego silnie emocjonalna
relacja z Trumpem dzisiaj opiera si. przede wszystkim na ideologicznej
iluzji. Mo.na sobie jednak wyobrazi. gwa.towny jej rozpad
w sytuacji realnego ograniczenia obecno.ci wojskowej USA
w Europie, a ju. szczegolnie w Polsce. Bo . jak wynika z naszego
badania . wyborcy PiS i Konfederacji nie maj. najmniejszych
z.udze., .e z samym tylko kontynentalnym wsparciem Polska
by.aby w stanie odeprze. agresora.
To zreszt. pogl.d podzielany dosy. powszechnie, gdy. jedynie
co dziesi.ty badany uznaje europejskie zdolno.ci obronne za wystarczaj.ce.
Ponad 60 proc. Polakow jest zdania, .e nie ma alternatywy
dla opcji transatlantyckiej. I to ca.y czas z dominuj.c. rol.
Stanow Zjednoczonych, w ktorych si.. wierzy 85 proc. badanych.
Odsetek doceniaj.cych militarny potencja. pa.stw europejskich
jest ju. o po.ow. ni.szy, przy czym stosunkowo najlepiej wypadaj.
tutaj Wielka Brytania (48 proc.) i Francja (43 proc.), gorzej
za. Niemcy (36 proc.). Rosj. niezmiennie uwa.amy za .wiatowe
mocarstwo, niewiele tylko s.absze od Chin (odpowiednio:
71 i 79 proc. wskaza.). Na tym tle nawet intensywnie zbroj.ca
si. Polska okazuje si. ledwie samotn. .odeczk. na rozszala.ym
morzu, gdy. jedynie 4 proc. rodakow wierzy w jej samodzieln.
zdolno.. do odparcia agresji.
Nie brakuje wi.c powodow do niepokoju, chocia. niech.tnie
przyznajemy si. do swoich l.kow. Bo jak inaczej wyt.umaczy.
to, .e w porownaniu z naszym badaniem ze stycznia nieznacznie
spad.o przekonanie, .e kwestia bezpiecze.stwa jest dzisiaj
kluczowa? Owszem, wci.. traktowana jako jeden z priorytetow
(tak uwa.a 57 proc. badanych), ale ju. nie jako ten najwa.niejszy.
Na pierwsze miejsce w hierarchii wa.nych spraw awansowa.a
bowiem kwestia opieki zdrowotnej z 62 proc. wskaza. (wzrost
o 13 pkt proc.), a skokowo wzros.a te. wra.liwo.. na wysokie
koszty .ycia oraz inflacj.. Czy.by prorosyjski zwrot Trumpa nie
wywo.a. powa.niejszej refleksji o polskim bezpiecze.stwie?
Nie wykluczamy, .e to jednak proba ucieczki przed gro.n. rzeczywisto.ci..
W tematy ogolnie dolegliwe, niemniej od dawna
oswojone. Sk.ania nas do przyj.cia takiej interpretacji analiza badania
jako.ciowego. Zrealizowali.my je co prawda jeszcze przed
eskalacj. konfliktu na linii Waszyngton.Kijow i zawieszeniem
ameryka.skiego wsparcia dla Ukrainy, ale mimo wszystko ju.
w realiach skokowo rosn.cej geopolitycznej niepewno.ci, nied.ugo
po monachijskim wyst.pieniu J.D. Vancefa.
Kiedy pytali.my naszych badanych na pocz.tek ka.dego
z wywiadow o to, co ich w ostatnim czasie poruszy.o, w spontanicznych
wypowiedziach najcz..ciej skrz.tnie omijali kwesti.
bezpiecze.stwa. W grupie KO g.ownie utyskiwano na rozczarowuj.c.
jako.. rz.dow koalicji, dualizm porz.dku prawnego,
trudno.. w rozliczeniu PiS, pog..biaj.c. si. polaryzacj.. Dopiero
na wprost zadane pytanie, czy badani czuj. si. zagro.eni
agresj., najcz..ciej przytakiwali (. .yj. w sposob normalny, ale
nie wiem, co b.dzie, bo wszystko si. mo.e zmieni. w ci.gu miesi.ca),
a nawet szczerze opowiadali o wyparciu przykrego tematu
(. Musz. .y. i pracowa., a co b.dzie, to b.dzie. Gdybym si. g..biej
nad tym zastanawia., nie czu.bym si. bezpiecznie, wi.c staram si.
nie my.le.).
Podobny mechanizm wyparcia l.ku da. si. rownie. odczu.
w grupie wyborcow lewicowych, ktorzy spontanicznie co najwy.ej
martwili si. wypadkami samochodowymi spowodowanymi
przez osoby bez uprawnie., demografi. oraz cenami mieszka..
Rownie. zwolennicy Trzeciej Drogi skupiali si. g.ownie na sprawach
krajowych, chocia. akurat w tej grupie zago.ci.a niespotykana
gdzie indziej empatia z Ukrain. (. Wyga.ni.cie go.cinno.ci i serdeczno.ci
wobec Ukrai.cow bardzo mnie niepokoi; . Politycy daj.
si. wkr.ca. w opcj. antyukrai.sk.. Wiadomo, kto na tym korzysta).
Zwolennikow PiS rownie. w pierwszej kolejno.ci martwi.y
sprawy krajowe: .zamach stanuh, wysokie koszty .ycia, pakt
migracyjny, Zielony .ad, dziura bud.etowa, zapa.. w s.u.bie
zdrowia i dopiero na szarym ko.cu wojna w Ukrainie. Ale ju.
polityka Trumpa dosy. zgodnie zosta.a uznana za pozytywny
punkt odniesienia dla Polski (. Trzeba zrozumie., .e prezydent
USA b.dzie dba. o swoj kraj i nie mamy co liczy., .e przyjdzie do nas
i wszystko ustawi. Niemniej licz. na powiew .wie.o.ci, .e ludzie
zaczn. analizowa., czy to nie jest zmiana we w.a.ciw. stron.;
. .wiat zmierza w prawo i tylko my w lewo, co jest ma.o zrozumia.e).
Zapytani o Ukrain., najcz..ciej nie mieli z.udze. co do jej
losow (. Zosta.a sprzedana jak my kiedy.; . Rosja wcze.niej czy
po.niej zrealizuje swoj cel), tyle .e mowili o tym tonem dosy.
oboj.tnym. Bez wyra.nych obaw o polskie bezpiecze.stwo,
za to z trosk. o czekaj.ce nas jeszcze ekonomiczne koszty (. B.dziemy
prymusem w odbudowie, takim s.odkim idiot.; . Nie sta.
nas na elektrowni. j.drow., a b.dziemy odbudowywa. Ukrain.).
Zwolennicy Konfederacji dosy. nieoczekiwanie okazali si.
bardziej zdystansowani w ocenach Trumpa (. Je.eli Trump nie
chce ju. pomaga. Ukrainie, to troch. mnie to niepokoi) oraz wiarygodno.ci
ameryka.skich gwarancji bezpiecze.stwa (. Trzeba
patrze. z ostro.no.ci. na to, co prezydent mowi, co robi i co b.dzie
mu si. op.aca.). Chocia. mimo wszystko deklarowali, .e nie czuj.
si. specjalnie zagro.eni (. Strasz. t. Rosj., ale nie wiem, czy jeste.my
a. tak. pere.k., .eby w nas uderza.). Wojna w Ukrainie to ich
zdaniem temat, ktoremu po.wi.ca si. w Polsce zbyt wiele uwagi
(. Nie wiem, o co jest ta wojna. Chyba o strefy wp.ywow Rosji i USA,
ale nas to nie dotyczy; . Je.li Ukraina straci jakie. ziemie, to co my
mamy z tym wspolnego?).
Percepcja polskiego bezpiecze.stwa wyra.nie wi.c zale.y
od sympatii politycznych. Ale zarazem we wszystkich wywiadach
doszed. do g.osu wspolny ton idealizacji Polski jako optymalnego
miejsca do .ycia. I to pod ka.dym wzgl.dem: geograficznym,
kulturowym, nawet ekonomicznym. Skontrastowane
to by.o za ka.dym razem z obrazami Zachodu jako upad.ego ju.
wzorca, trapionego dzisiaj napi.ciami spo.ecznymi, imigracj.,
przest.pczo.ci.. Tak, jakby spe.ni.o si. wreszcie polskie marzenie
o nadrobieniu dystansu. Jeden z badanych obrazowo to nawet
ujmowa. jako wej.cie w doros.o... Zarazem kry.a si. za tym nie
zawsze wprost wyra.ona obawa, .e mo.emy ca.y ten z trudem
Jak okresli.by/.aby Pan/Pani
swoj stosunek do Ukrainy?
(w proc.)
35,7
nie
wiem
0,3
zdecydowanie
negatywny
zdecydowanie
pozytywny
5,2 29,2 35,8 22,8 6,7
raczej
pozytywny
raczej
negatywny
neutralny
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 21
wypracowany dorobek ju. wkrotce utraci.. By. mo.e wi.c idealizacja
jest po prostu skutkiem wyparcia narastaj.cego l.ku
o przysz.o...
Czy istniej. w Polsce elity, na ktorych mo.na si. oprze.
w niepewnych czasach? W ka.dym z wywiadow probowali.my
uzyska. odpowied. na to pytanie, ale w .adnym nie otrzymali.my
pozytywnej odpowiedzi. To kategoria wr.cz abstrakcyjna, trudna
do okre.lenia, w jakim. sensie pozorna, kojarzona najcz..ciej
z uzurpacj. oraz ch.ci. medialnego zaistnienia. Szczegolnie dawa.o
o sobie zna. poczucie deficytu politycznego przywodztwa.
W grupach koalicyjnych ani razu zreszt. nie pad.o nazwisko
Donalda Tuska. W pisowskiej nikt te. nie wskaza. Jaros.awa Kaczy.skiego.
Tym bardziej nie pe.ni. tej roli pretendenci do prezydentury,
ktorych podmiotowo.. by.a przewa.nie kwestionowana.
O samej kampanii wypowiadano si. w tonie letnim, bez emocji.
W technikach projekcyjnych w sumie najkorzystniej wypad.
Rafa. Trzaskowski, chocia. nawet w oczach sympatykow straci.
dawny powab. Wyborcom KO kojarzy. si. najcz..ciej z du.ym
i wygodnym samochodem, niez.ej jako.ci, ale bez nadzwyczajnych
osi.gow. Podobne
skojarzenia miewali zwolennicy
Trzeciej Drogi,
chocia. zg.aszali je
z wi.kszym ju. przek.sem
(.limuzyna, ktora
jedzie na opiniih). Podobnie
wyborcy Lewicy, ktorzy
z kolei akcentowali
jego wynios.y elitaryzm
i wielkomiejsko... Ogolnie
jednak Trzaskowski
uchodzi za kandydata
solidnego, dla ktorego
nie ma alternatywy.
O Szymonie Ho.owni ju.
nie wspominali nawet
jego zwolennicy, nie wida. te. po lewej stronie zainteresowania
kampani. Magdaleny Biejat b.d. Adriana Zandberga.
Karol Nawrocki rownie. ogolnie podoba. si. zwolennikom PiS,
co nie by.o takie oczywiste. Skojarzenia przewa.nie mocarne:
poci.g, ci..arowka, autobus. W grupach koalicyjnych bezlito.nie
za to wy.miewany jako kandydat niepowa.ny, porownywany najcz..ciej
do .klepanego BMW z przyciemnianymi szybami i spojleramih.
Rozmowa o Nawrockim wywo.ywa.a weso.o.., chocia.
takie bagatelizowanie szans g.ownego rywala Trzaskowskiego
wcale nie jest korzystne dla faworyta, gdy. docelowo mo.e os.abia.
mobilizacj. strony antypisowskiej.
A jak postrzegaj. obu g.ownych rywali wyborcy Konfederacji,
ktorzy mog. przecie. zdecydowa. o wyniku drugiej tury? W sumie
podobnie . jako kandydatow pozbawionych podmiotowo.ci
i uzale.nionych od swoich liderow (skojarzenia z przyczep., wagonikiem,
pasa.erem taksowki).
Najbardziej nieokre.lony wydaje si. za to wizerunek S.awomira
Mentzena. W.a.ciwie w ka.dej grupie kojarzy. si. najcz..ciej
z blichtrem na pokaz (Rolls-Royce, niepraktyczna w d.ugich
trasach Tesla, paliwo.erny ameryka.ski muscle car, jacht,
prywatny odrzutowiec), co czasem prowokowa.o drwiny, ale
te. pokazywa.o, .e wyborcy z ro.nych stron sceny przygl.daj.
si. kandydatowi Konfederacji z zainteresowaniem, co. ich w tej
postaci intryguje. Mentzen nie do ko.ca przystaje do schematu
wielkiej polaryzacji, co powa.nie komplikuje prognozowanie
drugiej tury z jego ewentualnym udzia.em. A nie jest to dzisiaj
scenariusz a. tak abstrakcyjny jak jeszcze par. tygodni temu.
Chocia. akurat w naszym prezydenckim sonda.u Mentzen
wci.. jeszcze pozostaje zaledwie .tym trzecimh. Do Nawrockiego
traci ci.gle sporo . 7 pkt proc. A do tego obaj ..cznie maj. tylko
troch. wy.sze poparcie od zdecydowanie przewodz.cego ca.ej
stawce Trzaskowskiego (ponad 35 proc.). Za to kandydaci strony
koalicyjnej ..cznie mog. liczy. na blisko po.ow. g.osow, co jest
niez.ym punktem wyj.cia na drug. po.ow. kampanii.
Podobnie jak w poprzednim raporcie podj.li.my te. jednak
prob. oszacowania potencja.u kandydatow. Inaczej
mowi.c, chodzi tutaj o aktualne gorne pu.apy poparcia. Trzaskowski
ju. nie wypada a. tak ro.owo, gdy. w najlepszym razie
mo.e liczy. w pierwszej turze na niespe.na 40 proc. A to oznacza,
.e nie ma ju. wielkich rezerw i przede wszystkim zmuszony jest
broni. wyniku. Jego potencja. skurczy. si. zreszt. od stycznia
o 6 pkt proc. Jako jedyny
z kandydatow powi.kszy.
zarazem swoj
elektorat negatywny,
ktory wynosi obecnie
46,5 proc. Chocia. jego
rywale wci.. jeszcze s.
pod tym wzgl.dem bardziej
obci..eni.
Nawrockiemu rownie.
skurczy. si. potencja.,
ktory wynosi obecnie
31 proc. Czyli mniej wi.cej
tyle, ile liczy sobie
elektorat PiS, bez cho.by
.ladowej nadwy.ki .obywatelskiejh.
Z kolei pu.ap
Mentzena szacujemy na 20 proc., co na razie nie daje wielkich
nadziei na mijank.. Warto jednak podkre.li., .e jego wizerunek
stale si. ociepla. Od stycznia elektorat negatywny kandydata
Konfederacji skurczy. si. o blisko 12 pkt proc., o tyle samo
powi.kszy. si. za to neutralny. S. to wyborcy, ktorzy wcze.niej
deklarowali postaw. .nigdy na Mentzenah, a teraz przeszli do kategorii
oboj.tnych. Pytanie, czy to nie pocz.tek ich w.drowki.
W tegorocznej kampanii szczegolnie trudno jednak prognozowa.
trendy. Utrzymuje si. pewne zm.czenie krajow. polityk.,
ktora od dwoch lat znajduje si. w nieustaj.cym trybie wyborczym.
A .wiatowy zam.t dodatkowo nie pomaga odbudowa.
emocji, pr.dzej ju. uwypukla koturnowo.. kampanijnych dekoracji.
W naszym badaniu raptem 52 proc. badanych deklaruje
ch.. oddania g.osu w wyborach, czyli grubo poni.ej frekwencji
z ostatnich wyborow prezydenckich (64,5 proc. w pierwszej
turze), nie wspominaj.c ju. o tych z 15 pa.dziernika. I pewnie
nale.a.oby jednak liczy. si. z tym, .e zainteresowanie jeszcze powroci,
a wraz z nim wejd. na rynek dodatkowe grupy wyborcow,
co mo.e zmieni. dotychczasowe hierarchie. Chocia. dzisiaj nie
wida. symptomow takiego o.ywienia. Ale kto wie, mo.e w kolejnej
cz..ci naszego cyklu wreszcie si. objawi?
RAFA. KALUKIN, MARCIN DUMA (IBRiS)
Ktore z twierdzen najlepiej opisuje Pana/Pani
opinie w sprawie bezpieczenstwa Polski?
(w proc.)
Polska jest
w stanie
samodzielnie
powstrzymac
potencjalnego
agresora
Polska jest
w stanie
powstrzymac
potencjalnego
agresora
ze wsparciem
Europy, bez
pomocy USA
Polska jest
w stanie
powstrzymac
potencjalnego
agresora
wy.acznie
przy
wsparciu
USA
Polska
jest w stanie
powstrzymac
potencjalnego
agresora
wy.acznie
przy wsparciu
USA
i Europy nie wiem
4 9,4 15,7 62,1 8,8
22 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
P O L I T Y K A
Czy odebranie immunitetow Kaczy.skiemu, B.aszczakowi i aresztowanie Mateckiego
to otwarcie nowego etapu rozlicze.? Przypomnienie, na czym polega.o pa.stwo PiS?
B.dzie to mia.o znaczenie dla wyborow prezydenckich.
Restart rozlicze.
MARIUSZ JANICKI
Donald Tusk podkre.la kwesti. bezpiecze.stwa Polski
i rzeczywi.cie to dzisiaj priorytet, ale wybory kieruj.
si. w.asn. logik. i nie b.dzie to jedyna ich agenda.
Niedawno premier wykona. ruch w sferze gospodarki
i biznesu. Brak jednak mocnego trzeciego filaru:
nowego otwarcia w sprawie ustroju pa.stwa, praworz.dno.ci
i rozlicze. poprzedniej w.adzy. Przed parlamentarnymi wyborami
w 2023 r. kwestia demokratycznego systemu, niezale.no.ci
s.dow i instytucji, swobod obywatelskich znajdowa.a si. w centrum
kampanii Koalicji Obywatelskiej. Odegra.a zasadnicz. rol.
w zwyci.stwie antyPiSu, takie by.y g.owne has.a dwoch wielkich
marszow owczesnej opozycji. Mo.na zaryzykowa. tez., .e te w.tki
by.y znacznie wa.niejsze od tzw. 100 konkretow, nadawa.y
g..bszy wymiar dzia.aniom owczesnej opozycji. Te czynniki,
cz.sto lekcewa.one przez ekspertow od politycznego marketingu,
przywi.zanych do niskich motywacji wyborcow, zadzia.a.y
w.a.nie 15 pa.dziernika i wprawi.y w konsternacj. tak.e tych
ekspertow. Wtedy przecie. wszyscy szykowali si. na trzeci. kadencj.
PiS.
Teraz wida. podobne podej.cie, znowu kwestie ustrojowe maj.
mie. mniejsze znaczenie, bo wojna, bo wielki mi.dzynarodowy
kryzys, ekscesy Donalda Trumpa i jego ekipy. Poza tym droga
energia elektryczna, s.aba s.u.ba zdrowia, brak mieszka. itd.
A ma si. liczy. tylko twarda materia, nie jakie. abstrakcyjne konstrukty,
.e na konstytucji zupy si. nie ugotuje, a praworz.dno..
to ju. zgrana melodia.
Wida. jednak, .e najwi.ksze od dekad zachwianie porz.dku
.wiatowego nie .agodzi polskiego wewn.trznego konfliktu
mi.dzy opcj. demokratyczn. i autokratyczn.. Nawet przeciwnie:
Trump sta. si. jeszcze jednym, bardzo silnym czynnikiem
pot.guj.cym ten spor, bo doszed. cynizm, brutalno.., a partia
Kaczy.skiego sta.a si. . na w.asne .yczenie . z powodow kulturowych
i ideologicznych zak.adnikiem wszystkich posuni..
dzisiejszej waszyngto.skiej administracji, tak.e jej stylu. Nie
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 23
odst.pi od tego, bo nigdy nie przyznaje si. do b..du i nie przeprasza,
a frustracj. wynikaj.c. z konieczno.ci obrony kolejnych
dziwactw Trumpa b.dzie wy.adowywa. na Tusku i jego ekipie.
Specjalna taryfa
W strategii rozliczeniowej wobec PiS ujawni.a si. pewna
luka: po pierwszym uderzeniu jeszcze w grudniu 2023 r., kiedy
odebrano tej partii TVP, prokuratur., aresztowano W.sika i Kami.skiego,
nast.pi.a d.uga przerwa w rozliczaniu by.ej w.adzy
i odbudowie demokratycznej .infrastrukturyh. Kolejne znacz.ce
ruchy, .ledztwa, stawianie zarzutow pojawi.y si. raczej w drugiej
po.owie 2024 r., kiedy PiS ju. si. pozbiera., odbudowa. swoj. propagand.,
przywroci. optymizm wyborcom. A sytuacja prawna
w tym czasie si. nie zmieni.a, tyle samo by.o mo.liwe w styczniu
2024 r., co w grudniu tego samego roku i po.niej, jednak
sprawy si. ci.gn..y. Moment psychologicznej przewagi nowej
w.adzy w ten sposob min.., teraz Tusk du.ym wysi.kiem stara
si. na nowo odbudowa. atmosfer. zwyci.stwa, ale ju. w trudniejszych
warunkach.
Najpierw by.a d.uga epopeja i w ko.cu ucieczka Marcina
Romanowskiego na W.gry, ostentacja Zbigniewa Ziobry w lekcewa.eniu
komisji .ledczej i ca.ego wymiaru sprawiedliwo.ci.
Ostatnio pojawi.y si. komedie Dariusza Mateckiego z kajdankami
i chowaniem si. w TV Republice wzorem Ziobry, a jego zatrzymanie
jak zwykle zosta.o potraktowane przez prawic. jako .bezprawne
bestialstwoh, z dodatkiem .Rosja ju. tu jesth. Matecki jest
znowu broniony jako ofiara systemu, a w sejmowym g.osowaniu
przeciw jego zatrzymaniu by.a jedna z pos.anek partii Razem.
Przeciwko odebraniu immunitetu Jaros.awowi Kaczy.skiemu
by.o ju. wi.cej pos.ow tej lewicowej partii. Co ciekawe, za uchyleniem
immunitetu Mariusza B.aszczaka opowiedzia.o si. kilkoro
pos.ow Konfederacji, ale tu zdaje si. chodzi.o o to, .e kiedy.
B.aszczak g.osowa. za uchyleniem tego przywileju w przypadku
Grzegorza Brauna.
Buta politykow PiS, w sprawie ktorych tocz. si. .ledztwa,
mo.e by. traktowana jako jeszcze jeden dowod zapiek.o.ci,
ktora zostanie w ko.cu ukarana. Ale mo.e to by. odbierane
inaczej . jako przejaw bezradno.ci pa.stwa wobec tuzow dawnego
uk.adu. Ka.de wyst.pienie Ziobry, w ktorym grozi wi.zieniem
premierowi i innym przedstawicielom obozu w.adzy,
szydzi z rz.du i skuteczno.ci jego dzia.a. . a robi to nieustannie
. pozostaje w publicznej przestrzeni, oznacza, .e tak mo.na.
Podobnie jak przes.uchiwani ludzie s.u.b wiedz., .e komisja
.ledcza ds. Pegasusa nic naprawd. istotnego nie wie, dlatego pozostaj.
w strefie komfortu. Wygl.da to, jakby trwa.a specyficzna
solidarno.. s.u.b specjalnych ponad politycznymi podzia.ami.
A wyja.nienie do ko.ca mechanizmu inwigilowania przez
w.adz. politycznych przeciwnikow jest kluczowe, wa.niejsze
od ewentualnych wymogow niejawno.ci.
Pojawia si. te. wra.enie .wyj.tkowo.cih ludzi PiS, ktorzy mimo
odebrania immunitetow s. traktowani inaczej, ze szczegoln. trosk.,
delikatnie, bo zaraz media si. rzuc..
Dziennikarze, zwykle bardzo wyczuleni na punkcie rownego
traktowania, w przypadku politykow PiS w..czaj. inn. taryf..
A potem trwaj. dyskusje, kto wizerunkowo lepiej wypad., bez
wdawania si. w ustrojowe racje, jakie stoj. za stronami konfliktu.
Gdyby Ziobro, doprowadzany przez policj., dotar. na komisj.
.ledcz., na pewno by j. .zmia.d.y.h, .zaora.h i odes.a. do domu,
te teksty ju. si. pisa.y, czeka.y tylko na .enterh. Bo jak zwykle
to PiS jest sprytny, a nowa w.adza nieudolna, komisja ma deficyty
intelektualne, a w.adza Tuska ju. od roku si. ko.czy. To, .e komisje
.ledcze, zw.aszcza ta od Pegasusa, nie dostaj. warto.ciowych
materia.ow od s.u.b i z prokuratury, zdaje si. nie mie. znaczenia.
Biedni, szykanowani
Nast.puje normalizacja chaosu i moralnego relatywizmu,
przyzwyczajenia do .dwoch pa.stwh, tzw. wojny polsko-polskiej,
wra.enia, .e prawne podstawy i moralne racje PiS i koalicji
rz.dz.cej staj. si. w zasadzie rownowa.ne. Konieczne dla
antyPiSu staje si. wr.cz szokowe przypomnienie realnego stanu
rzeczy. Czyli jakiego docelowego pa.stwa broni rz.d Tuska, jak
ma wygl.da. demokratyczna infrastruktura: s.dy, prokuratura,
Trybuna. Konstytucyjny, S.d Najwy.szy, s.u.by specjalne,
media publiczne itd. Takiej ca.o.ciowej opowie.ci brakuje wielu
wyborcom koalicji, co wida. po komentarzach w socialach. S.
oddzielne puzzle, obrabiane w rutynowej medialnej walce, gdzie
jedni wygrywaj. rano, a inni wieczorem, ale zwartego projektu
brak. Zwyci..a poetyka grz.zawiska, wida. pojedyncze drzewa,
ale nie las.
Na tym rozbiciu obrazu korzysta PiS. Partia Kaczy.skiego
zawsze by.a bieg.a w rozszczepianiu przekazu, traktowaniu
spraw oddzielnie, bez logicznego zwi.zku mi.dzy skutkami
a przyczynami, chyba .e takie zwi.zki wskazywa. sam prezes
partii. Przesz.o.. jest wykasowywana, zawsze liczy. si. stan
bie..cy. By. czas, kiedy PiS okazywa. si. mocarny, pozakonstytucyjnie
zmieni. prawo i poniewiera. swoimi przeciwnikami.
Ale teraz to partia Kaczy.skiego ma by. biedna, szykanowana
przez .u.miechni.tychh; co by.o, nie liczy si.. Dlatego, je.li
c ADAM CHE.STOWSKI/FORUM
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
P O L I T Y K A
Tusk chce naruszy. t. narracj., powinien na nowo ponazywa.
ustrojowe cele, probowa. wskrzesi. atmosfer., ktora przynios.a
74-proc. frekwencj. w 2023 r.
Bez uruchomienia cho.by cz..ci tamtego entuzjazmu prezydentura
dla Rafa.a Trzaskowskiego wci.. nie jest pewna.
Koalicja 15 pa.dziernika jako ca.o.. od dawna znajduje si.
w sonda.ach pod progiem 50 proc., inni jej kandydaci do prezydentury
poza Trzaskowskim maj. po kilka procent poparcia.
Karol Nawrocki, je.li wejdzie do drugiej tury, ma za. u S.awomira
Mentzena zapas 15.20 proc. elektoratu. To si. robi na styk.
W sprawie polskich wyborow zapowiedziano .okr.g.y sto.h
organizowany przez Komisj. Europejsk., gdzie ma si. odby.
debata z udzia.em rz.du, NGS-ow, ekspertow, jak zapobiega.
dezinformacji w mediach spo.eczno.ciowych podczas kampanii.
PiS oburza si., .e szykowana jest .powtorka z Rumuniih,
atak na demokracj., wybieranie prezydenta elit, a nie ludzi.
Je.li do tego .sto.uh mia.oby ju. doj.., to tym bardziej stanie si.
istotne, czego Komisja Europejska chce broni. w Polsce, czym
ten kanoniczny, zachodni model ustrojowy ma si. ro.ni. od populistycznej
wizji, i to w konkretach.
Jedni maj. to, drudzy tamto
Dzi. dominuje teza o symetrii mi.dzy PiS a PO. Oto wspo.istniej.
dwie wrogie wzgl.dem siebie struktury. PiS posiada: Trybuna.
Konstytucyjny .wi.czkowskiego, KRRiT .wirskiego, Pa.ac
Prezydencki Dudy, S.d Najwy.szy Manowskiej z wewn.trzn.
opozycj. .starychh s.dziow, Krajow. Rad. S.downictwa Pawe.czyk-
Woickiej oraz NBP Glapi.skiego. Partia Kaczy.skiego za.
nie uznaje: Prokuratury Krajowej Barskiego, Najwy.szej Izby
Kontroli Banasia, TVP Syguta oraz sejmowej komisji .ledczej
ds. Pegasusa Sroki, na w.tpliwej li.cie jest tak.e PKW, ale ju. nie
jej prezes Marciniak. PiS ma swoich prokuratorow, funkcjonariuszy
s.u.b, a nawet zaprzyja.nione politycznie szpitale na terenach
podleg.ych samorz.dowo tej partii.
Koalicja 15 pa.dziernika posiada za. m.in. rz.d, prokuratur.,
ale z obstrukcj. cz..ci Ziobrowych prokuratorow, s.u.by
specjalne, cho. nie do ko.ca odzyskane. Nie uznaje natomiast:
Trybuna.u Konstytucyjnego, Krajowej Rady S.downictwa,
w du.ym stopniu KRRiT, dwoch izb S.du Najwy.szego i wielu
tzw. neos.dziow, do niedawna tak.e Rady Mediow Narodowych,
dopoki nie uzyska.a w niej wi.kszo.ci.
Obecny oboz w.adzy nie by. zreszt. w kilku kwestiach zdecydowany:
delegowa. swoich ludzi do nieuznawanej KRS,
do wspomnianej rady mediow, d.ugo wysy.a. przedstawicieli
na rozprawy do TK i uwzgl.dnia. czasami orzeczenia teoretycznie
nieuznawanej Izby Kontroli SN. Dopiero po pewnym czasie
stanowisko rz.du si. utwardzi.o, ale wra.enie niekonsekwencji
pozosta.o i jest to teraz przez PiS wykorzystywane. Tak.e
ostatnio, kiedy niektorzy politycy rz.dz.cego obozu z Lewicy
wyrazili satysfakcj. z uchwa.y SN korzystnej dla osob transseksualnych,
mimo .e w sk.adzie orzekaj.cym byli neos.dziowie.
Wygl.da to tak, jakby nowa ekipa zdoby.a rz.dy, ale wci.. jeszcze
nie obj..a w.adzy w stopniu takim jak PiS w 2015 r. W efekcie
nadal .yje mit skuteczno.ci ludzi Kaczy.skiego: u w.adzy robili,
co chcieli, a teraz nic im nie mo.na zrobi..
Zarzuty si.gn..y szczytu
Oczywiste jest t.umaczenie, .e Kaczy.ski mia. swojego
prezydenta i teraz te. trzeba poczeka. do wyborow. Jednak
REKLAMA
do prowadzenia post.powa. wobec by.ych prominentow PiS
nie potrzeba nowych ustaw. A jest tu wiele etapow: zawiadomienie
o mo.liwo.ci pope.nienia przest.pstwa, post.powanie
wyja.niaj.ce, .ledztwo w sprawie, .ledztwo przeciw komu., postawienie
zarzutow, akt oskar.enia przes.any do s.du, wyrok
pierwszej instancji, potem drugiej, w ko.cu prawomocny. Rozliczenia
politykow, dzia.aczy i wspo.pracownikow PiS pozostaj.
w wielu przypadkach na trzech pierwszych etapach.
Dopiero ostatnio powsta. akt oskar.enia w sprawie Funduszu
Sprawiedliwo.ci (nie s.ycha. o terminach rozpraw), ruszy.a te.
sprawa Dariusza Mateckiego, a by.y premier Morawiecki zosta.
przes.uchany jako podejrzany w sprawie wyborow kopertowych;
postawiono mu zarzuty, ale jeszcze nie ma aktu oskar.enia.
Jednak po raz pierwszy konkretne ju. zarzuty si.gaj.
politycznego szczytu, a nie tylko wykonawcow. Prokuratura
powraca do dawnych spraw umorzonych za czasow rz.dow
PiS (jak afera .dwoch wie.h), ale na razie nie wiadomo, co z tych
wznowie. wyniknie . czy nie sko.czy si. na post.powaniach
dyscyplinarnych wobec prokuratorow prowadz.cych tamte
sprawy, co by.oby rozliczeniem niejako drugiego rz.du.
Obserwuj.c nastroje w przestrzeni mediow spo.eczno.ciowych,
mo.na dostrzec w obozie demokratycznym dwie tendencje.
Wida. ch.. rozliczenia konkretnych osob, zw.aszcza gdy
s.ysza.o si. przez kilka lat i w kampanii w 2023 r. o z.odziejstwie
i aferach. Ale mo.na te. dostrzec drugi, nie mniej wa.ny w.tek:
potrzeby stworzenia wreszcie praworz.dnego pa.stwa, z akceptowanymi
i solidnie umocowanymi zasadami, takimi samymi
wobec wszystkich.
Tu pojawiaj. si. podpowiedzi symetrystow, ale i ludzi zapewne
szczerze zaniepokojonych obecnym chaosem, .eby jako.
za.agodzi. sytuacj., zaakceptowa. neos.dziow, dogada.
si. z Dud. w sprawie KRS, pogodzi. si. z tym, .e .reformyh
PiS . niejako przez zasiedzenie . musz. w jakim. stopniu pozosta..
S.ycha., .e sytuacja jest inna ni. w 2023 r., bo nast.pi.o
ju. rozczarowanie nowymi rz.dami, wi.c nie ma co znowu
wyskakiwa. z pryncypiami, warto.ciami itp., tylko dopasowa.
si. do bie..cych wydarze.. To jest fa.szywa diagnoza.
PiS co prawda nie rz.dzi, ale poza tym jest tak samo silny
politycznie jak po.tora roku temu. Zagro.enie dla liberalnej
demokracji w niczym nie zmala.o, ryzyko powrotu formacji
Kaczy.skiego do w.adzy jest wci.. du.e. Przej.cie ju. teraz
w tryb .normalno.cih, zwyczajnej partyjnej walki, to danie
forow partii Kaczy.skiego.
REKLAMA
Wiele przyk.adow dawnych i nowych potwierdza, .e my.lenie
wyborcow przebiega dwutorowo: po konkretach i po sensach.
Politycy nie mog. zaniedba. ani jednego, ani drugiego.
Tusk pomy.la. o konkretach dla przedsi.biorcow i tzw. elektoratu
aspiracyjnego, mo.e b.dzie te. co. nowego dla innych
grup spo.ecznych. Wci.. pozostaj. jednak g..bsze sensy,
zw.aszcza .e jest teraz tendencja do politycznego darwinizmu,
kultu si.y, do zdziczenia publicznej sfery.
Czas kontrofensywy
Wydaje si. wi.c, .e po raz kolejny nie obejdzie si. bez poruszenia
tej .elitarnejh, .wielkomiejskiejh publiczno.ci, jakby tego
nie obrzydza.a prawica, lewica i symetry.ci, ktorzy wci.. szalej.
w wykrywaniu .klasizmuh. Dotychczasowe lekcje niczego
ich nie nauczy.y i ju. nie naucz.. Wci.. lepszy jest elektorat
PiS, partii Razem, a ostatnio zw.aszcza Konfederacji, a najgorszy
ten platformerski. Jednak to wyborcy umiarkowanej opcji
liberalnej, nie tylko w Polsce, stanowi. g.own. zapor. przeciwko
ideologii alt-prawicy, porz.dkom wed.ug Trumpa, Vancefa,
Muska, Orbana, AfD, PiS, Konfederacji i innych.
Rafa. Trzaskowski po okresie pozyskiwania .nowego .rodkah,
a w praktyce, jak si. okazuje, elektoratu Konfederacji, b.dzie
w ko.cu musia. powroci. do bazy. Je.li kandydat Koalicji
Obywatelskiej chce wygra. wybory, powinien mie. now. mocn.
opowie.. nie tylko o bezpiecze.stwie (bo to .wicz. wszyscy),
ale tak.e o tym, jak to zabezpieczone pa.stwo ma wygl.da..
Na razie Trzaskowski i Tusk solidnie wykonali po.ow. pracy,
neutralizowali ataki na .lewacko..h KO, reagowali na bie..ce
wyzwania zwi.zane z dzia.aniami Trumpa i jego ideologiczn.
ofensyw.. Ale znacz.cej kontrofensywy liberalnych warto.ci,
pokazania ich wci.. aktualnej si.y jak dot.d nie by.o.
Frekwencja w wyborach prezydenckich, zw.aszcza w drugiej
turze, b.dzie decyduj.ca. Zwyci.stwo Trzaskowskiego przy
du.ej frekwencji b.dzie w zasadzie pewne, ale je.eli ta spadnie
bli.ej 60 proc., to ju. mamy loteri.. Jednak wielka mobilizacja
. to prosta zale.no.. . wymaga wielkich s.ow i emocji, tak.e
tej znienawidzonej przez wielu .walki dobra ze z.emh, od ktorej
Tusk rozpocz.. swoj powrot do polskiej polityki w 2021 r. Bez
tego by nie wygra.. St.d potrzeba rz.dz.cym odnowienia Pa.dziernika,
przywo.ania tematu demokracji i praworz.dno.ci.
I rozliczenia tych, ktorzy te warto.ci podeptali...
RMF-Radio-nr1-nm-205x70-Polityka.pdf 1 14.02.2025 12:45:02 MARIUSZ JANICKI
26 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
S P O . E C Z E . S T WO
JOANNA PODGORSKA: . Pisze pan, .e .micha.oweh na plebaniach
to gatunek wymieraj.cy. Jak. funkcj. pe.ni.y?
ARTUR NOWAK: . My.l. o nich z czu.o.ci. i sentymentem. To kobiety
.yj.ce cicho, w cieniu. Oficjalnie pe.ni.y funkcj. gosposi,
ale w istocie by.y tak naprawd. .onami ksi..y. Mia.y ro.ne
legendy . .e kuzynka, .e siostra. Gdy rozmawia.em ze starym
kurialist. do ksi..ki .Zakrystiah, mowi.: b.ogos.awione .micha.oweh,
wyra.aj.c zadowolenie, .e gdzieniegdzie si. osta.y,
bo biskupi je ceni.. Te kobiety zadbaj. o swojego proboszcza
jak dobra .ona o swojego ch.opa: .eby poszed. do lekarza,
Tinderowa
za micha.ow.
Rozmowa z Arturem Nowakiem,
autorem reporta.y .Plebaniah
i .Zakrystiah, o tym, jak zmienia si. .ycie
uczuciowe i seksualne polskich ksi..y.
c GETTY IMAGES
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 27
.eby nie pi., dba. o higien. czy .eby nie krzycza. na wiernych,
bo to .le wygl.da. Taki cz.owiek jest zaopiekowany, szcz..liwy.
.Micha.oweh to lekarstwo na samotno.., ktora cz.sto ksi..om
doskwiera. W diecezji kieleckiej na przyk.ad ta instytucja jest
nadal powszechna. I gdy ksi..a si. spotykaj., mowi.: .Moja ma
problemy z sercemh, .A my z moj. do Egiptu lecimyh. W .azience
wisz. po dwa szlafroki, ksi..ki le.. po obu stronach .o.ka.
Z jednej strony jaka. pobo.na lektura, z drugiej poradnik.
To wszystko pi.knie dzia.a.o. Ksi..a wypili po jednym, poplotkowali,
wzajemnie wyspowiadali si. z grzechow. I rozchodzili
si. w pokoju. Wierni s. zadowoleni . ksi.dz jest swoj ch.op, ma
bab., a to znaczy, .e nie jest .ciep.yh. A w dodatku dzieci na przyzwoitych
ludzi wyprowadzi.. Pewien goral z Bia.ego Dunajca
opowiada. mi z dum., .e ich proboszcz wychowa. a. o.mioro.
.Micha.oweh ogranicza.y te. chyba ryzyko nadu.y.
wobec dzieci czy szanta.u.
Dzi. mamy sporo ludzi niedojrza.ych, ktorzy uciekaj. przed
swoimi problemami w kap.a.stwo. Ci m.odzi ksi..a, nie chc.
oczywi.cie generalizowa., maj. jakie. nieza.atwione sprawy.
Wypieraj. potrzeby seksualne. Zamiast umowi. si. na randk.,
poszuka. . bo dzi. co. przelotnego nie jest problemem . .aduj.
siebie i innych w k.opoty. Nie potrafi. nawi.za. relacji, opowiedzie.
o potrzebach, poj.. na randk. czy cho.by do kina. No ale
te potrzeby, ktore ma ka.dy cz.owiek, i tak ich dopadaj.. Najpro.ciej
jest si.gn.. po dzieci. Szacuj., .e 90 proc. przypadkow
takich nadu.y. to pedofilia zast.pcza. Mo.e boj. si. partnerstwa,
rowno.ci, przera.a ich wizja szanta.u? W strukturze,
w ktorej z za.o.enia nie mo.na prowadzi. normalnego .ycia
seksualnego, ka.da taka aktywno.. to zagro.enie, je.li partner
b.dzie nielojalny.
Znam przyk.ady ksi..y szanta.owanych przez swoich partnerow.
Wykupywali kompromituj.ce zdj.cia za pieni.dze
ukradzione w parafii, zad.u.ali si. u ludzi z miasta. .apa.em
si. za g.ow., czytaj.c opisy spraw karnych, w ktore wik.ali si.
ksi..a. System ko.cielny wystawia ich jak na widelcu na pastw.
szanta.ystow. Jest mnostwo spraw, w ktorych prostytutki,
alfonsi, dilerzy narkotykow maj. ich ponagrywanych. Ci
ludzie doskonale wiedz., .e je.li ich klienci chc. w Ko.ciele
cokolwiek znaczy., absolutnie nie mog. sobie pozwoli., .eby
to wysz.o na .wiat.o dzienne. Nieraz widzia.em, jak bardzo
ksi..a potrafi. si. wykosztowa., .eby odsun.. od siebie zagro.enie.
.Micha.oweh to najbardziej wdzi.czna forma .amania
celibatu. Jak mi powiedzia. pewien kanclerz, .wszyscy wiedz.,
.e ksi..a to robi., tylko niech to robi. po cichuh. A taka
.micha.owah o nic si. nie upomni, bo przecie. .yje w grzechu,
w nieformalnym zwi.zku, bez .adnych praw. Po prostu wie,
na co si. pisze.
Dlaczego Ko.cio. nie zrezygnuje z celibatu? Wi.kszo..
ksi..y jest za tym. Kryzys powo.a. post.puje.
Dzi. ju. nie chodzi o pieni.dze, bo ksi..a mog. do.. swobodnie
rozporz.dza. swoim maj.tkiem. My.l., .e chodzi o dyspozycyjno..
i uzale.nienie ksi..y od decyzji biskupow. Ksi..a
podlegaj. rotacji, system pilnuje, .eby nie zapuszczali korzeni.
.ona wobec dekretu biskupa o przeniesieniu mog.aby powiedzie.:
ja si. nigdzie st.d nie ruszam, tu mam prac., a dzieci szko...
Ksi..om trudniej by.oby mie. usta pe.ne frazesow o .yciu
ma..e.skim i rodzinie, bo to gadanie zosta.oby zweryfikowane
przez brutaln. rzeczywisto... Nagle zobaczyliby.my w naszych
parafiach, diecezjach ludzi, ktorzy nie podo.ali ma..e.stwu
i rodzicielstwu. Co by powiedzieli wierni, gdyby .ona pozwa.a
ksi.dza o rozwod albo gdyby syn ksi.dza okaza. si. na przyk.ad
narkomanem. Nas poucza, a swojego nie potrafi. wychowa.. Jest
jeszcze jeden element: my.l., .e celibat jest elementem kultury
gejowskiej w ko.ciele. Bez celibatu ten system by si. rozlecia..
Oni si. przecie. kobiet boj..
Problemy pojawiaj. si., gdy trafi si. .micha.owah silna
i niezale.na albo gdy para nie dba o zachowanie pozorow.
Bo to jest system patriarchalny. Bog jest m..czyzn., pasterz
jest m..czyzn., a kobieta ma zna. swoje miejsce w szeregu. Niby
wierni ob.miewaj. klerykalizm, ale s. nim mocno przesi.kni.ci.
Nie akceptuj., gdy kobieta zaczyna rz.dzi. parafi., zarz.dza.
s.u.b. pleba.sk., ustawia. grafik sprz.tania ko.cio.a.
Razi ich te., kiedy w sposob wyzywaj.cy obnosi si. z ksi.dzem,
demonstruj.c, .e bycie z nim w relacji przynosi jej wymierne
korzy.ci. Klerykalizm ka.e zachowywa. pozory. Wiernych
razi widok proboszcza i gospodyni w restauracji, na spacerze
za r.k. czy nie daj Bo.e wyleguj.cych si. na s.o.cu i popijaj.cych
piwo . bo i takie sytuacje si. zdarzaj.. W .Zakrystiih
opisuj., jak to w parafii wybuch.a afera, gdy proboszcz zamowi.
do ko.cio.a obraz, ktorego centraln. postaci. by. Jan Pawe. II,
dalej kardyna.owie Dziwisz, Macharski, a w tle gdzie. .micha.owah.
Upokorzeni parafianie protestowali, .e do gosposi modli.
si. nie b.d..
Dlaczego .micha.oweh odchodz. w przesz.o..?
Zmiana pokoleniowa?
Tak, m.odzi ksi..a s. bardziej aspo.eczni, sta.e zwi.zki to dla
nich wyj.cie ze strefy komfortu, emocjonalny ci..ar. Szukaj.
relacji na portalach spo.eczno.ciowych: szybkich, przelotnych,
bez zobowi.za.. Na Tinderze czy na Grindrze, bo kultura gejowska
w Ko.ciele ci.gle trzyma si. mocno. Kiedy. do seminarium
trafiali ch.opcy, ktorzy nie radzili sobie ze swoj. orientacj.
homoseksualn. i szukali przestrzeni wolnej od seksu. My.l.,
.e dzi. id. tam tak.e .wiadomi geje, ktorzy wiedz., .e to patent
na to, .eby dobrze si. zabawi.. Na tych portalach cz.sto obnosz.
si. z tym, .e s. ksi..mi. Robi. sobie zdj.cia w sutannach, w opisach
dodaj. np. s.owo .wielebnyh. Na Grindrze has.o .umow si.
z ksi.dzemh jest bardzo modne.
To jest te. pokolenie, ktore wesz.o w mefedron, ktory pozwala
im by. w kilkugodzinnym maratonie w gotowo.ci i zrekompensowa.
tygodnie wstrzemi..liwo.ci. To .rodek, ktory daje
poczucie euforii, odci.cia. Znam histori., kiedy ksi.dz organizuje
orgi.. Daje lokal, prochy, alkohol i narkotyki. Ja to opisa.em
na podstawie konkretnych spraw. To tak zwany chemseks. Ludzie
wiedz., na co si. pisz.. D.browa Gornicza to nie by. wyj.tek.
Takie sprawy wyciekaj. do mediow, gdy tak jak w Drobinie
i Sosnowcu mieli.my trupy na plebaniach. Ci ludzie po prostu
chc. si. bawi., nie szukaj. relacji emocjonalnych. Nie os.dzajmy
ich, maj. do tego prawo. W .rodowisku homoseksualnego
kleru rozpasanie nie jest zreszt. regu... S. ksi..a, ktorzy s.
wierni, .yj. w parach. Seksuolog Andrzej Gry.ewski opowiada.
mi o terapii, ktorej podda.a si. para . dojrza.y biskup i jego
kochanek, m.ody ksi.dz. Biskup mia. problemy z erekcj..
Bardzo nowocze.nie, .e poszli do seksuologa.
Tak. To buduj.ce. Spyta. ich pewnego razu, czy .ycie w takim
zwi.zku nie jest przejawem hipokryzji. Odpowiedzieli,
.e absolutnie, .bo oni si. kochaj., a inni tylko pierc.h. Ale
nas oczywi.cie przera.a ta hipokryzja cynikow, ktorzy .ajaj.
kobiety za spirale, m..czyzn za prezerwatywy, a sami id.
28 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
S P O . E C Z E . S T WO
po bandzie. Moim informatorem by.
m.in. zaufany kierowca ksi..y. Mowi.,
.e raz w tygodniu po prostu bior. du..
kas. i jad. do innego miasta do dobrego
gejowskiego klubu czy sauny, bo chc.
si. solidnie i cudownie zabawi.. Albo
wynajmuj. pracownikow seksualnych
i organizuj. imprez..
.Micha.oweh zosta.y zast.pione
przez us.ugi pracownikow
seksualnych?
To stara rzymska tradycja nie tylko kobiecej prostytucji. Ksi..a
mowi. o homoseksualizmie, .e to .choroba rzymskah. Nie jest
tajemnic., .e wielu homoseksualnych biskupow wysy.a.o tam
swoich faworytow na studia.
Fakt, XVI-wieczny Rzym nazywany by. nie tylko stolic.
chrze.cija.stwa, ale te. .wiatow. stolic. prostytucji,
a szlachetnie urodzone kurtyzany bywa.y sta.ymi
kochankami ko.cielnych dostojnikow.
Ale poniek.d mo.na powiedzie., .e .micha.oweh ust.puj.
seksworkerom. Je.li kto. nie ma relacji intymnej . nie tylko
seksualnej, ale te. .yciowej . z drugim cz.owiekiem, cz.sto
w sposob kompulsywny sobie to rekompensuje. A pracownicy
seksualni s. dost.pni na wyci.gni.cie r.ki. Nie brakuje m.odych
ch.opcow, ktorzy wynajmuj. si. jako zabawki seksualne
dla duchownych, bo to si. wi..e z niez.ymi profitami. Rozmawia.em
z ch.opakiem, ktory jako 17-latek polecia. do Watykanu
i sp.dzi. tam kilka lat z przerwami na niemal cotygodniowe
loty do najdro.szych kurortow w towarzystwie monsignorow.
Wspomina to jako jedne wielkie wakacje. Ksi..a fundowali
mu wyjazdy i stroje od Dolce & Gabbana i Versace. By. osob.
do towarzystwa w szerszym gejowskim gronie, polecany, przechodzi.
z r.k do r.k. Opowiada., .e jaki. kardyna. zap.aci. mu
za noc 2500 euro. Ale w Polsce pracownicy seksualni te. nie narzekaj.
na sk.pstwo ksi..y. Masa.ysta, ktory dla nich pracuje,
przyznaje, .e to bardzo dobrzy klienci. Mowi. mi, .e jak dobrze
.rozbujah takiego proboszcza, ten potrafi zostawi. nawet kilka
tysi.cy. Tyle .e w drobnych banknotach, bo to pieni.dze z tacy.
Opisuje pan jeszcze jeden wymieraj.cy gatunek . sakrofilki.
Kto to taki?
M.ode kobiety zauroczone ksi.dzem jako kim. niedost.pnym,
niedo.cignion. zdobycz., o ktor. musz. zawalczy. z samym Panem
Bogiem. To bywa .atwe. Oto m.ody kap.an wychodzi ze sterylnego,
wykastrowanego z seksualno.ci miejsca, jakim jest seminarium,
gdzie nawet na spacer nie mog. i.. sam. Nie nauczono
go, jak ma sobie radzi. ze swoj. seksualno.ci., tylko wpojono
przekonanie, .e ma by. silny i nie wolno mu upa... No i kl.ka
przed nim w konfesjonale atrakcyjna, pachn.ca perfumami kobieta
czy dziewczyna. Zwierza si., opowiada o niedaj.cym si.
poskromi. pop.dzie. Taka kobieta mo.e wr.cz wymy.la. sobie
ro.ne problemy, .eby spotka. si. z ksi.dzem. I ona mu potem nie
mo.e wyj.. z g.owy. Wreszcie p.ka. Proponuje, .e je.li b.dzie
jej trudno, mo.e napisa.. Daje jej numer. Zaczyna si. wymiana
czu.o.ci i w pewnym momencie ju. wiadomo, .e to si. sko.czy
w .o.ku. Znam historie, gdy sakrofilki sz.y w konkury o ksi.dza.
Jedna z takich sytuacji sko.czy.a si. tragicznie. Dwie kobiety
i ksi.dz spotkali si. na molo w Ko.obrzegu, dosz.o do awantury
i bojki. Jedna z kobiet wpad.a do morza i si. utopi.a. Prokuratura
uzna.a, .e to nieszcz..liwy wypadek.
Bywaj. te. historie zabawne. Inna
sakrofilka, zazdrosna o swojego
ksi.dza, podejrzewaj.ca go o romans
z m.odsz. kobiet., za.o.y.a mu
GPS w samochodzie, .eby go .ledzi.,
kiedy oznajmi., .e niespodziewanie
musi wyjecha.. Jej m.., te. od dawna
podejrzewaj.cy, .e co. jest nie
tak, wcze.niej za.o.y. GPS w jej samochodzie
i ruszy. za ni.. Dojechali
do jakiego. kurortu i tam si. wszyscy
po prostu pobili. Kochanka, ksi.dz, m.. i kobieta, z ktor.
ksi.dz pojecha. na weekend. Gdy jedna z bohaterek tej historii
mi j. opowiada.a, pop.aka.em si. ze .miechu.
Dlaczego sakrofilki odchodz. w przesz.o..?
To dzia.a.o, gdy ksi..a byli postaciami ho.ubionymi. Wszyscy
chcieli ich zaprasza., .eby u.wietniali jakie. uroczysto.ci,
ci ludzie mieli niebywa.e wp.ywy, a parafie i plebanie by.y jakim.
centrum .ycia kulturalnego. A kto dzi. ho.ubi ksi..y? S.
postrzegani raczej jako element paso.ytuj.cy. Znajomy ksi.dz
zwierzy. mi si., .e w Polsce, w du.ych progresywnych miastach
lepiej si. nie pokazywa. w sutannie, bo mo.na spotka.
si. z niewybrednym komentarzem. Mo.e gdzie. na prowincji
m.ody, przystojny wikary mo.e by. dla dziewczyn atrakcyjny;
zw.aszcza w kontra.cie do zapitych i niedomytych ch.opakow
z s.siedztwa.
Ci.gle jednak si. zdarza, .e ksi.dz czy zakonnik zakocha
si. w swojej .micha.owejh czy sakrofilce i porzuca dla niej
sutann.. Ostatnio g.o.ny by. przypadek Krzycha Jezuity,
popularnego w sieci zakonnika, ktory ujawni. na Instagramie,
.e opuszcza zakon, by zwi.za. si. z katoinfluencerk..
To oczywi.cie .adnie wygl.da w kolorowej prasie. Znam sporo
takich historii. Jak cho.by ksi.dza, ktory powiedzia. biskupowi,
.e chce odej.., bo si. zakocha. i ma dziecko. Biskup na to,
.e nie ma takiej potrzeby, .e mo.e zosta.. Dziecku da si. inne
nazwisko, ksi.dza gdzie. przeniesie, pieni.dze na alimenty
si. znajd., czyli co. w stylu: damy ci socjal, a ty nie fikaj. Ale
on stwierdzi., .e chce za.o.y. rodzin. i wychowywa. swoje
dziecko.
Wyszed. z Ko.cio.a i si. okaza.o, .e przez lata kap.a.stwa
zosta. oduczony wszystkich kompetencji spo.ecznych. Nic nie
potrafi, bo o nic nie musia. si. dot.d martwi., przecie. wszystko
mia. podsuni.te pod nos. Nawiasem mowi.c, to te. jest element
systemu, ktory wi..e duchownego z instytucj.. Oto z cz.owieka,
ktory by. szafarzem komunii, spowiada. i rozgrzesza., a kiedy
wchodzi. na sal. szpitaln., starsze panie wciska.y mu koperty
z ofiarami na msz., jako magister teologii sta. si. nikim. Rozpi.
si. i po dwoch latach ustali. ze swoj. partnerk., .e wroci do kap.a.stwa,
.eby zarobi. na ni. i dziecko. Efekt by. taki, .e pozna.
kolejn. kobiet.. Nadal jest ksi.dzem, dziecko dostaje alimenty,
a on pewnie dalej pije i cierpi. Tak to dzia.a. Interes Ko.cio.a
ma by. na pierwszym miejscu. Uczucia do drugiego cz.owieka
postrzegane s. jako s.abo.. i koliduj. z pos.usze.stwem wobec
instytucji. Taki ksi.dz ma zacisn.. z.by i dba. o czysto.. fasady,
ktora ma l.ni.. Niewa.ne, .e krzywdzi nie tylko siebie, ale te.
porzucon. kobiet., dzieci, ktore wychowuj. si. bez ojca albo
mowi. do niego .wujkuh. Dla Ko.cio.a wi.kszym grzechem ni.
krzywda jednostek jest .zgorszenieh.
ROZMAWIA.A JOANNA PODGORSKA
Artur Nowak . adwokat,
publicysta, autor i wspo.autor
ksi..ek o Ko.ciele, m.in. .Babilonuh
i .Gomoryh z prof. Stanis.awem
Obirkiem oraz .Chrze.cija.stwo.
Amoralna religiah z prof. Ireneuszem
Ziemi.skim. Na kanale Sekielski
Brothers Studio prowadzi podkast
Wys.uchanie.
c LESZEK ZYCH
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 29
Mimo .e liczba prob samobojczych w Polsce wzros.a w ostatnich latach, jednocze.nie spad.a
liczba samobojstw. Po raz pierwszy od lat. Uczymy si. reagowa..
KATARZYNA KACZOROWSKA
Codziennie w Polsce .ycie odbiera
sobie 13 osob. 11 z nich
to m..czy.ni . wynika z najnowszego
raportu przygotowanego
na podstawie danych
Komendy G.ownej Policji. Do tej pory
liczba prob samobojczych (udaremnionych
zamachow na w.asne .ycie) i samobojstw
systematycznie ros.a. W ubieg.ym
roku po raz pierwszy zgonow by.o mniej
. 4845 w porownaniu z 5233 w roku
poprzednim.
. To .wiate.ko w tunelu . mowi m.. insp.
dr Dorota Pater z Wydzia.u Profilaktyki
Spo.ecznej KGP i wyja.nia, .e rosn.ca
liczba prob samobojczych w statystykach
pokazuje wzrost liczby interwencji.
. To znaczy, .e zmienia si. .wiadomo..
spo.eczna. Nie boimy si. reagowa.. Dzwonimy,
zg.aszamy, prosimy o pomoc. Kryzys
emocjonalny i psychiczny powoli przestaje
by. tabu . mowi prof. Adam Czaba.ski,
prezes Polskiego Towarzystwa Suicydologicznego
i ekspert Biura ds. Zapobiegania
Zachowaniom Samobojczym.
Suicydolog dr Halszka Witkowska,
wiceprezes PTS: . Je.li chodzi o proby samobojcze,
dane policyjne pokazuj. nam
wierzcho.ek gory, bo policja nie jest wzywana
do ka.dej z nich, a to oznacza, .e wiele
sytuacji nigdzie nie jest odnotowywanych.
Jednocze.nie dr Witkowska podkre.la,
.e liczba samobojstw w ci.gu ostatnich
10 lat . porownuj.c dane z 2014 do 2024 r.
. spad.a o 21 proc.
. I po raz pierwszy mamy du.y spadek
samobojstw w.rod dzieci i m.odzie.y,
bo o 12 proc. . mowi dr Halszka Witkowska
i dodaje, .e spadek odnotowano ju.
w 2023 r. . 7 proc. . Gwa.towne wzrosty dotyczy.y
przede wszystkim prob samobojczych
i odnotowywali.my je w 2021 i 2022 r. W pandemicznym
2020 r. mieli.my tych prob 737,
rok po.niej ju. 1369. Pierwsze wyhamowanie
tej tendencji pojawi.o si. w 2023 r.,
a 2024 pokaza., .e mamy powod do ostro.nego
optymizmu . mowi dr Witkowska.
Problem narodowy
Czwartek 27 lutego. Blisko 700-tys. miasto.
Jeden z portali regionalnych podaje
informacj., .e oko.o godziny 22 odebra.
sobie .ycie m..czyzna. Godzin. wcze.niej
na jednym z osiedli na .ycie targn..a
si. kobieta. Kolejny telefon alarmowy:
na dachu jednego z blokow stoi cz.owiek.
Na miejsce ruszaj. policjanci, stra.acy, ratownicy.
Alarm okazuje si. . na szcz..cie
. fa.szywy. To tylko jeden dzie..
W 2021 r. w ramach Narodowego Programu
Zdrowia na lata 2021.2025 wprowadzono
w .ycie Program Zapobiegania
Zachowaniom Samobojczym. By. rok
popandemiczny i coraz g.o.niej zacz.to
mowi. o kryzysie zdrowia psychicznego
i u doros.ych, i u nastolatkow. Szczegolnie
w tej drugiej grupie stwierdzono lawinowy
wzrost prob samobojczych. Program
opracowali eksperci skupieni w zespole
roboczym przy Radzie ds. Zdrowia
Publicznego w Ministerstwie Zdrowia.
Na li.cie celow znalaz.y si. nie tylko
zwi.kszenie dost.pu do pomocy dla osob
w kryzysie samobojczym i kompetencji
osob udzielaj.cych pomocy, ale tak.e
polityka informacyjna i wspo.praca
z mediami.
W 2023 r. eksperci programu w mediach
interweniowali ponad 700 razy,
w 2024 . 813. Powod: sposob przekazania
informacji o samobojstwie. Wed.ug
S P O . E C Z E . S T WO
Jak poda. r.k.
c GETTY IMAGES
30 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
S P O . E C Z E . S T WO
wytycznych i szkole., jakie zorganizowano
dla dziennikarzy, na ko.cu artyku.u
o zabojstwie suicydalnym, samobojstwie,
negocjacjach policyjnych, powinny znale..
si. informacje, gdzie szuka. pomocy
w sytuacji kryzysowej. Standardem jest
ju. komunikat: .Znajdujesz si. w trudnej
sytuacji, prze.ywasz kryzys, masz my.li
samobojcze lub chcesz pomoc osobie zagro.onej
samobojstwem? Pami.taj, .e mo.esz
skorzysta. z bezp.atnych numerow
pomocowychh.
We wrze.niu 2024 r. na warszawskich
mostach w ramach bud.etu obywatelskiego
zainstalowano zielone tabliczki
z napisem .Nie rezygnuj z .yciah i dwoma
numerami telefonow: 511 200 200 i 112.
Na mo.cie Poniatowskiego umieszczono
ich sze... W styczniu podobne tabliczki
zawis.y na mostach i wiaduktach w Malborku,
nie tylko z numerem alarmowym,
ale te. z numerami telefonow zaufania dla
doros.ych oraz dla dzieci i m.odzie.y.
. Najwi.cej po..cze. na numer 112 jest
mi.dzy godzin. 23 a 1 w nocy. To jest pora,
kiedy osoby znajduj.ce si. w trudnej sytuacji
psychicznej szczegolnie nara.one s.
na podj.cie drastycznych krokow, ale te.
realnie szukaj. pomocy, kogo., kto ich wys.ucha
. opowiada prof. Czaba.ski.
Jakie .ycie, taka .mier.?
M.. Anki na depresj. leczy. si. od kilku
lat. . Przygotowa. wszystko. List po.egnalny,
dyspozycje finansowe. I poczeka., a. wyjad.
na kilka dni s.u.bowo. Teraz mog.
odczytywa. sygna.y, jakie mi wysy.a., ale
kiedy przytula. mnie znienacka, nie s.dzi.am,
.e .egna si. ze mn. . opowiada 47-letnia
w.a.cicielka .wietnie prosperuj.cej
firmy, dodaj.c, .e nie mieli problemow
finansowych, d.ugow, trudnych relacji
z dzie.mi i rodzin.. Wszystko wydawa.o
si. zwyczajne, przewidywalne. Poza
depresj..
Ewa: . Piotr posypa. si., kiedy w firmie
dosta. polecenie zwolnienia 10 proc. ludzi
w swoim dziale. Rok po roku, bo ju. wcze.niej
robi. redukcje zatrudnienia. A mo.e
to by. tylko wyzwalacz, ktory uruchomi. lawin.?
Przesta. je... Nie my. si.. Nie wstawa..
Ona siedzia.a przy nim non stop. Jak
przy chorym dziecku.
. Wszystko zamawia.am przez internet.
My.am go. Karmi.am. Podawa.am leki.
By.o coraz lepiej. I ktorego. dnia poprosi.
mnie, .ebym kupi.a co. w piekarni na naszej
ulicy. Nie by.o mnie mo.e 15 minutc
. mowi Ewa, ktora od .mierci Piotra
zadaje sobie pytanie, czy gdyby wtedy nie
wysz.a, uda.oby si. jej go uratowa..
Dr Halszka Witkowska na podstawie
swoich bada. stworzy.a interdyscyplinarny
model etiologii zachowa.
samobojczych. To pi.. grup czynnikow
. od indywidualnych, a wi.c tego, co kto.
przeszed. w swoim .yciu, po sytuacyjne,
czyli to, co w danym momencie dan. osob.
spotyka.
. Ale to tak.e czynniki .rodowiskowe,
a wi.c to, co si. dzieje w domu, szkole, pracy
czy coraz cz..ciej tak.e w internecie. I czynniki
spo.eczne, czyli widoczny kilka lat temu
wp.yw pandemii, a obecnie wojny czy powodzi.
Te ostatnie zreszt. mog. spowodowa.
wzrost liczby samobojstw na terenach
popowodziowych dotkni.tych kataklizmem
w zesz.ym roku . t.umaczy suicydolog, dodaj.c,
.e jest jeszcze czynnik kulturowy,
a wi.c to, jak w danej kulturze podchodzi
si. do samobojstwa, ale te. to, jak jest
ono opisywane w mediach czy w kulturze
popularnej.
Dr Witkowska podkre.la, .e osoby,
ktore straci.y bliskich, cz.sto skupiaj.
si. na ostatnich wydarzeniach z ich .ycia.
Siostra pok.oci.a si. z bratem i tkwi
w poczuciu winy, .e to przez t. k.otni.
odebra. sobie .ycie. Tylko .e za ka.dym
samobojstwem stoi nie ten jeden moment,
ale historia ca.ego .ycia, cho. to ten moment
sprawia, .e pod ci..arem przesz.o.ci
cz.owiek traci si.y. Suicydolodzy nazywaj.
ten stan syndromem presuicydalnym.
. Cz.sto powody, dla ktorych kto. odebra.
sobie .ycie, rodzina czy przyjaciele zaczynaj.
rozumie. dopiero po .mierci. Dopiero
wtedy ..czy si. wszystkie kropki . mowi
dr Witkowska.
Wed.ug prof. Adama Czaba.skiego
jeszcze do niedawna uwa.ano, .e samobojstwo
dotyka ok. 20 osob z najbli.szego
kr.gu samobojcy. Najnowsze badania powi.kszy.y
ten kr.g do 135 . to ju. nie tylko
rodzina, przyjaciele, ale te. znajomi z pracy,
szko.y, mediow spo.eczno.ciowych.
. Przez konsekwentne dzia.ania rzeczywi.cie
udaje si. nam zwi.ksza. .wiadomo..
spo.eczn., gdy chodzi o wsparcie osob
w kryzysie. Du.o mowi si. o samobojstwach
w.rod dzieci i nastolatkow, ale samobojstwa
seniorow s. wci.. tabu . ocenia prof. Czaba.ski.
Wed.ug niego te dwie skrajne
grupy wiekowe pokazuj. kryzys relacji,
z jakim si. zmagamy. Doro.li nie potrafi.
dotrze. do nastolatkow, nie wiedz., jak
z nimi rozmawia. i wspiera. ich w problemach.
A z seniorami rozmawia. nie
chcemy, bo nie mamy czasu, bo nas nudz.,
bo s. zbyt wolni, bo narzekaj..
S.aby jak m..czyzna
O przygniataj.cej statystyce m.skich
samobojstw w Polsce eksperci mowi.,
.e to ewenement w skali europejskiej,
gdzie .rednio na jedno samobojstwo kobiety
przypadaj. trzy m..czyzn. W Polsce
to ju. 5.6, a w grupie 40+ m..czy.ni zabijaj.
si. dziewi.ciokrotnie cz..ciej.
Suicydolodzy te dysproporcje t.umacz.
wci.. silnym w Polsce tradycjonalizmem.
To g.ownie w wielkomiejskich ba.kach
stawia si. na partnerski model relacji,
w ktorej m..czyzna rozmawia, pozwala
sobie na emocje, zajmuje si. dzieckiem.
. M..czy.ni nie radz.c sobie z problemami,
maj. trudno.., aby si. do tego przyzna.
sami przed sob. i przed .wiatem . zauwa.a
prof. Tomasz Paw.owski z Kliniki
Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego
we Wroc.awiu. Emocje, ktore s. dla nich
trudne w prze.ywaniu, to smutek, bezradno..,
bezsilno.. oraz poczucie zale.no.ci
od innych. Dlatego najcz..ciej wypieraj.
je, a kiedy s. one coraz silniejsze, pomagaj.
sobie alkoholem czy innymi .rodkami
psychoaktywnymi. . Trudno im te. okaza.
s.abo.., bo mo.e to by. zinterpretowane
spo.ecznie jako niem.skie. Nawet przed bliskimi
kolegami staraj. si. utrzyma. fasad.,
.e sobie ze wszystkim radz..
Z kolei kobiety w ocenie prof. Paw.owskiego
maj. zwykle znacznie wi.ksz. sie.
kontaktow spo.ecznych, cz..ciej i ch.tniej
o problemach rozmawiaj., nie wstydz.
si. tego. Nie pomaga te. to, .e wspo.czesne
Polki .uciek.yh Polakom: s. lepiej
wykszta.cone, coraz bardziej .wiadome
Liczba samobojstw w 2024 r.
ZROD.O: BIURO
DS. ZAPOBIEGANIA
ZACHOWANIOM
SAMOBOJCZYM
podkarpackie
ma.opolskie
swietokrzyskie
.odzkie
slaskie
opolskie
dolnoslaskie
lubelskie
mazowieckie
kujawsko-pomorskie
wielkopolskie
lubuskie
podlaskie
warminsko-mazurskie
pomorskie
zachodniopomorskie
257
305
207
137
130 431
261
670
291
414
121
493
321
162
392 253
c LECH MAZURCZYK
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 31
swoich praw i mo.liwo.ci, a przez to coraz
bardziej wymagaj.ce.
. Od 1978 r. obserwujemy wzrost samobojstw
w .rodowiskach ma.omiasteczkowych
i wiejskich, gdzie wci.. obowi.zuje
tradycyjny podzia. rol i brakuje wsparcia.
Kolejnym istotnym czynnikiem jest bezrobocie.
Mamy tendencj. do przypisywania
stresu i presji .yciu w wielkim mie.cie,
a tymczasem zdecydowanie gorzej jest poza
aglomeracjami . twierdzi prof. Czaba.ski.
Prof. Paw.owski: . Samobojstwo z jednej
strony mo.e by. reakcj. na czynniki .rodowiskowe
i zwi.zany z nimi skrajny kryzys
.yciowy. Z drugiej mo.e wynika. z zaburze.
zdrowia psychicznego. W tym drugim przypadku
rodzina, przyjaciele, znajomi maj.
szans. wcze.niej zauwa.y. objawy np. depresji
i pomoc tej osobie. Wa.ne, by nie ulec
b..dnemu przekonaniu, .e pytanie o my.li
i tendencje samobojcze mo.e takiej osobie
zaszkodzi. . wr.cz przeciwnie, rozmowa
cz.sto daje poczucie ulgi, u.wiadomienie
przynale.no.ci.
Samobojstwo zwi.zane z reakcj.
na czynniki .rodowiskowe . i zwi.zany
z tym kryzys . mo.e mie. charakter
impulsywny, co powoduje, i. jest ono
zupe.nym zaskoczeniem dla bliskich.
To zaskoczenie wzmacnia jeszcze poczucie
winy . pozostaje z tym uczuciem rodzina,
ktorej dalsze .ycie wype.nione jest
rozwa.aniami, czy nie przeoczy.a jakich.
sygna.ow, czego. istotnego.
Jest jeszcze jeden aspekt samobojstwa
. zwraca uwag. prof. Paw.owski . szczegolnie
tego o charakterze impulsywnym,
ktory powoduje, .e ten temat jest emocjonalnie
trudny w odbiorze spo.ecznym.
Samobojstwo konfrontuje nas z u.ud.
kontroli, ktor. wydaje nam si., .e mamy
nad naszym .yciem i otaczaj.cym .wiatem.
To z kolei reaktywuje nasze najg..bsze l.ki.
System i wsparcie
W ocenie dr Witkowskiej odwrocenie
trendu wzrostowego samobojstw w Polsce
to efekt nowego modelu psychiatrii dzieci
i m.odzie.y . .rodowiskowego, zapewniaj.cego
wi.ksz. dost.pno.. pomocy i .wiadomo.ci,
.e nie ka.de dziecko z my.lami
samobojczymi musi trafi. do szpitala psychiatrycznego.
. Pilota. w postaci Centrum
Zdrowia Psychicznego umo.liwia ka.dej
osobie zg.oszenie si. i umowienie ze specjalist..
Ogromn. prac. wykonuj. organizacje
pozarz.dowe. Dzia.a serwis internetowy
.ycie Warte Jest Rozmowy, gdzie mo.na
uzyska. bezp.atnie i anonimowo pomoc
z ka.dego miejsca w Polsce. Odwiedzi.o
go do tej pory milion u.ytkownikow: osob
w kryzysie lub ich bliskich . mowi.
Do systemu wsparcia do..czy.a te. Komenda
G.owna Policji, ktora w grudniu
2024 r. uruchomi.a pilota.owy program
szkole. z zakresu podejmowania interwencji
w przypadku zachowa. samobojczych
dla policjantow pe.ni.cych s.u.b.
patrolowo-interwencyjn. oraz dzielnicowych
. na razie z garnizonow sto.ecznego
i mazowieckiego.
. Policja ma swoje procedury. W momencie
uzyskania informacji o probie samobojczej
jeste.my zobowi.zani do podj.cia
czynno.ci, ktore s. zawarte w zarz.dzeniu
Komendanta G.ownego Policji z 2018 r.
. t.umaczy dr Dorota Pater z KGP, dodaj.c,
.e te czynno.ci wykonuje zespo. negocjatorow,
cho. oczywi.cie do podj.cia
rozmowy z osob. w kryzysie suicydalnym
zobowi.zany jest ka.dy funkcjonariusz,
ktory przyjedzie na miejsce interwencji
po odebraniu zg.oszenia.
. I ka.dy jest zobowi.zany udzieli.
pierwszej pomocy emocjonalnej. Dlatego
tak wa.ne jest szkolenie, podczas ktorego
policjanci nie tylko ucz. si., jak rozmawia.,
ale te. tego, .e osoba w kryzysie mo.e by. pod
wp.ywem alkoholu, .rodkow odurzaj.cych
. mowi m.odsza inspektor, nie kryj.c,
.e to trudne interwencje. Dla policjantow
wi... si. z olbrzymim stresem. Dr Pater
dodaje, .e obowi.zuj.ce standardy s.
uniwersalne i nale.y je traktowa. jako
wskazowki, alec . Ka.da interwencja jest
inna, sytuacja ka.dej z osob, ktora jest w kryzysie
suicydalnym, jest inna. St.d potrzeba
tych szkole., bo uczymy, jakich zwrotow
nie u.ywa. podczas rozmowy, jak w ogole
rozmawia. z kim. o tym, co pchn..o go do sytuacji,
w jakiej do niego docieramy . mowi
dr Pater, dodaj.c, .e ogromne znaczenie
w . mowi.c wprost . ratowaniu .ycia ma
praca policjantow z Wydzia.u Obs.ugi Ca.odobowej
Centralnego Biura Zwalczania
Cyberprzest.pczo.ci. Dane z 2024 r. pokazuj.,
.e funkcjonariusze tej komorki organizacyjnej
policji zrealizowali 2917 spraw,
2794 z nich sko.czy.o si. policyjn. interwencj.,
1225 osobom zapewniono opiek.
lekarsk. w szpitalu, 1102 osobom opiek.
zapewnili najbli.si. Opieka i hospitalizacja
dotyczy.a w wi.kszo.ci przypadkow
ma.oletnich. Pod s.owem .sprawah kryj.
si. wszelkie sygna.y, jak wpisy, filmiki,
zdj.cia sugeruj.ce, .e osoba zamieszczaj.ca
je w sieci jest w kryzysie suicydalnym
i wymaga pomocy.
W .Standardach post.powania dla
s.u.b mundurowych dotycz.cych kontaktu
z osobami w kryzysie samobojczym,
po probie samobojczej i w .a.obie
po .mierci samobojczejh mo.na przeczyta.,
.e .Osoba podejmuj.ca prob. samobojcz.
zwykle wcze.niej przeby.a d.ug.
âdrog.á, zanim znalaz.a si. w miejscu,
w ktorym dzisiaj prowadzisz interwencje.
(c) Mo.e towarzyszy. jej przekonanie,
.e probowa.a ju. wszystkiego, .e nic nie
da si. ju. zrobi. i z jej perspektywy odebranie
sobie .ycia to jedyne rozwi.zanie,
jakie zosta.o. Nie bagatelizuj sytuacji. Nie
zak.adaj, .e wiesz lepiej. Oka. zainteresowanie.
Sprobuj zobaczy. .wiat z perspektywy
osoby, z ktor. rozmawiaszh.
W grudniu 2024 r. Komenda Miejska
Policji we Wroc.awiu na swojej stronie
zamie.ci.a film z interwencji . funkcjonariusz
wchodzi do budynku, przed
ktorym stoj. stra.acy z poduszk. ratunkow.
i karetka pogotowia. Policjant staje
przed otwartym wej.ciem na dach i mowi
do znajduj.cego si. tam m..czyzny: .Kolego,
wejd., pogadamyh. Pada jakie. s.owo,
na ktore policjant odpowiada pytaniem:
.Ale co si. dzieje?h. .Niewa.neh. Powtarza
wi.c znow: .Wejd., pogadamyh. I s.ycha.
krotkie: .Nieh. .S.uchaj, wszystko b.dzie
dobrzeh. .Nic nie b.dzie dobrzeh. .Co si.
dzieje?h. .Niewa.neh. .Nazywam si. Pawe.,
a ty?h. .Niewa.neh. .Kolego, s. wszyscy,
naprawd. wszyscy, .eby ci pomoc. Mog.
wej.. do ciebie? Stan..? Pogadamyh. .Nieh.
Ale po kolejnych .nieh i .niewa.neh 33-letni
m..czyzna zgadza si., by rozmawiaj.cy
z nim policjant wszed. na dach i usiad.
obok niego. .Uwierz mi, p.acz jest naprawd.
dobry. Nie wstyd. si. tego, .e p.aczeszh
. mowi. policjant do m..czyzny, ktorego
ostatecznie uratowa..
KATARZYNA KACZOROWSKA
800 70 22 22 . ca.odobowe Centrum Wsparcia dla Osob Doros.ych
w Kryzysie Psychicznym
800 12 12 12 12 . Dzieci.cy Telefon Zaufania Rzecznika Praw Dziecka (ca.odobowy)
116 111 . bezp.atny kryzysowy Telefon Zaufania dla Dzieci i M.odzie.y
(ca.odobowy) 116 123 . telefon wsparcia emocjonalnego dla doros.ych
(czynny codziennie od 14:00 do 22:00)
112 . numer alarmowy w sytuacjach zagro.enia zdrowia i .ycia.
32 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
S P O . E C Z E . S T WO
Piotr P., obywatel polski z dyplomem
lekarza z Kijowa, pracowa.
w receptomatach i bez oporow
wystawia. recepty na leki
narkotyczne, mimo zakazu
obowi.zuj.cego w Polsce ju. od trzech
miesi.cy. Reporterzy TVN u.yli dziennikarskiej
prowokacji i za odpowiedni.
op.at. Piotr P. wystawi. recept. na fentanyl
na nazwisko ministry zdrowia Izabeli
Leszczyny. .Magikh czy .plugh, bo tak
w .rodowisku dilerow okre.la si. osob.
z dyplomem lekarza zaopatruj.c. gangi
w du.e ilo.ci narkotykow, uzyska.
kwalifikacje poza Uni. Europejsk.. Nie
musia. jednak nostryfikowa. dyplomu
ani zdawa. egzaminu weryfikacyjnego,
bo z Ministerstwa Zdrowia dosta. warunkowe
prawo wykonywania zawodu na terenie
Polski. Gdy woko. sprawy Piotra P.
zrobi.o si. g.o.no, Ministerstwo Zdrowia
przyjrza.o si. jego dyplomowi lekarza
z ukrai.skiej uczelni i dosz.o do wniosku,
.e zosta. wystawiony na inn. osob.,
a Piotr P. w ogole lekarzem nie jest.
Cofni.to mu wi.c prawo wykonywania
zawodu.
. Izba zg.asza.a jeszcze w listopadzie
do Ministerstwa Zdrowia, .e lekarz nie pracuje
tam, gdzie wskazano w jego warunkowym
prawie wykonywania zawodu . mowi
Justyna Kowalewska, rzeczniczka Okr.gowej
Izby Lekarskiej w .odzi. . Pan Piotr P.
wed.ug decyzji MZ powinien pracowa.
pod nadzorem innego lekarza w szpitalu
w G.ownie.
Ilu takich .lekarzyh wesz.o do systemu
w ci.gu ostatnich kilku lat?
Naczelna Rada Lekarska natychmiast
wykorzysta.a afer. fentanylow. i po raz
ilustracja miros.aw gry.
Zdalne studia medyczne? W Ukrainie to mo.liwe,
tak.e bez matury i egzaminu wst.pnego. A po studiach
przez pi.. lat mo.na leczy. pacjentow w Polsce,
dopiero potem dyplom trzeba nostryfikowa..
Na ukrai.skich uczelniach jest coraz wi.cej Polakow.
I ty mo.esz
zosta. lekarzem
AGNIESZKA SOWA
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 33
kolejny domaga si. uchylenia przepisow,
ktore przewiduj. mo.liwo.. nabywania
uprawnie. do wykonywania zawodu lekarza
i lekarza dentysty w Polsce w trybach
uproszczonych. NIL zwraca uwag.,
.e dost.p do leczenia pacjentow otrzymuj.
osoby, ktorych kwalifikacje medyczne
(dyplom lekarski) nie podlegaj. rzetelnej
weryfikacji pod k.tem spe.niania minimalnych
wymogow kszta.cenia okre.lonych
w przepisach Unii Europejskiej.
Pacjentow mo.e u nas leczy. ka.dy, kto
przedstawi jakikolwiek dyplom uko.czenia
co najmniej 5-letnich studiow medycznych,
niezale.nie od tego, jak. uczelni.
uko.czy. i jaki by. program nauczania.
. Otwarto szeroko drzwi do wykonywania
zawodu lekarza w Polsce i teraz mamy osoby,
ktore s. lekarzami, mimo .e nie figuruj.
w rejestrze izby lekarskiej, nie podlegaj. odpowiedzialno.ci
zawodowej ani Kodeksowi
etyki lekarskiej. Pracuj. bez .adnego nadzoru
i bez .adnej kontroli . mowi prezes NRL
.ukasz Jankowski.
I nie doprowadzi.o to do osi.gni.cia
oczekiwanego przez ustawodawc. efektu.
Po czterech latach funkcjonowania
uproszczonego dost.pu do zawodu lekarza
sytuacja pacjentow w Polsce nie
uleg.a poprawie, je.li chodzi o dost.pno..
do .wiadcze. czy likwidacj. kolejek.
A to dlatego, .e warunkowe prawo
wykonywania zawodu nie zosta.o powi.zane
z obowi.zkiem pracy na rzecz
podmiotow, ktore udzielaj. .wiadcze.
zdrowotnych finansowanych ze .rodkow
publicznych. W efekcie ci .lekarzeh wspomagaj.
tylko komercyjne podmioty rynku
medycznego, pracuj.c np. tak jak Piotr P.
w receptomatach.
Bez weryfikacji i nostryfikacji
Przepisy poluzowa. rz.d PiS, szukaj.c
tanich medykow. Cztery lata temu wprowadzono
mo.liwo.. uzyskania warunkowego
prawa wykonywania zawodu
lekarza i lekarza dentysty dla osob, ktore
maj. dyplomy wydane przez uczelnie
w pa.stwach nienale..cych do Unii Europejskiej.
Pocz.tkowo wymowk. by. covid,
potem wojna za wschodni. granic.
i u.atwienia dla ukrai.skich pracownikow
medycznych. I tak zosta.o. Ale w ten
sam sposob lekarzem mo.e zosta. polski
student, ktory online studiuje medycyn.
na ukrai.skiej uczelni. Na podstawie
dyplomu uko.czenia studiow dostanie
warunkowe prawo wykonywania zawodu
na pi.. lat. Potem mo.e nostryfikowa.
dyplom na jednej z medycznych uczelni.
. W tej chwili op.ata wynosi 4685 z. . mowi
dr Wojciech Brakowiecki, rzecznik prasowy
Uniwersytetu Medycznego w Lublinie.
Ta.szy jest egzamin weryfikacyjny
LEW (lekarski) lub LDEW (lekarsko-dentystyczny),
organizowany dwa razy
w roku przez Centrum Egzaminow Medycznych
w .odzi. Kosztuje 700 z..
W .rodowisku medycznym panuje opinia,
.e nostryfikacje nie s. ju. tak trudne,
jak by.o to jeszcze kilka-, kilkana.cie lat
temu. Zdaje oko.o po.owy przyst.puj.cych.
. A u nas zdawalno.. jest na poziomie
zaledwie kilku procent . mowi dyrektor
CEM dr hab. n. praw. Rafa. Kubiak.
. Od 2021 r., kiedy wprowadzono te egzaminy
weryfikuj.ce, do lekarskiego przyst.pi.y
254 osoby, a do lekarsko-dentystycznego
. 179. Wi.c to nie jest masowe. Natomiast
tak zupe.nie intuicyjnie, bo nie ma danych
na ten temat, przypuszczam, .e do systemu
trafi.o kilka tysi.cy osob bez .adnych egzaminow,
w.a.nie t. .cie.k. uproszczon.
na podstawie decyzji ministerstwa.
Tak.e obcokrajowcow, g.ownie z Ukrainy.
Jak dr Olek, Oleksandr Verbovskyi, lekarz
internista, ktory na instagramowym
profilu Przychodni Sosnowiec w czarnym
T-shircie z napisem .lekarzh i stetoskopem
od ci.nieniomierza przewieszonym nonszalancko
przez rami. prezentuje bogate
tatua.e, w tym Tryzub na szyi. Odpowiadaj.c
na pytanie internautow, dlaczego
nie ma go w rejestrze polskich lekarzy,
wskazuje na napis na koszulce, ktory ma
.wiadczy. o tym, .e bez .adnych w.tpliwo.ci
lekarzem jest. A poza tym . wyja.nia
. dosta. osobi.cie od ministra zdrowia
pozwolenie na wykonywanie zawodu.
Czyli pracuje legalnie.
W Ukrainie wojna, wi.c uniwersytety
medyczne w Odessie czy Kijowie prowadz.
zaj.cia online. Tak.e dla polskich
studentow rekrutowanych przez polskich
i ukrai.skich po.rednikow, ktorzy oferuj.
swoim klientom ca.kowicie zdaln. nauk.,
gwarancj. przyj.cia na wymarzony kierunek,
a potem .gwarancj. zdawalno.cih.
Mami. niskim czesnym i promocjami.
Ale tym, co przyci.ga ch.tnych, jest
przede wszystkim mo.liwo.. zdalnego
studiowania. Po wej.ciu na stron. agencji
Higher Level Polska, od 10 lat zajmuj.cej
si. rekrutacj. polskich studentow
na ukrai.skie uczelnie medyczne w Iwano-
Frankiwsku, Lwowie, Kijowie i Tarnopolu,
otwiera si. komunikat dotycz.cy
studiow w formie zdalnej: .W ostatnim
czasie odnotowali.my znacznie zwi.kszon.
ilo.. zapyta. dotycz.cych mo.liwo.ci
studiowania onlineh. W zwi.zku z tym
agencja informuje, .e ..aden z ukrai.skich
Uniwersytetow Pa.stwowych nie
oferuje nauczania w formie online przez
ca.y okres studiowh oraz .e .model studiow
online zostanie zniesiony z chwil.
ustabilizowania si. sytuacji w Ukrainieh.
Wydaje si., .e nikogo to nie zniech.ca.
Na spotkanie informacyjne dla ch.tnych
na ukrai.sk. medycyn. i stomatologi.,
zorganizowane przez firm. Dream Med
w Warszawie, przysz.o kilkana.cie osob.
Prowadzi. je prezes prawniczej spo.ki
zarejestrowanej w Ukrainie Mateusz Godawa,
obecny by. te. Wo.odymyr Mykhailenko,
kierownik Miejskiego Centrum
Zdrowia w Odessie, profesor Mi.dzynarodowego
Uniwersytetu Humanistycznego
(IHU), prywatnej uczelni w Odessie,
z ktor. Dream Med wspo.pracuje. Godawa
potwierdzi.: mo.na ca.e studia odby. zdalnie
i w ogole do Odessy nie przyje.d.a..
No chyba .e kto. chce .za.y. studenckiego
.yciah, ktore . jak zachwala Godawa . jest
bujne i ciekawe. Restauracje, bary i dyskoteki
s. otwarte i w bardzo dobrej cenie. Zapewnia,
.e w Odessie jest bezpiecznie nawet
wieczorami, bo Rosjanie bombarduj.
cele wojskowe, ktore s. poza miastem. Jak
kto. lubi si. bawi. w klubach, to w niego
raczej Shahed nie trafi.
Dream Med przekonuje zarowno
na stronie internetowej, jak i na spotkaniu,
.e studia w formie online to .innowacyjne
podej.cie do nauki, ktore zapewnia
elastyczno.. i wygod.. Ten wyj.tkowy
sposob nauki umo.liwia zdalne poznawanie
tajnikow medycynyh. Zaj.cia kliniczne
i praktyki na wy.szych latach studiow
mo.na robi. w szpitalu w Odessie albo
w Polsce.
. Jeszcze nie mamy podpisanych umow
ze szpitalami . mowi Godawa. Dream Med
dzia.a dopiero od roku. . Ale nie b.dzie
z tym problemu, bo szpitale b.d. zainteresowane
praktykami, wierz.c, .e cz... studentow
zechce potem u nich pracowa..
Nie matura, lecz ch.. szczera
Na niektore kierunki medyczne na ukrai.skich
uczelniach mo.na si. dosta. bez
egzaminu. Je.eli egzamin jest konieczny,
odbywa si. w Polsce, jest rejestrowany,
a nagranie zostaje przes.ane na Ukrain..
G.owne kryterium przy rekrutacji
to .wiadectwo uko.czenia szko.y .redniej,
co oznacza, .e s.abe wyniki maturalne
34 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
S P O . E C Z E . S T WO
(lub ewentualny brak egzaminu dojrza.o.ci)
nie przekre.laj. szansy na podj.cie
studiow. . Odeski uniwersytet mo.e przyj..
na studia absolwenta szko.y .redniej bez
matury . przyznaje Godawa. . Bo przecie.
s. kraje, w ktorych takiego egzaminu nie ma,
i ich obywatele mog. przyjecha. na studia
do Mi.dzynarodowego Uniwersytetu Humanitarnego
(IHA).
Zdarza si., .e absolwenci magisterskich
studiow piel.gniarskich lub ratownictwa
medycznego s. przyjmowani
od razu na trzeci lub nawet czwarty rok.
Chodzi o to, by jak najszybciej i najtaniej
zdoby. upragniony dyplom. .Znam
osoby, ktore dzi.ki temu, .e sko.czy.y
wcze.niej studia z piel.gniarstwa lub
ratownictwa, zosta.y od razu przyj.te
na czwarty rok medycynyh . pisze
na facebookowej grupie m.oda lekarka.
.Zdaj. po tych studiach online LEK i b.d.
lekarzami po dwoch latach zaj.. online,
ktore rzadko kiedy si. w ogole odbywaj..
Jest to niemal jednoznaczne z zakupem
dyplomuc Dramath.
Ale nawet sze.. lat nauki zdalnej
na Zoomie, g.ownie w weekendy (program
to oko.o trzech.czterech godzin zaj..
dziennie, co daje 15.20 godzin tygodniowo),
nie jest du.ym obci..eniem w porownaniu
ze studiami medycznymi w Polsce,
gdzie zaj.cia trwaj. .rednio 40.42 godziny
tygodniowo. . Zawodu lekarza nie da
si. nauczy. teoretycznie . mowi dr Pawe.
Barucha, wiceprezes Naczelnej Izby Lekarskiej.
. Dyplomy uzyskane w ten sposob
nie s. wi.cej warte ni. dyplom kupiony
na bazarze.
Kosmetyczka i ratownik
Na ukrai.sk. medycyn. decyduj.
si. najcz..ciej ci, ktorzy nie dostali si.
na bezp.atne studia dzienne w kraju
lub nie poradzili sobie na polskiej uczelni.
A na p.atne studia medyczne u nas
ich nie sta., bo s. znacznie dro.sze ni.
te tu. za wschodni. granic.. Rok p.atnej
medycyny na ukrai.skiej uczelni
to ok. 20 tys. z.. W Polsce dwa albo nawet
trzy razy tyle.
Ukrai.ska medycyna cieszy si. wzi.ciem
u ratownikow medycznych, ktorym
marzy si. .trzaskanie hajsu na receptomatachh.
Lekarze od kilku lat z niepokojem
obserwuj., jak .po cichu osoby
z otoczenia staj. si. lekarzami w trybie
przyspieszonymh. Na zdalne studia medyczne
decyduj. si. te. kosmetyczki,
obawiaj.ce si. ewentualnego zablokowania
im praktyk zwi.zanych z medycyn.
estetyczn., wi.c na wszelki wypadek
wol. mie. dyplom. Informuj. klientki
na swoich fanpagefach na portalach spo.eczno.ciowych,
.e podj.te studia w .aden
sposob nie b.d. kolidowa.y z ich
prac. i wszelkie umowione zabiegi
odb.d. si. terminowo, jak
dotychczas. Obserwuj.ce je panie
gratuluj. podnoszenia kwalifikacji.
. To jest najmniej szkodliwe ze wszystkich
zjawisk w tej patologii . tak lekarz komentuje
post kosmetyczki. . Mog.a dalej sobie
robi. botoksy bez wykszta.cenia. A tak
mo.e chocia. nerwy czaszkowe ogarnie.
Tylko .eby jej nie przysz.o do g.owy zosta.
kardiochirurgiemc
Prospect-Med, polska firma od trzech lat
rekrutuj.ca polskich studentow na studia
medyczne w Ukrainie . za.o.ona przez
Rafa.a Sojk., studenta medycyny . ma
w tej chwili pod opiek. ok. 200 polskich
studentow ucz.cych si. w ukrai.skich
uczelniach. . Op.ata rekrutacyjna, jednorazowa,
dla osoby, ktora zaczyna od pierwszego
roku, to 900 dol. . mowi Sojka. . Dla
studentow, ktorzy przenosz. si. z polskich
uniwersytetow na ukrai.skie, op.aty s.
wy.sze ze wzgl.du na to, .e z tymi osobami
trzeba wykona. wi.cej pracy, jest wi.cej
dokumentow, t.umacze., a sama procedura
bardziej skomplikowana. Sojka mowi,
.e takich osob jest sporo. To np. studenci
stacjonarni, ktorym powin..a si. noga
przy jednym egzaminie na czwartym czy
pi.tym roku i podejmuj. decyzj. o dalszej
nauce na uczelni ukrai.skiej.
On sam studiowa. medycyn. w Kijowie.
Gdy wybuch.a wojna, w Polsce uchwalono
tzw. specustaw., ktora polskim studentom
kontynuuj.cym u nas nauk. rozpocz.t.
w Ukrainie gwarantowa.a czesne nie
wy.sze ni. to, ktore p.acili w tamtejszej
szkole. Szkoda by.o nie skorzysta., wi.c
przenios. si. do Polski.
Filia w Bytomiu
Dzi. ukrai.skie studia mo.na sko.czy.
tak.e w Polsce. Kijowski Uniwersytet Medyczny,
reklamuj.cy si. jako najlepsza
prywatna uczelnia w Ukrainie, ma swoj.
fili. w Bytomiu. Zezwolenie wyda. dwa
lata temu Przemys.aw Czarnek, wowczas
minister edukacji i nauki. Kampus w Bytomiu
mia. umo.liwi. uchod.com z Ukrainy
uko.czenie studiow. Od pocz.tku
jednak prowadzi nabory nowych
kandydatow na kierunki medyczne.
Wed.ug niepotwierdzonych
informacji kszta.ci
si. tam ok. 50 polskich studentow.
Bytomska filia, cho.
znajduje si. na terenie Polski,
dzia.a wed.ug prawa ukrai.skiego,
wi.c mo.e prowadzi.
nauk. zdaln.. Czy w Bytomiu rownie.
mo.na zdoby. zawod lekarza, nie
ruszaj.c si. sprzed monitora komputera?
Nie wiadomo, uczelnia nie odpowiedzia.a
na pytania POLITYKI o sposob kszta.cenia
ani o to, ilu studentow z Polski obecnie si.
tam uczy.
Naczelna Rada Lekarska jeszcze w pa.dzierniku
sprzeciwia.a si. kszta.ceniu
lekarzy wed.ug programu nauczania
obowi.zuj.cego w innych pa.stwach.
W grudniu prezes NIL rozmawia. na ten
temat z ministr. zdrowia, ale lekarze
wci.. nie mogli si. doczeka. jasnego
stanowiska MZ. Recepta na fentanyl dla
ministry Leszczyny zmieni.a sytuacj..
. Na ostatnim spotkaniu w resorcie (25 lutego)
uzgodnili.my wspolnie, .e nale.y jak
najszybciej wroci. do stanu prawnego
sprzed 2020 r., kiedy to wy..cznie samorz.d
decydowa. o tym, kto mo.e pracowa. w Polsce
jako lekarz, a jedynym dokumentem
to potwierdzaj.cym by.o PWZ . powiedzia.
prezes NRL .ukasz Jankowski. Ministerstwo
Zdrowia zobowi.za.o si. do zmiany
przepisow. Mo.na mie. nadziej., .e rezygnacja
z uproszczonego trybu nadawania
prawa wykonywania zawodu zniech.ci
amatorow zdalnego trybu studiowania
medycyny czy stomatologii.
AGNIESZKA SOWA
Na ukrai.sk. medycyn. decyduj. si.
najcz..ciej ci, ktorzy nie dostali si.
na bezp.atne studia dzienne
w kraju lub nie poradzili sobie
na polskiej uczelni.
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 35
S P O . E C Z E . S T WO
Na lubelskie pola spad. meteoryt, co sprawi.o rado..
wszystkim: naukowcom, poszukiwaczom, wojtowi
i okolicznym mieszka.com.
Kosmiczni grzybiarze
We wtorek 18 lutego o godz.
18.04 niebo nad Drelowem,
gmin. w wojewodztwie
lubelskim, przeszy. jasny
.lad. Pan Henryk, ktory by.
wtedy na swoim podworzu, nie widzia. go,
ale us.ysza. . co. jak uderzenie pioruna
albo przelatuj.ca rakieta, bardzo niepokoj.ce.
Po kilku sekundach wroci. do domu,
nie.wiadomy, .e w.a.nie by. .wiadkiem
upadku meteorytu.
Pan Roman, ktory kilka kilometrow
dalej, we wsi Ostrowki, prowadzi gospodarstwo
rolne, te. nie mia. o niczym
poj.cia. A. do soboty, gdy o poranku
zobaczy. kilkunastu ludzi depcz.cych
jego pole. .Co wy tu robicie?h . zapyta.,
na co odpowiedzieli: .To pan nie wie?h.
Po czym wyci.gn.li telefony i pokazali
mu nagrania meteoroidu, u.wiadamiaj.c,
.e prawdopodobnie rozbi. si. nieopodal
jego posesji. Ich za.o.enie (poparte
solidnymi obliczeniami, ale o tym po.niej)
potwierdzi.o si. nied.ugo po.niej, gdy
Maksymilian Jakubczak, cz.onek Polskiego
Towarzystwa Meteorytowego, znalaz.
pierwszy fragment o masie 93,4 g.
. I tak si. tu nam kr.c. od tego czasu ci poszukiwacze
. mowi kilka dni po.niej pani
Agnieszka Si.aczuk, z zawodu rolniczka,
z pasji poszukiwaczka, ale nie meteorytow,
tylko poro.y, cho. gdyby mia.a wi.cej
czasu, to za meteorytem te. by pochodzi.a.
I szybko wyja.nia, .e owi poszukiwacze
nikomu z okolicznych, w..cznie z ni.
sam., nie szkodz.. Ani ich samochody
zostawiane na polach i poboczach, z rejestracjami
zaczynaj.cymi si. na ro.ne
litery, nie wy..czaj.c niemieckich i holenderskich.
. Zreszt. w tygodniu i tak si. ich
zrobi.o mniej, bo w weekend to by.a ponad
setka, a teraz ledwie kilkunastu . donosi
pani Agnieszka. Ubrani jak na wycieczk.
gorsk., przemierzaj. pola ze spuszczonymi
g.owami, szukaj.c od.amkow ska.y,
ktora spad.a z nieba.
Jak wygl.da od.amek, dowiadujemy si.
od Filipa Nikodema, w .rodowisku zwanego
te. Meteorytowym Indian. Jonesem.
Jest pe.noetatowym poszukiwaczem, ktory
za kosmicznymi ska.ami goni po ca.ym
.wiecie, a ksywki dorobi. si. rok temu,
gdy po kamie., ktory rozbi. si. pod Berlinem,
goni. prosto z kolumbijskiej d.ungli.
Teraz siedzi w otwartym baga.niku swojego
samochodu, odstawia metalowy kubek
z herbat. i wyci.ga z plecaka zawini.tko
z ma.. czarn. ska.., miejscami przypominaj.c.
plastelin. wskutek obtopienia przy
spadaniu z ponadd.wi.kow. pr.dko.ci..
. Chodzimy tu ju. szosty dzie., po 11 godzin,
tyle ile jest s.o.ca . wyja.nia. Wraz z siedz.cym
obok Andrzejem Owczarzakiem
(pseudonim Magneto) znale.li w okolicach
Drelowa ju. cztery fragmenty. . Gdyby
dzie. by. d.u.szy, chodziliby.my d.u.ej
. u.ci.la Nikodem. . No co mam powiedzie.,
czuby z nas . kwituje.
Przed dzikiem i rolnikiem
Szukanie fragmentow meteorytu przypomina
nieco grzybobranie . chodzisz
i patrzysz pod nogi. Z meteorytem o tyle
.atwiej, .e od.amki praktycznie nigdy nie
chowaj. si. pod runem, w mchu czy li.ciach;
le.. na wierzchu, jakby czeka.y
Dzi.ki sprzeda.y swoich znalezisk Robert Mularczyk kupi. lepszy wykrywacz
c NORBERT FR.TCZAK
NORBERT FR.TCZAK
36 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
S P O . E C Z E . S T WO
na znalazc.. Przynajmniej do czasu,
a. kto. ich przez przypadek nie zakopie,
na przyk.ad dzika zwierzyna albo rolnik
swoim ci.gnikiem. Dlatego w tym fachu
liczy si. czas.
Poszukiwanie meteorytow to przede
wszystkim grzebanie w ziemi w miejscach,
gdzie przed laty . niekiedy bardzo
wieloma . co. si. rozbi.o. W okolicach
Pu.tuska wci.. mo.na spotka. ludzi chodz.cych
po polach z wykrywaczami metalu,
cho. meteoryt rozpad. si. tam 157 lat
temu. To najwi.kszy odnotowany deszcz
meteorytow kamiennych w historii. Do tej
pory uda.o si. odnale.. blisko 69 tys. okazow,
najwi.kszy wa.y ponad 9 kg. Robert
Mularczyk, kierownik w firmie sprz.taj.cej
i pasjonat meteorytow, do Pu.tuska
ma ponad 300 km, ale na poszukiwania
je.dzi kilka razy w roku od 2014 r. Swoj
pierwszy fragment znalaz. pi.. lat po.niej
. w roku 2019. . Szukanie meteorytow
to ci.g.e pasmo niepowodze. . mowi,
przeszukuj.c wzrokiem .cio.k. pod Drelowem.
. Trzeba si. pogodzi., .e 99 proc.
czasu sp.dzonego na poszukiwaniach to wysi.ek
bezproduktywny.
Po co wi.c to robi.? S.ysz.c to pytanie,
Mularczyk marszczy czo.o. . Adrenalina,
wystrza. endorfin, gdy si. ju. znajdzie.
To uczucie, gdy bierzesz do r.ki co., czego
nikt wcze.niej nie trzyma., co spad.o do nas
z innego .wiata, z kosmosu . t.umaczy,
przystaj.c na chwil., a pomi.dzy kolejne
s.owa wkrada si. pikanie wykrywacza.
. Ma.o kto ci si. do tego przyzna, ale ka.dy
poszukiwacz jest troch. romantykiem. Albo
szale.cem. To patrzenie w gwiazdy, gonienie
po ca.ym .wiecie bez gwarancji, .e co.
si. znajdzie, o czym. .wiadczy.
Jego przygoda z poszukiwaniami zacz..a
si. w 1989 r., gdy w wieku 18 lat wraz
z kolegami by. .wiadkiem upadku meteorytu.
Okolice Krakowa, pi.kna gwia.dzista
noc i kilku podchmielonych ch.opakow
rozdziawiaj.cych usta na widok nagle
rozja.nionego nieba. Po.niej by. grzmot
i dwa klapni.cia w ziemi., a jeszcze po.niej
. chodzenie w zbo.u za od.amkami.
Ostatecznie nic nie uda.o si. znale..; poza
pasj. na ca.e .ycie.
. Przez te lata nauczy.em si. nie mie. presji
na znalezisko . opowiada, przedzieraj.c
si. mi.dzy ga..ziami. . Presja zabija pasj.,
zmusza do szybszego poruszania, a to .le
wp.ywa na poszukiwania. Najwi.cej okazow
znalaz.em, chodz.c na luzie, ze spokojn.
g.ow.. Oczywi.cie, .e chcia.bym dokona.
odkrycia, ktore zapisa.oby mnie na kartach
polskiej meteorytyki, ale staram si., .eby
to nie zaw.adn..o moim my.leniem.
Meteorow nie szuka si. dla s.awy albo
pieni.dzy. W Polsce jest tylko kilka osob,
ktore .yj. ze sprzeda.y odnalezionych
okazow, ale gdyby pieni.dze by.y ich
g.own. motywacj., wybraliby bardziej
dochodowe zaj.cie. Wi.kszo.ci poszukiwaczy
gonienie za spadkami uszczupla
raczej portfel, ni. go zape.nia, bo musz.
bra. wolne w pracy, wydawa. pieni.dze
na transport, noclegi, prowiant, sprz.t
(cho. tego akurat nie potrzeba wiele: dobre
buty, ciep.a kurtka, niekiedy nadajnik
GPS i wykrywacz metali), a jak co. znajd.,
to zwykle wypo.yczaj. badaczom albo
zachowuj. w prywatnej kolekcji. Za pieni.dze
ze sprzeda.y jednego ze swoich
znalezisk Robert Mularczyk kupi. sobie
lepszy wykrywacz i tak si. z niego ucieszy.,
.e .ona zapyta.a go, czy mo.e zamierza
z nim sypia..
Skarb na gnoju
Trudno powiedzie., ile kosztuje meteoryt,
bo to zale.y od typu, stanu i liczby egzemplarzy
obecnych na rynku. Ceny mog.
si. mocno waha.: kilka lat temu brytyjski
dom aukcyjny wyceni. ponad 13-kilogramowy
od.amek ksi..ycowy na 2 mln
funtow (ponad 10 mln z., 746 z. za gram),
a gram meteorytu Pu.tusk mo.na dzi. kupi.
nawet za 50 z..
Ile warte b.d. fragmenty Drelowa (meteorytom
nadaje si. nazwy miejscowo.ci,
na ktore spad.y), nikt na razie nie wie.
Poszukiwania wci.. trwaj., do momentu
uko.czenia tego tekstu zebrano 32 okazy
wa..ce razem ponad 3 kg, z czego najwi.kszy
fragment ma 517 g. Radek wci.. pluje
sobie w brod., .e go nie zauwa.y.. Do tej
pory szuka. tylko starych spadkow, a gdy
us.ysza. o Drelowie, wzi.. tydzie. urlopu
na ..danie i ruszy. szuka. szcz..cia.
I ma.o brakowa.o, a by je znalaz., bo zaraz
po przyje.dzie zaparkowa. samochod
obok najwi.kszego okazu. Tyle .e poszed.
w innym kierunku, a najwa.niejsze odkrycie
jeszcze tego samego dnia przypad.o
w udziale pi.cioosobowej grupie
poszukiwaczy. Nied.ugo po.niej Radek
jeszcze raz przeszed. obok obiektu swoich
poszukiwa., tym razem 179-gramowego,
ktory jakby nigdy nic le.a. sobie na ha.dzie
obornika.
Poszukiwacze meteorytow dziel. si.
na dwie szko.y: takich, ktorzy jak Radek
czy Robert zdaj. si. na intuicj. . oraz
na .metodystowh. Przedstawiciela tej drugiej
grupy obserwujemy, jak wpatruje si.
w pole, chodz.c w t. i z powrotem, robi.c
dwa kroki w prawo lub lewo na ko.cu
Przez trzy dni Jarek Morys przeszed. 75 km. Czwartego dnia znalaz..
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 37
pola. . Uk.adanie puzzli mnie nudzi, na rybach
te. bym nie wytrzyma., a tu chodz.
po polach od rana do nocy i w ogole mnie
to nie m.czy . przyznaje Jarek Morys, facet
o wygl.dzie rasowego rockmana z chust.
na g.owie i kolczykiem w lewej brwi,
ale o usposobieniu harcerza staraj.cego
si. o odznak. za uprzejmo... Przez trzy
pierwsze dni w Drelowie przeszed. po polach
75 km i niczego nie znalaz.. Szcz..cie
u.miechn..o si. do niego czwartego dnia
rano; nagrod. by. pi.kny czarny okaz le..cy
sobie na li.ciach. U.miechn.. si. pod
nosem, wzi.. go w palce, .eby sprawdzi.,
czy si. nie pomyli., i wys.a. .onie krotkiego
esemesa: .Znalaz.emh. . Nie prze.ywam
tego jako. bardzo, raczej odczuwam ulg.,
.e wysi.ek tym razem nie poszed. na marne
. t.umaczy. W G.ogowie chodzi. za meteorytem
przez 28 dni i wroci. z niczym.
Od dziecka interesowa. si. astronomi.,
potem dosz.a do tego muzyka i praca
w klubie rockowym, a jeszcze po.niej
. dok.adnie 15 lutego 2013 r. . deszcz meteorytow
w okolicach Czelabi.ska w Rosji
oderwa. Jarka od teleskopu i porwa. w teren
(.eby usprawni. poszukiwania, Rosjanie
palili nieu.ytki, co nie by.o jednoznacznie
korzystne, bo sprobuj tu szuka.
czarnej ska.y na czarnej ziemi). Od kilku
lat uzupe.nia prywatn. kolekcj. spadkow
z XXI w. Na koncie ma poszukiwania w kilkunastu
miejscach w Polsce i Europie, tak.e
w tych, w ktorych nie uda.o si. jeszcze
potwierdzi. spadkow. Gdy nie goni po polach,
robi bi.uteri. z meteorytami, ktor.
sprzedaje w swoim sklepie internetowym.
Promocja z nieba
Doprecyzujmy poj.cia. O meteoroidzie
mowimy, gdy znajduje si. w powietrzu,
a gdy spadnie na ziemi. . o meteorycie.
Meteor to jeszcze co. innego . .wiec.cy
.lad, jaki zostawia po sobie meteoroid
w atmosferze ziemskiej. Wi.ksze meteoroidy,
daj.ce zjawisko bardzo jasnego
meteoru, czyli .ladu, to bolidy. I w.a.nie
taki bolid zarejestrowa.y 18 lutego o godz.
18.04 kamery sieci Skytinel. To projekt
Mateusza .mii, cz.onka Polskiego Towarzystwa
Meteorytowego, ktory w kwietniu
2024 r. wpad. na pomys. stworzenia
sieci bolidowej opartej na kamerach monitoringu
domowego. . Szczerze mowi.c,
spodziewa.em si., .e zg.osi si. do nas kilku
hobbystow, a dzi. po 10 miesi.cach dzia.alno.ci
mamy 35 stacji w ca.ej Polsce i pierwsze
znalezione meteoryty . t.umaczy .mija.
To spore osi.gni.cie, szczegolnie je.eli
we.miemy pod uwag., .e dzia.aj.ca
przez ponad 20 lat Polska Sie. Bolidowa
nie mog.a si. pochwali. .adnym potwierdzonym
przypadkiem. W 2021 r. w Antoninie
w Wielkopolsce uda.o si. odnale..
fragment meteorytu, ale jego upadek zarejestrowa.y
nie polskie, lecz czeskie kamery,
i to w.a.nie Czesi skutecznie obliczyli
jego trajektori. i wskazali, gdzie szuka..
A Drelow to pierwszy stuprocentowy sukces
Polakow: od rejestracji bolidu, przez
analiz. spadku, po odnalezienie fragmentow
meteorytu.
Naukowcy szacuj., .e udaje si. odnale..
nie wi.cej ni. 10 na ok. 500 meteorytow,
ktore co roku spadaj. na Ziemi..
Tylko nieco ponad 50 meteorytow,
ktore pojawi.y si. na naszej planecie,
ma tzw. rodowod, co oznacza, .e uda.o
si. tak zarejestrowa. ich spadek, .eby
wyznaczy., z ktorego miejsca w kosmosie
pochodz.. Skytinel znalaz. si. w tym
zaszczytnym gronie i dzi.ki analizom
Mateusza .mii wiemy ju., .e Drelow
pochodzi. z pasa planetoid mi.dzy Marsem
a Jowiszem i obiega. S.o.ce w nieco
ponad 2,5 roku, zanim wpad. w ziemsk.
atmosfer.. Zacz.. by. widoczny na wysoko.ci
82,5 km, gdy porusza. si. z ponadd.wi.kow.
pr.dko.ci. 13 km/s. Pod koniec
lotu na wysoko.ci 20 km rozpad. si.
na wiele drobnych fragmentow, powoduj.c
pierwszy od 90 lat deszcz meteorytow
nad Polsk. (ostatni spad. nad .owiczem
w 1935 r.) i do czerwono.ci rozpalaj.c
zmys.y poszukiwaczy.
Prezes Zarz.du Polskiego Towarzystwa
Meteorytowego prof. Tadeusz Przylibski
mowi, .e meteoryt Drelow to najprawdopodobniej
chondryt zwyczajny. . To najwcze.niejsza
materia w historii Uk.adu
S.onecznego, ktora tworzy.a si. nied.ugo
po powstaniu S.o.ca . t.umaczy naukowiec.
. Mo.emy odtwarza. warunki, jakie
panowa.y w kosmosie miliardy lat temu.
W nie mniejszym stopniu ni. naukowcow
i pasjonatow spadek meteorytu ucieszy.
wojta gminy Drelow. . Pomy.la.em,
.e jeste.my wybra.cami, bo promocja spad.a
nam z nieba. Piotr Kazimierski, ktory
tak si. przej.. tematem, .e w nocy nie
mog. spa., wymy.la. has.a reklamowe.
Aktualna wersja brzmi: .Gmina Drelow,
gwiazdy wska.. ci drog.h i ma zosta.
wydrukowana na koszulkach. W przysz.o.ci
gmina zamierza te. zorganizowa.
mieszka.com spotkanie z osobami zaanga.owanymi
w zarejestrowanie i odnalezienie
fragmentow meteorytu, a mo.e
nawet odkupi. jeden z fragmentow w celach
ekspozycyjnych. A na razie wojta Kazimierskiego
raduje, .e mieszka.cy wykazali
si. go.cinno.ci.. Poszukiwaczom
nie do.., .e pozwolono depta. po polach,
to jeszcze cz.stowano ich herbat..
Smutek powrotu
Pod Drelowem powoli zapada zmierzch,
w nielicznych domach zapalaj. si. .wiat.a.
Poszukiwacze nied.ugo zejd. z pol
i lasow i wroc. do wynaj.tych napr.dce
kwater. Dzie. mo.na uzna. za udany
. znaleziono trzy okazy, najwi.kszy
o wadze 107 g. By.a nadzieja na wi.cej, gdy
jedna z miejscowych podesz.a do Radka
z opakowaniem po chrupkach pe.nym
czarnych ska.. Niestety, .adna nie okaza.a
si. meteorytem.
. Czego tu nie lubi.: spacery, .wie.e powietrze,
adrenalina . podsumowuje Filip
Nikodem. . Tylko kiedy. trzeba wroci.
do domu i robi si. smutno . dodaje. Wracaj.c,
wszyscy wci.. patrz. pod nogi . szcz..cie
mo.e si. u.miechn.. w ka.dej chwili.
Wykrywacze ju. nie pikaj., ale cisz.
przerywa d.wi.k odpalanych silnikow.
Robert Mularczyk korzysta z ostatnich
minut .wiat.a, .eby po raz ostatni dzi.
przeszuka. ha.d. obornika.
NORBERT FR.TCZAK
Filip Nikodem zwany Meteorytowym
Indian. Jonesem
c NORBERT FR.TCZAK (2)
38 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
S P O . E C Z E . S T WO
Istota ludzka, a przynajmniej wi.kszo..
z nas, zaopatrzona jest w por.czny
mechanizm psychologiczny:
autooptymizm. Z regu.y tym .wawiej
on dzia.a, im cz.owiek jest m.odszy.
Oparty jest na niespecjalnie logicznych
i racjonalnych przekonaniach: .Oczywi.cie,
.e ka.dy kiedy. umrze, ale ja na pewno
jeszcze d.ugo, d.ugo nie. Naturalnie,
.e na .wiecie zdarzaj. si. katastrofy,
wypadki, w ka.dej chwili ka.demu mo.e
spa.. jaka. ceg.a na g.ow., ale ja raczej
mam szcz..cie. Rzecz jasna, ludzie zapadaj.
nagle na .miertelnie niebezpieczne
choroby, ale moje geny s. super, dziadek
przecie. .y. 98 lath.
Bez tej odrobiny magicznego my.lenia
prawdopodobnie nasz gatunek . ze swoj.
inteligencj. i wiedz. . dawno by wygin..,
dotkni.ty masowo kliniczn. depresj..
Co wi.cej, cz.sto nawet ci, ktorzy uwa.aj.
si. za osoby racjonalne i praktyczne,
gdzie. w g..bi skrywaj. l.k, .e nieopatrznie
skusz., przywo.aj. .mier.. Niesiemy
bowiem w sobie dziedzictwo kulturowe
pe.ne przes.dow i piecz.tuj.cych je obyczajow,
co Marcin Ko.odziejczyk opisa.
w artykule z tego cyklu .Podzwonne
p.oszy dusz.h (POLITYKA 9). I .aden
to wstyd.
W tradycyjnej obyczajowo.ci jest
rownie. nakaz, by po sobie .zostawi.
porz.dekh. Sprawiedliwie obdzieli.
potomnych sched., jasno wyrazi.
swoj. wol.. Ale spory o spadek s. wci..
przekle.stwem dla relacji rodzinnych
w naszym kraju. Wed.ug danych Ministerstwa
Sprawiedliwo.ci liczba spraw
o stwierdzenie nabycia spadku . gdy
w.rod dziedzicow nie ma ro.nic zda.
. przekracza ju. 150 tys. rocznie. To wynik
starzenia si. spo.ecze.stwa, wi.c
liczba tych stosunkowo prostych procedur
b.dzie tylko ros.a (w ci.gu ostatnich
pi.ciu lat odnotowano wzrost o 15 proc.).
Mo.na je przeprowadza. s.downie (i wtedy
nazywa si. to .stwierdzeniem nabycia
spadkuh) lub notarialnie (.akt po.wiadczenia
dziedziczeniah).
Prawdopodobnie b.dzie te. ros.a liczba
znacznie bardziej skomplikowanych
spraw o tzw. dzia. spadku. Bo cz.sto
na koniecznym stemplu, .e kto. rzeczywi.cie
ma prawo do schedy, dopiero
zaczyna si. s.dowa mitr.ga. Zw.aszcza
wtedy, gdy spadkobiercow jest wielu,
maj.tek znaczny i zro.nicowany, a .dziedziceh
skonfliktowani. I kto. z nich wnosi
o ow dzia.. Tego rodzaju spory mog. by.
rozstrzygane nie przez rok, dwa, lecz nawet
. zdarza si. . pi.. lat. I niekoniecznie
z powodu legendarnej opiesza.o.ci polskich
s.dow, ale z racji skomplikowania
materii. Mo.na tego jednak unikn..,
przeprowadzaj.c operacj. .co komuh pokojowo
. u notariusza.
Wydawa. by si. zatem mog.o: nic
prostszego, ni. zrobi. to, co si. odk.ada
z roku na rok . napisa. wreszcie ten
testament. Ale, po pierwsze, gdy w.rod
spadkobiercow nie ma zgody, mog. oni
w niesko.czono.. podwa.a. autentyczno..
.ostatniej wolih czy te. dowodzi.,
.e zosta.a ona spisana, gdy spadkodawca
Na co dzie. o tym nie my.limy, odk.adamy na po.niej. Tak jakby spisywanie testamentu
mia.o przywo.a. .mier.. Gdy jednak nasz czas nagle i drastycznie zaczyna si. ko.czy.,
formalno.ci, ktorych nie dopilnowali.my, zaczynaj. ci..y. naszym bliskim.
Co zatem zrobi., by w miar. bezproblemowo mogli odziedziczy. to, co im po nas zostanie?
EWA WILK
Scheda c
MLV/AI
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 39
nie w.ada. ju. nale.ycie swoim umys.em.
Po drugie, rzeczywisto.. tak w naszych
czasach si. skomplikowa.a . i komplikuje
nadal . .e nawet ludzie skromnie .yj.cy
i niezbyt aktywni maj. do przekazania
bliskim dziesi.tki niezb.dnych kodow,
o.wiadcze. woli, upowa.nie., dyspozycjic
Spadkobiercy powinni je pozna.,
zanim dojdzie do otwarcia i uprawomocnienia
testamentu.
Jednakowo. testament w .wietle prawa
pozostaje wci.. aktem woli w tej sytuacji
najwa.niejszym. Co wi.cej, jest to bodaj
jedyny dokument, ktory . je.li nie korzysta
si. z pomocy notariusza . by by.
prawnie wa.ny, musi by. w ca.o.ci napisany
pismem r.cznym. Z lekk. przesad.
mo.na jednak powiedzie., .e ma on dzi.
zastosowanie wtedy, gdy jego autor ma
od zawsze jednego ma..onka oraz jedno
dziecko i napisze praktycznie jedno zdanie:
.e czyni ich jedynymi spadkobiercami,
a np. m..a . wykonawc. testamentu.
Nie znaczy to, .e cz.owiek . w wypadku
testamentu odr.cznego . nie ma prawa
zadysponowa. swoim maj.tkiem
dowolnie.
Gdy jednak chce go zdywersyfikowa.
mi.dzy liczniejsze grono, np. mieszkanie
zapisa. corce, domek letni . jednemu synowi,
a drugiego wydziedziczy., i jeszcze
dodatkowo przekaza. okre.lon. sum.
wybranej fundacji, przyjacio.om, oddanej
opiekunce, to zdecydowanie lepiej
poj.. z tym do notariusza. Notarialna forma
testamentu (odr.czny b.dzie tu tylko
orygina. podpisu) pozwoli to wszystko
uporz.dkowa. i nada. zapisom poprawn.
form., w precyzyjnym j.zyku prawniczym.
Co zapobiegnie po.niejszym
. wspomnianym ju. . mitr.gom s.dowym.
Szczegolnej staranno.ci wymaga
zapis o ewentualnym wydziedziczeniu
. uzasadnienie tego postanowienia musi
by. mocne, zawiera. przekonuj.c. prawnie
argumentacj..
Oba rodzaje testamentu mo.na zg.osi.
do . istniej.cego od nie tak dawna w Polsce
. Centralnego Rejestru Testamentow,
gdzie ewentualny spadkobierca znajdzie
dane notariusza, u ktorego dokument jest
zdeponowany. Oczywi.cie mo.na prosi.
o tzw. wypis z niego, czyli swoist. kopi.,
i trzyma. j. zarowno w domu, jak i przekaza.
spadkobiercom, ufaj.c, .e nie zrobi.
z tego niew.a.ciwego u.ytku, np. wymuszaj.c
zmian. woli.
Testament zawsze mamy prawo zmieni.
. liczy si. data jego podpisania.
Teoretycznie w tym dokumencie mo.e
znale.. si. wszystko: od rozporz.dze.
maj.tkowych po szczego.y dotycz.ce
stroju, w jakim przysz.y zmar.y .yczy.by
sobie wyruszy. w ostatni. drog..
Wiadomo jednak, .e od .mierci
i pogrzebu do otwarcia, ba, czasem
odszukania testamentu, mog. min..
tygodnie albo i miesi.ce. Tote.
trzeba
zadba. o dyspozycje, ktore bliskim
pozwol. rozwi.za. liczne dylematy.
Np. te zwi.zane z pochowkiem,
ceremonia.ami, jakich .yczy.by sobie
(lub nie .yczy.) zmar.y. Z tym ubiorem
to nie jest wcale .art, podobnie
jak ze spraw. wci.. dla wielu osob zasadnicz.:
trumna czy kremacja
i urna.
Dobrze, je.li istnieje
grob rodzinny
i zawczasu szeroko
rozumiana rodzina
uzgodni . by u.y. potocznego zwrotu
. kto z kim b.dzie le.a.. Wcale
nie
jest niestosowne rezerwowanie
sobie
miejsca w kolumbarium albo kwatery
cmentarnej (cho. niekiedy
mo.e razi.
kosztowno.. wystawionego
sobie za .ycia
pomnika; z tym chyba jednak wypada
si. wstrzyma.).
Coraz cz..ciej zdarza si., .e cz.owiek
podpisuje z jedn. z akademii medycznych
umow. na przekazanie swoich zw.ok
na cele badawcze i edukacyjne. I zostawia
taki dokument w r.ku wybranego wykonawcy
woli. Co jednak, je.li zw.ok nie da
si. przekaza. badaczom w ci.gu pi.ciu
dni od .mierci, a taki termin przewiduje
umowa? Bo cz.owiek umar. w samotno.ci,
.cis.y termin zgonu jest nie do ustalenia,
w gr. wchodzi post.powanie policyjne
i prokuratorskie. Przyda.by si. zapis alternatywny,
bo potrzebny b.dzie jednak
jaki. pochowek. Polskie prawo stanowi,
.e urna z prochami powinna w ci.gu
po. roku znale.. miejsce na cmentarzu.
(Wiele zak.adow pogrzebowych pozwala
umie.ci. minimaln. ilo.. prochow
w tzw. relikwiarzu do przechowywania
np. w domu).
O ewentualnych dyspozycjach co do daremnego
podtrzymywania .ycia, gdy rych.y
zgon jest dla medykow oczywisty,
pisa. Pawe. Walewski w poprzednim
numerze (POLITYKA 10). Obowi.zuj.ce
pod tym wzgl.dem prawo nie przewiduje
ani udzia.u pacjenta, ani te. jego
bliskich w decyzji o zaniechaniu uporczywej
terapii. Ale w praktyce sformu.owana
zawczasu na papierze wola danej
osoby b.dzie wielce pomocna przede
wszystkim cz.onkom rodziny. Mo.e ich
zwolni. z etycznej rozterki, jak. prze.ywaj..
Ostudzi. emocje, gdy jeden krewny
jest za szybkim zako.czeniem cierpienia,
inny nie traci nadziei do ko.ca.
Podobnie rzecz si. ma ze zgod. na pobranie
narz.dow do przeszczepu. W tej
chwili stan prawny jest taki, .e kto nie
sformu.owa. wyra.nej niezgody, pozostaje
do dyspozycji transplantologii.
Znow: wyra.na pisemna zgoda na donacj.
narz.dow, cho. niewymagana prawnie,
mo.e znacznie u.atwi. decyzj. najbli.szym,
zneutralizowa. ich pot..ne
w takich sytuacjach dylematy.
I tak dochodzimy do dyspozycji
wydawa.oby si. najbardziej prozaicznych,
ale ogromnie wa.nych.
Rzeczywisto.. uwik.a.a wspo.cze.nie
.yj.cych w dziesi.tki PIN-ow i kodow,
PESEL-i i NIP-ow. W kredyty i lokaty.
W akcje i obligacje. W rozliczne konta,
gdzie dajemy automatycznie powtarzalne
zlecenia swoim bankom: czynsz, gaz,
elektryczno.., woda, .miecic To wszystko
jest albo zapisane w naszych urz.dzeniach,
albo zgromadzone w niezliczonych
teczkach i kopertach trzymanych w stosach
w jakiej. domowej szafce czy eta.erce,
rzadziej w sejfie. Wspo.czu. ka.demu,
kto .na piechot.h musi po takich .ladach
doj.., co zostawi. po sobie zmar.y. Nie tylko
zreszt. chodzi o lokaty, ale by. mo.e
tak.e d.ugi i zobowi.zania. Ich warto..
mo.e przekroczy. warto.. odziedziczonych
dobr, a na decyzj. o ewentualnym
zrzeczeniu si. k.opotliwego spadku prawo
daje tylko po. roku.
Najprostsz. rad. by.oby wszystkie
te konstelacje cyfr oraz literek zapisa.
i umie.ci. w bezpiecznym miejscu.
Najmniej bezpieczny wbrew pozorom
jest dom. Z.odziej mia.by w ten sposob
wszystkie twoje zasoby . a i to.samo..
. podane na tacy. Ewentualno.. po.aru,
zalania, katastrofy budowlanej . z ka.dego
serwisu informacyjnego dowiadujesz
si. dzisiaj o osobach, ktore wysz.y z domu,
jak sta.y. Papiery gin. pierwsze. Zasoby
cyfrowe . drugie. Jedni wi.c radz.,
by te wra.liwe dane szyfrowa., nagra.
na pendrive i poda. komu. zaufanemu
tylko kod do no.nika. Inni . by kupi. metalow.,
.aro- i wodoodporn. skrzynk..
Jeszcze inni . by wynaj.. skrytk. w banku.
Stuprocentowej
gwarancji, .e dane
pozostan. bezpieczne i czytelne dla spadkobiercow,
chyba nie ma.
40 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
S P O . E C Z E . S T WO
Ta rzeczywisto.. wymaga pilnych
uregulowa.. Rownie. w sferze .spadkuh,
ktory pozostaje po odchodz.cych w przestrzeni
cyfrowej. Uniwersalnych rozwi.za.
tu nie ma; prace w poszczegolnych
platformach podobno trwaj.. W niektorych
po zg.oszeniu .mierci u.ytkownika
mo.na albo usun.. .lady jego cyfrowego
istnienia, albo zostawi. pewne tre.ci pod
has.em .Pro memoriamh.
Z czasem, gdy b.d. odchodzi. dzi. jeszcze
m.ode pokolenia, kto wie, czy tego
rodzaju scheda nie stanie si. g.ownym
.ladem po wi.kszo.ci ludzi. Ale i dzi. coraz
wi.cej osob s.dziwych .ywo istnieje
w internetowej przestrzeni.
.Pozostawienie po sobie porz.dkuh
nie jest wy..cznie powinno.ci. ludzi
starszych, .wiadomych nieuchronno.ci
swego kresu. S. przecie. sytuacje,
gdy to w.a.nie ci w pe.ni si. .yciowych
bezpowrotnie odchodz.. Rownie. rodzice
ma.ych jeszcze dzieci. Ilu. dramatow
da.oby si. unikn.., gdyby .yczenia
co do przysz.o.ci potomstwa by.y jasno
wyra.one w testamencie. I dyspozycje,
kto mia.by przej.. nad nim piecz..
Coraz cz..ciej m.odzi, ale i starsi ludzie
wi... si. ze sob. bez .lubu, bez zak.adania
sformalizowanej rodziny. I pewnie
zza grobu jest im .al, .e postawili tych
naprawd. najbli.szych bez .adnego zabezpieczenia
na przysz.o.., bez cho.by
prawa do zachowku. A mogli to zrobi.
w testamencie, na ktory zabrak.o czasu,
a potem i si..
M.odzi ludzie s. dzi. nara.eni na gwa.towne
odej.cia mo.e nawet bardziej
ni. ci s.dziwi, ku.tykaj.cy ku kresowi
pod lepsz. czy gorsz. opiek. systemu
ochrony zdrowia. Sporty ekstremalne,
ryzykowne podro.e, czo.owe zderzenia
z autostradowymi szale.cami naszpikowanymi
narkotykami i alkoholem . sposobow
kuszenia .mierci, bynajmniej nie
magicznych, nasza cywilizacja wymy.li.a
bez liku.
Bardzo ona nasze .ycie zmieni.a, uczyni.a
d.u.szym i bezpieczniejszym ni.
kiedykolwiek w dziejach. Jedno wszak
jest wieczne: konieczno.., a przy tym
nieprzewidywalno.. rozstania z .yciem.
Warto wyj.. temu naprzeciw.
EWA WILK
Dzi.kuj. pani Magdalenie Arendt,
wiceprezes Krajowej Rady Notarialnej,
za pomoc w przygotowaniu tej publikacji.
Wszystkie teksty i wywiady, ktore do tej pory
ukaza.y si. w cyklu .Odchodzi. po ludzkuh,
znajd. Pa.stwo w specjalnej zak.adce na naszej
stronie: www.polityka.pl/odchodzicpoludzku
Zach.camy te. do dzielenia si. z nami swoimi
do.wiadczeniami: akcja@polityka.pl
Klucze do spadku: pakiet podstawowy
Nie pomie.cimy tu spisu wszystkich
dokumentow, ktore warto zawrze.
w pakiecie przygotowanym na wypadek
naszego odej.cia. Wszystko zale.y
tu od sytuacji danej osoby, np. tego,
czy prowadzi dzia.alno.. gospodarcz.
. wtedy lista dokumentow ogromnie
si. wyd.u.a. Oto nasz wybor, skrocony
i w miar. uniwersalny.
1. Testament, najlepiej notarialny,
zarejestrowany
w Centralnym
Rejestrze Testamentow
2. Akty woli, osobno spisane:
. w sprawie pobrania twoich tkanek
i narz.dow do transplantacji
. w sprawie zaprzestania uporczywej
terapii
3. .yczenia woko.pogrzebowe
. wola spopielenia lub pogrzebania
w trumnie
. wskazanie miejsca pochowku, najlepiej
ustalonego wcze.niej z bliskimi
. wskazowki co do ceremonii (.wiecka
czy religijna) i ewentualnej konsolacji
. lista osob, ktore chcia.by. zawiadomi.
o swoim odej.ciu
. list po.egnalny . skierowany tylko
do bliskich albo te. go.ci na ceremonii
pogrzebowej
4. Dost.py cyfrowe
. lista adresow e-mail, portali spo.eczno.ciowych,
na ktorych jeste. aktywny,
dokumentow w chmurze
. zaszyfrowane kody do twojej komorki
i komputera, kart kredytowych, alarmow
domowych itp.
5. Lista adresatow twoich systematycznych
rachunkow
. dostawcy gazu, pr.du, wody, internetu,
operator sieci komorkowej itd.
6. Wa.ne kontakty telefoniczne
i mailowe, by powiadomi.
o twojej .mierci
. do administracji domu, je.li mieszkasz
w bloku
. do twojego urz.du skarbowego
. do urz.du miasta lub gminy
7. Twoje pieni.dze
. lista kont bankowych (nazwa banku,
nr rachunku); kontakt do osobistego
doradcy
. lokaty w funduszach TFI, OFE, IKE, IKZE
. akcje i obligacje w domach
maklerskich
. kredyty i prywatne zobowi.zania
(dane wierzycieli)
. dokumenty leasingu
Uwaga: liczne banki oferuj. wyp.at.
cz..ci spadku dla upowa.nionego spadkobiercy
jeszcze przez otwarciem i uprawomocnieniem
si. testamentu. Trzeba
w tym celu uda. si. do banku wraz
z osob., ktor. chcemy do takiej .przedp.atyh
upowa.ni., i podpisa. stosown.
umow.. Wyp.acona awansem kwota,
ktora potem b.dzie odliczona od spadku,
mo.e si.ga. nawet 20 minimalnych
krajowych . to zale.y od banku.
8. Akty zasadniczego znaczenia
. akty notarialne, zasady zarz.dzania
dan. nieruchomo.ci.
. umowy kupna, najmu, dzier.awy
. dokumenty dotycz.ce prowadzonej
dzia.alno.ci gospodarczej (NIP, REGON),
kontakty do twoich ksi.gowych i prawnikow
oraz firm wspo.pracuj.cych lub
dane pracodawcy, podpisane umowy
. .wiadectwa pracy, korespondencja
z ZUS
9. Informacje medyczne
. wyniki wa.nych bada., epikryzy
(mo.e si. to okaza. w przysz.o.ci wa.ne
dla genetycznego diagnozowania twoich
potomnych)
10. Auto
. .wiadectwo ubezpieczenia, dokumenty
wozu, zapasowe kluczyki
Wi.cej informacji o tym, jak przygotowa.
.Czerwon. teczk.h, znajd. Pa.stwo
na stronie partnera naszej akcji
Puckiego Hospicjum pw. .w. Ojca Pio:
hospitium.org/czerwona-teczka

42 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
Czy Unia Europejska rzeczywi.cie okre.la dopuszczaln. krzywizn. bananow,
transport w.dzonych .ledzi, rozmiary prezerwatyw? Co i po co Bruksela regulowa.a
i co ma teraz pilnie .odregulowa.h?
Pokr.t.a regulacji
ilustracja marcin bondarowicz
TOMASZ BIELECKI Z BRUKSELI
R Y N E K
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 43
nia Europejska do niedawna czu.a si. dumna
z miana .mocarstwa regulacyjnegoh, bo unijne
standardy dociera.y do wszystkich tych
cz..ci .wiata, ktore chcia.y z ni. handlowa.
i inwestowa. u bogatych Europejczykow.
Teraz jednak w Brukseli wahad.o przechyla
si. w drug. stron.. Coraz liczniejsi politycy
z g.ownego, zasadniczo prounijnego nurtu
utyskuj. na .przeregulowanieh. A sporym
wyzwaniem dla obro.cow rygorystycznych
przepisow UE jest przekonywanie, .e zas.ug. sporej
cz..ci z nich s. wska.niki jako.ci .ycia lepsze ni. np. w Stanach
Zjednoczonych.
.led. Johnsona
Jednak ju. od paru dekad dzia.ania brukselskiej biurokracji
by.y pod coraz silniejsz. lup. krytykow. Brytyjczycy wyszli z UE
pi.. lat temu, ale jeszcze d.ugo nikt nie zepchnie ich z podium
w zawodach na drwiny z unijnych regulacji. .Ka.dego w.dzonego
.ledzia wolno przesy.a. po Wielkiej Brytanii tylko w osobnym
plastikowym opakowaniu z lodem. To bez sensu, szkodliwe dla
.rodowiska i bardzo kosztowne. Ale tak sobie postanowili brukselscy
biurokraci!h . w ten sposob zabiegaj.cy wowczas o fotel
premiera Boris Johnson, wymachuj.c .ledziem z mownicy, przekonywa.
Brytyjczykow w 2019 r., .e w ramach brexitu musz. si.
odci.. od wspolnego systemu standardow. Trik ze .ledziem okaza.
si. wpadk. (albo manipulacj.), bo przepisy UE nie reguluj. temperatury
przy transporcie ryb w.dzonych, a w przypadku ryb
.wie.ych dotyczy to wy..cznie przesy.ek mi.dzy firmami, a nie
sprzeda.y klientom prywatnym. Johnson zreszt. ju. w latach 90.
zas.yn.. z tego, .e jako brukselski korespondent dowcipkowa.
z eurokratow, niezbyt przejmuj.c si. faktami.
Pot.ga angielszczyzny sprawia, .e brytyjskie .arty po dzi. dzie.
. t.umaczone, parafrazowane, przekr.cane . .yj. w mediach
europejskich. Bruksela szybko budowa.a w latach 90. wspolny
rynek, na ktorym . a by. to pomys. forsowany przez brytyjsk.
premier Margaret Thatcher . Komisji Europejskiej przypad.o egzekwowanie
przepisow o jako.ci towarow dopuszczanych do handlu
w pa.stwach Wspolnoty, ju. bez dodatkowych kontroli krajowych.
Regulacje te sta.y si. po.ywk. dla medialnych doniesie.
(od .prostowania krzywizny bananah po .rozmiar kondomowh),
w ktorych zwykle tkwi.o tylko niewielkie ziarenko prawdy. Bruksela
istotnie ju. w latach 90. ustali.a . za zgod. pa.stw cz.onkowskich
. jakie banany mo.na uzna. w handlu za klas. ekstra, pierwsz.
i drug. po uwzgl.dnieniu stanu skorki i wad kszta.tu. Nazbyt
krzywych nie zakazano, lecz w sprzeda.y hurtowej nie mog.y ju.
by. zaliczane np. do grupy ekstra. A oznaczeniami prezerwatyw
zajmuje si. . niezwi.zany z instytucjami UE . Europejski Komitet
Normalizacyjny w ramach samoregulacji producentow, by .Mh
oznacza.o to samo w sklepie w Estonii i Portugalii.
Marchewka to istotnie troch. .owoch w niektorych urz.dniczych
tabelkach u.ywanych w Brukseli, ale g.ownie na u.ytek
przepisow o d.emach, galaretkach i marmoladzie, stosowanych
przy rozpatrywaniu dotacji dla producentow rolnych sprzedaj.cych
d.emy marchewkowe popularne np. w Portugalii. Jednak
przeciw nazewniczej swobodzie walcz. inne bran.e w przemy.le
spo.ywczym. .Mleko i inne nazwy, ktore rozporz.dzenie unijne
zastrzega wy..cznie dla przetworow mlecznych, nie mog.
by. w handlu i reklamie stosowane do wyrobow wy..cznie
pochodzenia ro.linnegoh . orzek. Trybuna. Sprawiedliwo.ci
UE w 2017 r. Potwierdzi. rygorystyczn. wyk.adni. wylobbowanych
przez mleczarzy przepisow, ktore maj. utrudni. napojom
sojowym czy migda.owym wpychanie si. w sklepach na po.ki
z mlekiem, a tofu . pomi.dzy sery. Jednak ten sam Trybuna.
w 2024 r. nie znalaz. podstaw, by zabroni. sprzeda.y wegetaria.skich
.burgerowh i .kie.basekh (o ile do..czono informacj.
o sk.adzie ro.linnym), cho. francuscy hodowcy walczyli
o zastrze.enie tych nazw dla produktow z prawdziwego mi.sa.
Ju. wcze.niej w Parlamencie Europejskim upad. pomys. zakazu
wegeburgerow, ktore mo.na by.oby nazywa. np. kr..kami
wegetaria.skimi, by . chyba tylko w przypadku nadzwyczaj zagubionych
klientow . utrudni. im konkurencj. ze zwierz.cym
mi.sem na po.kach sklepowych.
Od wytykania .miesznostek i dziwactw regulacyjnych niedaleko
ju. do oskar.e. Brukseli o .nieposkromione zap.dy regulacyjneh,
ktore poci.gaj. za sob. okre.lone koszty. Pracom nad
przepisami znosz.cymi op.aty roamingowe w ramach Unii albo
narzucaj.cymi uniwersalny typ .adowarek towarzyszy.y g.o.ne
lamenty obro.cow wolno.ci gospodarczej. Lobby.ci operatorow
komorkowych i producentow elektroniki przekonywali, .e wspolne
standardy i obni.k. op.at zapewni niewidzialna r.ka rynku.
Czasem za walk. z regulacjami kryj. si. pieni.dze i polityka.
Przyk.adowo celem trwa.ego mocowania nakr.tek do plastikowych
butelek jest u.atwienie ich recyklingu, ale przestawienie
produkcji nie by.o tanie. Do narzekaj.cych producentow do..czyli
konsumenci przywi.zani do swoich przyzwyczaje.. I tak
tradycyjna nakr.tka sta.a si. ikon. eurosceptykow.
Idea. si.gn.. pod.og
Unijne instytucje stale bij. si. w piersi za regulacyjne grzechy
pychy. Frans Timmermans w latach 2014.19 odpowiada. w Komisji
Europejskiej . oprocz obrony praworz.dno.ci . za proby
narzucenia ascezy regulacyjnej. Niemal w ostatniej chwili zahamowano
wowczas prace jednego z departamentow Komisji nad
harmonizacj. standardowc pod.og w salonach fryzjerskich.
A Timmermans w kolejnej kadencji (2019.23) sta. si. g.ownym
re.yserem Zielonego .adu, ktory w oczach eurosceptycznej prawicy
sta. si. symbolem przeregulowania uderzaj.cego w dochodowo..
unijnego przemys.u.
Wspo.pracownicy Timmermansa pokazywali krytykom drewnian.
pi.k. zbudowan. z klockow, czyli regulacji. Pytali, ktory
z nich zast.pi. i czym, by pozosta.a okr.g.a i mog.a dotoczy. si.
do neutralno.ci klimatycznej ca.ej Unii Europejskiej w 2050 r.
Pi.ka znikn..a z Komisji Europejskiej wraz z Timmermansem, ale
kieruj.ca ni. Ursula von der Leyen, ktora . gdy sprawy klimatu
by.y jeszcze na fali . porownywa.a projekt zielonej transformacji
do lotu na Ksi..yc, teraz podmienia niektore pomniejsze klocki
wci.. w taki sposob, by nie zaszkodzi. d.ugofalowym celom UE
w walce z kryzysem klimatycznym. Komisja zaproponowa.a w lutym
uproszczenia regulacyjne (w pakiecie nazywanym .omnibusemh),
ktore maj. zwolni. wi.kszo.. firm z (wchodz.cego w .ycie
za kilkana.cie miesi.cy) obowi.zku sprawozdawania wp.ywu
swej dzia.alno.ci na .rodowisko, by inwestorzy mogli sprawdzi.,
czy nie wchodz. w projekty zagro.one zmianami klimatu. Dla
mniejszych firm takie raporty oznaczaj. du.e koszty i konieczno..
zatrudnienia dodatkowych pracownikow.
.Omnibush ogranicza tylko do najwi.kszych przedsi.biorstw
(stopniowo wchodz.cy w .ycie w latach 2026.29) wymog
U
44 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
R Y N E K
identyfikowania w swych .an.cuchach dostaw spoza UE obecnych
i potencjalnych zagroz.e. dla .rodowiska oraz praw cz.owieka.
Upraszczaj.cy projekt Komisji usuwa twardy obowia.zek
rozwia.zywania umo.w z dostawcami, kto.rzy nie przestrzegaja.
np. zakazu pracy przymusowej lub ra..co lekcewa.. normy
s.rodowiskowe. Komisja chce, by obowia.zkowe by.o tylko niezawieranie
nowych umo.w z takimi dostawcami. Te propozycje b.d.
wymaga. zgody Parlamentu Europejskiego i unijnych rz.dow
w Radzie UE, a negocjacje . jak wynika z dotychczasowych deklaracji
europos.ow . mog. by. burzliwe. Z jednej strony zwolennicy
wi.kszego poluzowania gorsetu regulacji oczekiwali kilkuletniego
odroczenia i jeszcze wi.kszego rozwodnienia wymogow
raportowania. Z drugiej centrolewica i Zieloni ju. bij. na alarm,
.e .uproszczenia regulacyjneh stan. si. przykrywk. dla obni.enia
celow Zielonego .adu.
.Pod fa.szywym pretekstem uproszczenia przepisow Komisja
Europejska przedstawi.a reform. maj.c. na celu radykalne
os.abienie norm spo.ecznych i .rodowiskowych maj.cych zastosowanie
do przedsi.biorstw. Popieramy zmniejszenie
obci..e. administracyjnych, ale nie mo.na tego myli.
z demonta.em ram prawnych, ktore UE ustanowi.a
dla przedsi.biorstw i inwestycjih . protestowa.a
Marie Toussaint, wiceszefowa klubu
Zielonych w europarlamencie.
Spor o .uproszczeniah, ktore mog. zamieni.
si. w niechcian. .deregulacj.h
. cho. z pocz.tku nie.atwy do ogarni.cia
dla zwyk.ego obywatela . mo.e si. okaza.
jedn. z wa.niejszych brukselskich batalii
w najbli.szych latach. Europejscy obro.cy
prywatno.ci przed ingerencj. pa.stwa
i wielkiego biznesu w .ycie zwyk.ych ludzi
do niedawna szczycili si. RODO jako pionierskim
rozwi.zaniem UE inspiruj.cym prawodawcow spoza
Europy. Jednak skrupulatne przestrzeganie RODO (w du.ej
mierze chodzi znow o raportowanie) w przypadku mniejszych
firm technologicznych mo.e oznacza. .redni spadek zyskow
a. o 12 proc. .W przypadku sztucznej inteligencji (AI) wprowadzamy
przepisy przydatne w regulowaniu wielkich firm.
Ale takie firmy wywodz. si. z USA, nie z UE. Unijne regulacje
uderzaj. w naszych ma.ych i .rednich przedsi.biorcowh
. s.ycha. teraz coraz cz..ciej w.rod przedstawicieli pa.stw
UE w Brukseli. A Komisja w lutym zdecydowa.a o wycofaniu
si. z jednego z nowych projektow legislacyjnych dotycz.cych
AI.
Co unijne, co krajowe
Rzeczywi.cie, liczba unijnych aktow prawnych (regulacji) jest
olbrzymia, liczona w tysi.cach. Najwa.niejsze s. rozporz.dzenia,
ktore musz. by. stosowane bezpo.rednio na obszarze ca.ej Unii.
Obliczono, .e administracja unijna wydaje 2,8 rozporz.dzenia
dziennie, czyli ponad tysi.c rocznie. Drugie w hierarchii s. dyrektywy
. ich jest mniej, zwykle kilkadziesi.t rocznie. Dyrektywa
wyznacza ogolny cel i ramy prawne (np. jak ostatnio dyskutowana
dyrektywa CDSM w sprawie praw autorskich na jednolitym
rynku cyfrowym), ale ich wprowadzenie (implementacja) jest
w r.kach w.adz ka.dego pa.stwa. S. jeszcze konkretnie adresowane
decyzje, zalecenia, opinie, jednak ich moc prawna jest ju.
bardzo ograniczona.
Prawo unijne tworzono przez dekady, aby zapewni. sprawiedliwe
funkcjonowanie europejskiego wspolnego rynku, ochron.
europejskich konsumentow, .rodowiska naturalnego, warunkow
pracy. Intencje zawsze by.y szlachetne, wynikaj.ce z samej idei
Unii jako wspolnoty gospodarczej i cywilizacyjnej. Nie przypadkiem
najwi.ksza liczba regulacji, ponad po.tora tysi.ca, dotyczy
rynku wewn.trznego i ochrony konkurencji, w tym np. norm
dotycz.cych jako.ci i bezpiecze.stwa rozmaitych produktow
wprowadzanych na rynek.
Mnostwo w.asnych skomplikowanych regulacji ma tzw. wspolna
polityka rolna, ktora reguluje m.in. zasady dop.at do produkcji
rolnej, cen gwarantowanych, obrotu .ywno.ci.. Setki rozporz.dze.
dotycz. ochrony .rodowiska, np. dopuszczalnych emisji
zanieczyszcze., zasad obchodzenia si. z chemikaliami, wyeliminowania
jednorazowych wyrobow plastikowych, recyklingu
opakowa. z tworzyw sztucznych, ale tak.e ochrony krajobrazu,
zagro.onych gatunkow zwierz.t (np. dyrektywa ptasia). Wiele
przepisow dotyczy rynku pracy, zasad delegowania pracownikow,
bezpiecze.stwa i warunkow pracy; mamy nawet dyrektyw.
work-life balance, czyli rownowagi mi.dzy .yciem
zawodowym i prywatnym.
Obecnie prowadzone s. negocjacje w sprawie
kolejnych ponad 120 projektow prawnych
z.o.onych jeszcze w ubieg.ym roku. Ka.dy
z takich projektow musi by. zatwierdzony
przez pa.stwa cz.onkowskie w Radzie UE
wi.kszo.ci. 15 z 27 krajow, obejmuj.cych
65 proc. ludno.ci Unii lub jednomy.lnie.
Zdecydowana wi.kszo.. tych projektow potrzebuje
te. zgody europos.ow. Kompromisowe
wersje nowych przepisow s. negocjowane
w tzw. trilogu mi.dzy Rad. UE, Parlamentem
Europejskim i Komisj. w Brukseli.
Troch. lepsi od Ameryki?
Czy p.d ku probiznesowym .uproszczeniom regulacyjnymh
nie prowadzi do zderzenia z wyborcami, ktorzy w ostatnich latach
coraz bardziej oczekiwali . jak ujmowa. to prezydent Francji
Emmanuel Macron . .Unii, ktora chronih? Rzecznik generalny,
czyli swoisty doradca s.dziow Trybuna.u Sprawiedliwo.ci UE,
w styczniu zarekomendowa. uznanie . uchodz.cej za jeden z nowych
.socjalnych filarowh eurointegracji . dyrektywy o p.acy
minimalnej (nie chodzi o stawki, ale o kryteria ich ustalania)
za wykraczaj.c. poza uprawnienia Brukseli. Czy walka o konkurencyjno..
i regulacyjne odci..enie przedsi.biorcow to zatem
bardziej .ameryka.skih model pracy? .Nie! Mowiono Europejczykom
przez 40.50 lat, .e w konkurencyjno.ci chodzi o obni.anie
kosztow pracy, mniejsze p.ace, elastyczno... Ale koszty
pracy wcale nie s. w.rod pierwszorz.dnych powodow k.opotow.
Sprawdzili.my produktywno.. USA i UE po odj.ciu bran.y wysoko
rozwini.tych technologii i okaza.o si., .e Europa jest troch.
lepsza od Ameryki. Chodzi zatem o innowacje, umiej.tno.ci,
szkoleniah . przekonywa. Mario Draghi, prezentuj.c ostatniej
jesieni swoj raport o kulej.cej konkurencyjno.ci Europy.
Innowacje szwankuj. tak.e wskutek s.abego dost.pu do kapita.u,
ale .eby to zmieni., Bruksela musi przeforsowa. . odwlekane
od dekady . nowe wspolnec regulacje dotycz.ce .unii
rynkow kapita.owychh.
TOMASZ BIELECKI
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 45
R Y N E K
Polska potrzebuje coraz wi.cej taniej i czystej energii
elektrycznej. Przybywa wi.c projektow wielkich elektrowni
j.drowych i ma.ych reaktorow, wiatrakow i elektrowni
s.onecznych. Jest tylko problem: energi. trzeba przes.a.,
a sieci s. niewydolne. Skala niezb.dnych inwestycji
jest pora.aj.ca: 500 mld z..
Sie.
pod napi.ciem
ADAM GRZESZAK O tej niewydolno.ci najlepiej
.wiadcz. masowo wydawane
odmowy przy..czenia
do sieci nowych .rode. energii.
Je.li w 2020 r. tak. decyzj.
otrzymali inwestorzy chc.cy budowa.
instalacje o ..cznej mocy 6,2 GW, czyli
blisko dwa razy wi.kszej ni. przygotowywana
pierwsza polska elektrownia
j.drowa, to w 2023 r. odmowy dotyczy.y
ju. 7448 nowych .rode. o mocy ju.
c SHUTTERSTOCK
46 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
R Y N E K
ok. 84 GW. To niemal trzy razy wi.cej
ni. oferuj. dzi. wszystkie polskie elektrownie
w.glowe b.d.ce wci.. fundamentem
polskiej energetyki. Oczywi.cie
gigawat gigawatowi nierowny, bo ten
z wiatrakow lub paneli fotowoltaicznych
jest zale.ny od pogody i nigdy nie wiadomo,
kiedy i ile energii wyprodukuje. Ale
i ten z w.gla jest coraz bardziej niepewny,
bo nie wiadomo kiedy kilkudziesi.cioletni
blok w elektrowni stanie na skutek awarii
albo cena w.gla i uprawnie. do emisji
CO2 oka.. si. tak wysokie, .e wypchn.
elektrowni. z rynku.
Decyzje odmowne
Odmowy, jakie otrzymuj. inwestorzy,
t.umaczone s. powodami technicznymi
lub ekonomicznymi. Najcz..ciej brakiem
dost.pnej mocy przy..czeniowej,
przeci..eniem linii i transformatorow,
konieczno.ci. budowy zbyt d.ugiej linii
.redniego napi.cia albo brakiem w okolicy
odbiorcow zdolnych wykorzysta. produkowan.
energi. elektryczn.. Warunki
przy..czenia do sieci to rodzaj promesy
daj.cy gwarancj., .e kiedy instalacja powstanie,
niezale.nie, czy b.dzie to farma
wiatrowa, s.oneczna czy elektrownia j.drowa,
to spo.ka zajmuj.ca si. przesy.em
zawrze z producentem umow. i b.dzie odbiera.a
wytwarzany pr.d, ktory pop.ynie
do odbiorcow.
Je.li ma to by. du.a elektrownia, to musi
zosta. przy..czona do sieci wysokich lub
najwy.szych napi.., a tak. dysponuje wy..cznie
operator sieci przesy.owej, czyli
spo.ka Polskie Sieci Elektroenergetyczne
(PSE), i to ona musi wyda. zgod. na przy..czenie.
Dysponuje sieci. 16 tys. km napowietrznych
linii o napi.ciu 400 i 220 kV
pokrywaj.cych ca.y kraj, a tak.e transgranicznymi
liniami pozwalaj.cymi na wymian.
energii z s.siadami. PSE zarz.dza
jednocze.nie ca.ym polskim systemem
energetycznym, czyli, w uproszczeniu,
czuwa, by w ka.dej chwili do sieci trafia.o
tyle energii, ile jest zu.ywane.
Mniejsi wytworcy pr.du, a ci dominuj.
w bran.y zielonej energetyki, swoje instalacje
musz. pod..czy. do sieci .redniego
napi.cia (do 60 kV) nale..cej do jednego
z lokalnych operatorow sieci dystrybucyjnej
(OSD). Polsk. oplata sie. kabli i przewodow
(kable le.. pod ziemi., przewody
wisz. na s.upach) o ..cznej d.ugo.ci blisko
800 tys. km nale..cych do wielkiej pi.tki:
PGE Dystrybucja, TAURON Dystrybucja,
ENEA Operator, ENERGA-Operator oraz
Stoen Operator. To w.a.nie one odbieraj.
pr.d p.yn.cy sieciami wysokich napi..
PSE z wielkich elektrowni, transformuj.
go na .rednie napi.cie, z ktorego korzystaj.
zak.ady przemys.owe, oraz na niskie
(230 V), jakie trafia do gniazdek w naszych
domach. Uzupe.nieniem ich bilansu jest
energia z lokalnych .rode. OZE, a tak.e
instalacji prosumenckich, g.ownie paneli
fotowoltaicznych.
Spekulanci przesy.owi
Sprzyjaj.ce warunki dla zielonej energetyki
istniej. cz.sto w regionach, gdzie
nie ma du.ego zapotrzebowania na energi.,
wi.c OSD maj. problem z bilansowaniem
popytu i poda.y, dlatego coraz cz..ciej
odmawiaj. przy..czania kolejnych
.rode.. W przypadku domowych paneli
PV przy..czenia odmowi. nie mog., ale
coraz cz..ciej ograniczaj. ich moc lub
okresowo wy..czaj., t.umacz.c stabilizowaniem
sieci. PSE tak.e musi odmawia.
wydania warunkow przy..czenia.
. Warunkami przy..czenia do sieci PSE
dysponuj. dzi. inwestorzy deklaruj.cy zamiar
budowy nowych .rode. odnawialnych
o ..cznej mocy 25 GW i magazynow energii
o mocy 27 GW. ..cznie z operatorami sieci
dystrybucyjnych mamy ju. w Polsce zapowiadanych
inwestycji na ponad 150 GW.
Gdyby wszystkie powsta.y, nasze problemy
z energi. elektryczn. zosta.yby rozwi.zane.
Z do.wiadczenia jednak wiemy, .e powstan.
tylko nieliczne. Warunki przy..czenia
nie zobowi.zuj. inwestora do budowy, ale
nam ograniczaj. mo.liwo.. wydawania
warunkow dla kolejnych .rode., by. mo.e
bardziej realnych . wyja.nia Grzegorz
Onichimowski, prezes Polskich Sieci
Elektroenergetycznych.
Podobnie jest w sieciach OSD, bo na rynku
trwa spekulacja projektami energetycznymi.
Dzia.a coraz liczniejsza grupa
firm deweloperskich i kancelarii prawnych
wyspecjalizowanych w przygotowywaniu
takich projektow. . To proces
do.. .mudny, wymagaj.cy znalezienia odpowiedniej
lokalizacji, w ktorej kluczowa
jest blisko.. przy..cza do sieci i uzyskanie
warunkow przy..czenia. Po zgromadzeniu
wszystkich dokumentow koniecznych
do budowy deweloper wystawia projekt
na sprzeda., licz.c, .e znajdzie si. inwestor
gotowy zbudowa. i prowadzi. now. farm.
fotowoltaiczn., wiatrow. albo magazyn
energii. Za taki projekt p.aci si. 30.40 tys.
euro za megawat mocy . t.umaczy Krzysztof
Kochanowski, prezes Polskiej Izby
Magazynowania Energii. Sposobem
na spekulacj. mia.aby sta. si. proponowana
zmiana polegaj.ca na sprzeda.y
zdolno.ci przesy.owych na aukcjach, tak
by nabywcami byli powa.ni inwestorzy,
ktorzy zbuduj. now. elektrowni..
Grzegorz Wi.niewski, prezes Instytutu
Energetyki Odnawialnej, do deklaracji
o przeci..onych sieciach, do ktorych nie
mo.na ju. przy..cza. nowych .rode. OZE,
radzi podchodzi. z ograniczonym zaufaniem.
. Operatorzy sieci dystrybucyjnych
to spo.ki nale..ce do najwi.kszych grup
energetycznych, ktore same s. producentami
energii. Nigdy wi.c nie wiadomo, kiedy
odmowa wydania warunkow przy..czenia
wynika z przyczyn technicznych, a kiedy
chodzi o obron. interesu ekonomicznego
spo.ki matki . przekonuje ekspert. Jego
zdaniem operatorzy sieciowi powinni
dzia.a. ca.kowicie niezale.nie, by unikn..
konfliktu interesow.
. Lobbing za utrzymaniem dotychczasowego
modelu jest jednak silny, bo biznes sieciowy
to dzia.alno.. regulowana o charakterze
monopolu naturalnego. Spo.ki maj.
zagwarantowany zysk, wi.c nic dziwnego,
.e dzi. s.yszymy o miliardach na inwestycje
w formie dotacji i kredytow, ale pami.tajmy,
.e te miliardy zostan. nam dopisane do taryfy
przesy.owej i dystrybucyjnej.
Po. biliona w sieci
Energetycy przekonuj. jednak, .e inwestycje
s. konieczne. . Wymaga tego trwaj.ca
transformacja energetyczna i radykalna
zmiana architektury polskiego systemu
energetycznego. Zamiast kilkunastu wielkich,
centralnie sterowanych elektrowni
b.dziemy mieli wiele mniejszych, rozproszonych
.rode.. Rozwoj instalacji prosumenckich
wymusza dwukierunkow. prac. sieci,
do ktorej te obecnie eksploatowane nie s.
przystosowane. Mo.na wi.c mowi. o potrzebie
reelektryfikacji Polski . uwa.a Grzegorz
Onichimowski, ktory przed wyborami
15 pa.dziernika przygotowa. program
energetyczny Koalicji Obywatelskiej.
.Ponad po.owa naszych linii elektroenergetycznych
ma ponad 30 lat,
co utrudnia przy..czanie odnawialnych
.rode. energii. Jako.. przesy.anej energii
jest coraz ni.sza, modernizacja sieci
kuleje. Tymczasem bez inwestycji nie
b.dzie mowy o uwolnieniu gospodarki
od w.gla i niezawodnych dostaw energiih
. alarmowali w ub.r. kontrolerzy
NIK. Skala koniecznych inwestycji jest
gigantyczna. . W ci.gu najbli.szych 15 lat
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 47
transformacja sieci energetycznych, przesy.owych
i dystrybucyjnych, b.dzie wymaga.a
nak.adow rz.du 500 mld z.. Dotychczasowe
wydatki operatorow musz. wzrosn..
z obecnych 13,5 mld rocznie do 25.30 mld z.,
czyli co najmniej dwukrotnie. Konieczne b.dzie
pozyskanie znacznych kredytow i .rodkow
z UE . wyja.nia Robert Tomaszewski,
analityk POLITYKA Insight, autor raportu
.Sie. do zmiany 2.0. Jak zreformowa. krajowe
sieci energetyczneh. Na razie koncerny
energetyczne planuj. inwestycje mniejsze,
cho. te. niema.e: PGE, Tauron, Enea,
Energa i E.ON wydadz. na ten cel 130 mld z.
do 2030 r., PSE w swoich planach ma za.
wydanie 65 mld z. do 2034 r.
Zielone .wiat.o dla wielkich inwestycji
w modernizacj. sieci da. prezes Urz.du
Regulacji Energetyki. Pod jego auspicjami
powsta.a w 2021 r. Karta efektywnej
transformacji sieci dystrybucyjnych polskiej
energetyki przewiduj.ca powstanie
m.in. ponad 20 GW ze .rode. s.onecznych,
14 GW z l.dowych elektrowni wiatrowych
i 11 GW morskich, co poci.ga konieczno..
rozbudowy sieci. Podobn. konieczno..
wymuszaj. unijne wymogi dotycz.ce
g.sto stawianych stacji .adowania samochodow
elektrycznych.
Autostrada po.noc.po.udnie
Dla operatorow najwa.niejsze by.o
to, .e prezes URE uregulowa. spraw.
dla operatorow kluczow., czyli .zwrotu
z kapita.uh. Chodzi o gwarancj. uwzgl.dnienia
nak.adow na inwestycje sieciowe
w zatwierdzanej przez URE taryfie,
co szerzej otworzy.o operatorom drzwi
do bankow. I tak: spo.ka PGE Dystrybucja
planuje m.in. rozbudow. sieci, jej
cyfryzacj. i automatyzacj. a tak.e kablowanie,
czyli zamian. linii napowietrznych
na podziemne. Energa Operator z Grupy
ORLEN pozyska.a ponad 7,5 mld z. z KPO
na najwi.kszy w historii spo.ki program
modernizacji i cyfryzacji sieci energetycznej
w po.nocnej i .rodkowej Polsce. Obejmie
ona ..cznie 21 tys. km sieci.
PSE ma w planie budow. 5 tys. km nowych
linii wysokiego i najwy.szego napi.cia,
a tak.e 28 stacji transformatorowych.
Jednak najwi.cej, bo a. 18 mld z., poch.onie
najdro.sza inwestycja sieciowa: autostrada
energetyczna po.noc.po.udnie,
czyli po..czenie sta.opr.dowe (HVDC).
Chodzi o to, .e coraz wi.cej energii b.dzie
produkowane na po.nocy kraju, natomiast
energoch.onny przemys. jest wci..
na po.udniu. Wi.c energia z przysz.ej
nadmorskiej elektrowni j.drowej Lubiatowo-
Kopalino i morskich farm wiatrowych
musi pop.yn.. na .l.sk pierwsz. w Polsce
lini. pr.du sta.ego. Pr.d sta.y zapewnia
mniejsze straty podczas przesy.u.
. Energetycy chc. odtwarza. .wiat, jaki
znaj.. St.d gigantyczne inwestycje na wielkie
centralnie zarz.dzane elektrownie,
na sieci przesy.aj.ce energi. z jednego
ko.ca kraju na drugi. Tak nie zapewnimy
sobie taniej energii ani bezpiecze.stwa
energetycznego . przekonuje Grzegorz
Wi.niewski. . Zamiast tego musimy stawia.
na energetyk. rozproszon., czyli wiele
lokalnych .rode. odnawialnych i magazyny
energii, ktore mog. gromadzi. nadwy.ki
pr.du i stabilizowa. prac. sieci w okresach
mniejszej produkcji.
Pod..czamy sztuczn. inteligencj.
Transformacja energetyczna sta.a si.
jednym z filarow planu gospodarczego
Donalda Tuska .Polska. Rok prze.omuh.
.W ci.gu dekady Polska zainwestuje
65 mld z. w rozbudow. sieci przesy.owychh
. mowi. premier. Obiecywa. zwi.kszenie
produkcji energii oraz obni.enie
jej kosztow. .Trwaj. rozmowy z Google
w sprawie wdro.enia inteligentnych sieci
energetycznychh . zapowiada..
Inteligentne sieci to dzi. zwrot kluczowy.
Wszystkie sieci b.d. inteligentne.
Czyli jakie? . Najbardziej znanym elementem
inteligentnych sieci s. inteligentne
liczniki, czyli liczniki zdalnego odczytu
. wyja.nia prezes Onichimowski. Miliony
gospodarstw maj. ju. taki licznik,
pozosta.e doczekaj. si. go w najbli.szym
czasie, bo wymian. starych na nowe wymuszaj.
przepisy. Urz.dzenia m.in. eliminuj.
prac. inkasentow, bo same przekazuj.
dane o zu.yciu, sygnalizuj. awarie,
pozwalaj. rozlicza. si. na bie..co (bez
prognoz zu.ycia), umo.liwiaj. zdaln.
zmian. sprzedawcy. Inteligentna mo.e
te. wykonywa. trudniejsze zadania,
np. sterowa. aparatur. czy wykrywa.
wszelkie anomalie ich pracy. . Nie bez
znaczenia b.dzie te. zdolno.. sztucznej inteligencji
do prognozowania pogody, ktora
ma coraz wi.ksze znaczenie dla pracy systemu
elektroenergetycznego . uwa.a prezes
Onichimowski.
Transformacja energetyczna b.dzie te.
wymaga.a elastyczno.ci konsumentow.
Czyli dostosowywania zu.ycia do aktualnej
sytuacji na rynku energii . kiedy
energia jest w nadmiarze, czyli tania,
klienci b.d. prali, gotowali, .adowali samochody,
a kiedy zaczyna jej brakowa.
i robi si. dro.sza . ogranicz. zu.ycie.
Ostatnim ogniwem inteligentnych sieci
musi by. inteligentny odbiorca
ADAM GRZESZAK
Inteligentne sieci b.d.
wymaga.y udzia.u elastycznych
konsumentow: takich, ktorzy
dostosuj. zu.ycie energii
do sytuacji na rynku.
c SHUTTERSTOCK
48 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
.WI AT
Dlaczego biedni Amerykanie zag.osowali na bogatego Donalda Trumpa
oraz ekip. jego miliarderow. I ile ich to b.dzie kosztowa..
Ojcowie burzyciele
a.y czas s.ysz.: demokracja, demokracja,
demokracja. A wiecie, czego nasi
ojcowie za.o.yciele najbardziej chcieli
unikn..? W.a.nie demokracjih. Tak
mowi. przed ameryka.skimi wyborami
Pete Hegseth, sekretarz obrony w administracji
Donalda Trumpa. W podobne tony uderzy., gdy sk.ada.
na portalu X .yczenia wspo.obywatelom z okazji Dnia Niepodleg.o.ci:
u zarania Ameryka mia.a by. .republik. konstytucyjn.,
a NIE demokracj.h.
Poni.ej za..czy. wyk.ad omawiaj.cy, czym si. ro.ni jedno
od drugiego: pot.piane przez niego ludow.adztwo postuluje
.powszechn. rowno..h, podczas gdy republika urzeczywistnia
.indywidualn. wolno..h. Na koniec za. polityk ostrzega.: .populizmh,
ktorym nas strasz., to nic innego jak demokracja, ktora
przesta.a si. wstydzi. samej siebie.
Masy .akn. ponad wszystko bezpiecze.stwa: osobistego, socjalnego,
kulturalnego. Bez wahania po.wi.c. dla niego swobody
zapisane w konstytucji i karcie praw. Ma.o tego, z rado.ci. rzuc.
MARCIN GIE.ZAK .C si. na szyj. dyktatora, ktory zr.cznej ni. inni demagodzy uspokoi
ich l.ki i potwierdzi ich uprzedzenia.
Hegseth ma racj.: ojcowie za.o.yciele obawiali si. tyranii. Ju.
Thomas Jefferson pisa., .e je.li Ameryka kiedykolwiek doczeka
si. dyktatora, to nie zostanie nim ani wynios.y krol, ani w.adczy
genera., ale .ambitny bufonh obdarzony .nisk. przebieg.o.ci.h,
usypiaj.cy czujno.. poprzez .afektowan. ignorancj.h, zjednuj.cy
sobie ludzi dzi.ki .pospolito.ci manier i j.zykah.
Ten portret przysz.ego satrapy uzupe.nia. James Madison, kre.l.c
obraz jego dworu jako .plutokracji zbudowanej na korupcjih,
ktora b.dzie si. trzyma. u w.adzy, oferuj.c ..upy zwolennikom,
.apowki krytykomh, aby zapewni. .dominacj. nielicznych pod
fa.szywym pretekstem obrony wolno.ci dla wszystkichh. Czwarty
prezydent USA tym samym zdefiniowa. arystopopulizm, czyli
najgorszy ze wszystkich populizmow, bo oparty na rz.dach bogatej
oligarchii przy u.yciu taniej demagogii.
Aby utrudni. skorumpowanie republiki w ten sposob, obmy.lono
konstytucyjne checks-and-balances, gwarantuj.ce rozproszenie,
wzajemn. kontrol. i rownowa.enie si. w.adz. W ramach
jej obrony proponowano te. progresywne podatki (Madison),
powszechny dost.p do edukacji (Jefferson), reform. roln. i redukcj.
ro.nic maj.tkowych (Adams).
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 49
Powiedzmy to wprost: kiedy ojcowie za.o.yciele tworzyli system
zabezpiecze. dla m.odego pa.stwa, mieli przed oczami dok.adnie
takich ludzi, jak Donald Trump i jego otoczenie z nowej
administracji. Polityka, ktor. realizuj. . demagogiczna w formie,
oligarchiczna w tre.ci . to suma wszystkich strachow tych, ktorym
bliski by. i pozostaje etos rewolucji ameryka.skiej.
Pisz.c o populizmie, komentatorzy cz.sto wspominaj.
o sporze ludu z elitami. Kogo jednak mamy konkretnie
podstawi. pod te szerokie kategorie? Nie istnieje ju. dawna
klasa robotnicza, ktora na d.wi.k fabrycznych syren maszerowa.a
jak wojsko do zak.adow pracy. I jak wojsko mo.na j. by.o
zmobilizowa. w walce o w.adz.. Dzisiejszy lud to byt niejednorodny,
amorficzny, interklasowy. Sk.adaj. si. na niego rolnicy,
rzemie.lnicy, pracownicy us.ug, ale te. zbiednia.a inteligencja,
obawiaj.cy si. jutra emeryci, a nawet prowincjonalni przedsi.biorcy.
Tak w.a.nie wygl.da elektorat PiS, weterani rozruchow
.o.tych kamizelek czy zwolennicy obozu MAGA.
Analogicznie nie wiemy dzi. dok.adnie, czym mia.aby by. owa
elita. Arystopopuli.ci, jak Trump, twierdz., .e to ka.dy, kogo oni
okrzykn. wrogiem ludu. Przekonuj., .e o zaszeregowaniu klasowym
decyduje nie zasobno.. (ich grubych) portfeli, ale raczej (ich
niewielki) zasob s.ownictwa. W tym sporze nowa prawica umia.a
zdoby. przewag., bo nauczy.a si. widzie. ludzi takich, jakimi
s., a rzeczy takimi, jakie ich zdaniem by. powinny. Cz.owieka
widzi ona .od do.uh, od jego potrzeby socjalnego i kulturalnego
bezpiecze.stwa. Poj..a bowiem, .e w.adza jest jak skrzypce:
chwyta si. j. lew. r.k., ale gra si. praw.. O ile jednak prawica
mo.e .atwo przejmowa. prospo.eczny j.zyk lewicy, o tyle tej drugiej
trudniej przychodzi zapo.yczanie to.samo.ciowego j.zyka
konkurenta. Irlandzka Sinn Fein czy du.scy socjaldemokraci
odgrywaj. tu rol. wyj.tkow potwierdzaj.cych regu... Nieliczni
po stronie nieprawicowej s. bowiem w stanie przyzna., .e demokracja
mo.e wymaga. populistycznej korekty. Niewiele rzeczy tak
zaszkodzi.o kampanii Kamali Harris, jak bezustannie przypominana
jej wypowied., .e pa.stwo powinno na koszt podatnika op.aca.
operacje zmiany p.ci nielegalnych imigrantow osadzonych
w wi.zieniach. Je.li dorzuci. do tego normofobi. niewielkiej, ale
g.o.nej cz..ci obozu demokratycznego, ktory zdawa. si. wr.cz
celebrowa. prostytucj., narkomani. czy bezdomno.., to slogany
kampanii Trumpa pisa.y si. same. Na tle pogl.dow i postaw
typowych dla aktywistycznego skrzyd.a ameryka.skiej lewicy
ekscentryczni miliarderzy, jak Elon Musk czy Trump, sprawiali
wra.enie normalnych i bliskich zwyk.emu cz.owiekowi.
Podobnie nieliczni umieli dostrzec, .e obok znanego i dobrze
opisanego zagro.enia, jakim jest nieliberalna demokracja, istnieje
te. problem niedemokratycznego liberalizmu. Zwolennicy
tego ostatniego zdawali si. wierzy., .e demokracj. da si. zast.pi.
technokracj., polityk. . przepisami i procedurami, suwerenno..
ludu . dyskretn. kontrol. elit prawniczych, akademickich i medialnych.
Za bardzo wierzono w moc o.rodkow dystrybucji presti.u
i pogardy, w ich zdolno.. do wyciszania lub nag.a.niania
afer, jak i w si.. ra.enia ta.m prawdy, dokumentow, zezna..
Nie dostrze.ono wreszcie, .e jest dziejow. prawid.owo.ci.,
od Juliusza Cezara po Fidela Castro, .e na czele ludowych zrywow
zazwyczaj staj. przedstawiciele elit skonfliktowani z w.asn. kast..
Populizm i elitaryzm nie s. przeciwie.stwami . one potrzebuj.
siebie nawzajem. Inaczej ka.de z nich mog.oby wystawi.
do walki z liberalnym porz.dkiem albo armi. bez oficerow, albo
oficerow bez armii. Ma.o tego . o tym, kto nale.y do dobrego
ludu, a kto do upad.ych elit, decyduje przecie. sama kontrelita.
Nie istniej. tu .adne obiektywne miary: mo.na by. miliarderem,
absolwentem presti.owych uczelni, cz.onkiem snobistycznych
klubow i nadal by. cz.owiekiem ludu. Nestor ameryka.skiego
ruchu konserwatywnego William F. Buckley powiedzia. przed
laty, .e wola.by by. rz.dzony przez pierwsze 3 tys. osob wymienionych
w bosto.skiej ksi..ce telefonicznej ni. przez 3 tys. osob
zatrudnionych na Uniwersytecie Harvarda. A fraz. t. uku. syn
bajecznie bogatego nafciarza, ktory sam odebra. wykszta.cenie
w presti.owych uczelniach, a w wolnych chwilach lubi. si. oddawa.
je.dziectwu, .eglarstwu oraz grze na klawesynie.
Podobnie dzi. w administracji Trumpa jest tylu absolwentow
Harvardu, .e mo.na by.oby j. nazwa. karmazynow.. Nikt jednak
nie wypomina J.D. Vancefowi jego dyplomow ani Hegsethowi
tego, .e boleje nad s.ab. znajomo.ci. .aciny i greki w.rod studentow,
ani Muskowi elitarnego statusu najbogatszego cz.owieka
na .wiecie, ani nawet Robertowi F. Kennedyfemu, .e pochodzi
z ameryka.skiej dziedzicznej arystokracji pieni.dza.
Problemem nie jest wy..cznie ..dza w.adzy i korupcja
nielicznych, ale uleg.o.. szerokich mas. Kult celebryctwa
i bogactwa musi prowadzi. do wniosku, .e s.awni i zamo.ni
s. ze szlachetniejszego kruszcu ni. reszta z nas. Ludzie, ktorzy
stracili poczucie podmiotowo.ci i sprawczo.ci, mniej wierz.
w oddolne dzia.anie demokracji, bardziej za. ufaj. demofilii,
c RINGO CHIU/ZUMA PRESS/FORUM
Obozowisko bezdomnych
w Los Angeles
50 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
.WI AT
rzekomo cechuj.cej tych, ktorzy s. na gorze. Wielu potraktowa.o
wiadomo.. o tym, .e Musk chce si. w..czy. w kampani.
wyborcz. oraz tworzenie nowej administracji w USA, jako akt
niezas.u.onej .aski.
Znajomy brytyjski dziennikarz powiedzia. mi kiedy., .e lewa
strona politycznego sporu kompletnie nie rozumie, jak pe.ni szacunku
i odruchowo ust.pliwi robi. si. ludzie, gdy maj. do czynienia
z cz.owiekiem odbieranym jako przedstawiciel klasy wy.szej.
Politycy tacy jak Boris Johnson mimo licznych wpadek i kompromitacji
zawsze mogli liczy. na odnowienie kredytu spo.ecznego
zaufania, cho. ich pozy i pretensje przywodzi.y na my.l raczej
skecz .Monty Pythonah ni. odcinek serialu .The Crownh.
Tutaj nie stosuje si. zasady, .e .szlachectwo zobowi.zujeh,
a elitom wolno i wypada mniej. Przeciwnie: szacowno.., odpowiedzialno..,
rzetelno.. s. dobre dla politycznych wyrobnikow
z klasy .redniej. To w.a.nie tych ostatnich historycznie cechowa.y
cz.sto lepsze maniery, sposob prowadzenia si., wykszta.cenie
ani.eli star. szlacht.. Mieszczuch inaczej ni. herbowy musia.
dowie.., .e zas.uguje na miejsce przy stole. Podobnie arystopopuli.ci
nauczyli si., .e nie pomaga im poza na normalnych i przewidywalnych.
Publik. lepiej oburza., ni. nudzi..
Arystopopuli.ci po obydwu stronach oceanu mowi. jak inny
nominat Trumpa Vivek Ramaswamy, ktory do..czaj.c do nazwanego
na cze.. memicznego .piese.ah Departamentu Wydajno.ci
Rz.dowej (D.O.G.E), powiedzia. wprost: .B.dziemy si. dobrze
bawi.h. Niczym w czasach wiktoria.skich polityka staje si. kosztown.
rozrywk. dla znudzonych bogatych m..czyzn w wieku
.rednim, ktorym trzeba nowych wyzwa.. Najwyra.niej nudzi si.
te. elektorat, ktory przyj.. z zadowoleniem uczynienie z polityki
przed.u.enia show-biznesu. Nie jest przypadkiem, .e nowym
przywodc. wolnego .wiata zosta.a najwi.ksza gwiazda reality
shows. Nawet cz.ste pos.ugiwanie si. fa.szem, hiperbol. czy
teori. spiskow. wpisuje si. w t. taktyk.. Prawda nie mo.e wej..
w drog. dobrej opowie.ci. Reszt. robi. l.ki, frustracje i algorytmy.
Ju. pisz.cy w dobie rewolucji francuskiej Joseph de Maistre
zauwa.y., .e fa.szywe opinie s. jak fa.szywe monety: oszu.ci
puszczaj. je w obieg, ale za wi.kszo.. obrotu odpowiadaj. uczciwi
ludzie. Wielu z nich bardziej dzi. ufa jawnemu cynizmowi ani.eli
z definicji podejrzanemu idealizmowi. Kiedy Trump mowi, .e wie,
jak pokona. system, bo sam by. jego cz..ci., brzmi to lepiej ni.
zapewnienia o czystych sercach i r.kach zawodowych politykow.
Tak rodzi si. podwojny standard: demokraci s. rozliczani
z k.amstw czy przekr.tow, arystopopulistom tymczasem
uchodz. p.azem ; oni przecie. od zawsze twierdzili, .e to cz...
ich modus operandi. Kara. ludzi Trumpa czy Johnsona za mowienie
nieprawdy, za pok.tne interesy, za zdrady ma..e.skie, to jak
rozdawa. mandaty za przekroczenie pr.dko.ci na wy.cigach Formu.y
1. Ta wyrozumia.o.. dzia.a jednak w dwie strony: nowa elita
oczekuje, .e lud przymknie oko, bo ona odp.aci si. tym samym.
Prawicowi hedoni.ci nikomu kilometrow ani kalorii nie licz.,
nie ka.. segregowa. .mieci ani przyjmowa. szczepionek.
Nie b.d. te. nikogo rozlicza. z .mikroagresjih wobec kobiet czy
mniejszo.ci. Ich przekaz jest jak wielki billboard z napisem: .Nie
przejmuj si., wszystko jest w porz.dku i ty te. jeste. w porz.dkuh.
To rownie. znamy z historii. Rewolucje angielska, francuska,
rosyjska ..da.y surowych obyczajow, spo.ecznej dyscypliny,
krzywi.y si. na zbytek. Restauracja zawsze za. by.a balem; jak
krol pije . najch.tniej ..zy libera.owh . to ca.y narod jest pijany.
Pr.dzej ni. po.niej przyjdzie moment otrze.wienia, now.
rewolucj. ameryka.sk. maj. bowiem robi. ojcowie burzyciele.
Miar. zdatno.ci cz.owieka do kierowania danym urz.dem sta.a
si. jego nienawi.. do tego. urz.du. Tulsi Gabbard, chorobliwie
nieufna wobec ameryka.skich s.u.b i rozbrajaj.co naiwna wobec
propagandy obcych dyktatorow, w gabinecie Trumpa nadzoruje
18 agencji dbaj.cych o bezpiecze.stwo wywiadowcze. Antyszczepionkowiec
Kennedy odpowiada za zdrowie. Na czele departamentu
edukacji stoi Linda McMahon, a zatem osoba, ktora przez
lata utrzymywa.a, .e nale.y go zlikwidowa..
Trudno sobie wyobrazi., .e ktokolwiek z wy.ej wymienionych
b.dzie w stanie kompetentnie zarz.dza. powierzonym mu odcinkiem.
Nie nale.y si. te. spodziewa., .e b.d. walczy. o ka.dy cent
dla swoich departamentow, kiedy Musk zacznie szuka. oszcz.dno.ci.
Co wi.c zostaje? Transport publiczny, edukacja, wsparcie
zatrudnienia, ro.ne programy spo.eczne. Arystopopuli.ci b.d.
si. wi.c dobrze bawi., ale na koniec dnia to najubo.szym przyjdzie
p.aci. rachunek.
A . jak s.usznie mowi. polityk brytyjskiej Partii Pracy Tony
Benn . .90 proc. pracy pos.a to spieranie si. o to, sk.d bra. fundusze
i na co je przeznacza.h. Arystokratyczne podej.cie do polityki
sprowadza si. wi.c do tego, aby lud nigdy nie zajmowa. si. tymi
90 proc., wiecznie rozpraszany tematami zast.pczymi, podczas
gdy elity realnie nie b.d. si. zajmowa. niczym innym. W tym
sensie populizm przestanie dzia.a., kiedy znowu zacznie dzia.a.
polityka rozumiana jako spor o rzeczy wspolne, czyli przede
wszystkim o wspoln. kas..
Najwi.ksza ironia zwi.zana z sukcesem prawicowych
populistow polega na tym, .e oni sami s. dok.adnie tym,
przed czym tak d.ugo ostrzegali swoj elektorat. Wielu
z nich z lubo.ci. dowodzi.o, .e wykszta.cone, liberalne i lewicowe
elity to podr.cznikowy przyk.ad paso.ytniczej kasty,
o ktorej pisa. James Meisel. W jego uj.ciu da si. j. opisa. wedle
schematu 3C: jest bowiem samo.wiadoma (conscious), spojna
(coherent) i spiskuj.ca (conspiratorial). Nie da.oby si. lepiej
podsumowa. ekipy skupionej woko. Trumpa i jemu podobnych
przywodcow.
Model ten zrealizowa. ju. Viktor Orban w swoim kraju. Jego
W.gry s. nieco jak prawicowa odmiana Kuby Fidela Castro:
w ma.ym kraju wielka rewolucja i wielki nauczyciel. To nikt inny
jak on pokaza. bowiem, jak uczyni. pa.stwo w.asno.ci. nowej
elity politycznej, biznesowej i kulturowej, ktora populistycznymi
metodami osi.ga arystokratyczne cele.
Podczas wiecu w Grand Rapids Trump mowi. jednak o innych
wzorach do na.ladowania. Po.rod najwi.kszych prezydentow
w dziejach USA oprocz samego siebie wskaza. tak.e na Jerzego
Waszyngtona oraz Abrahama Lincolna. By.oby wi.c dobrze, gdyby
wzi.. sobie do serca ich s.owa.
Waszyngton, .egnaj.c si. z urz.dem, ostrzega. rodakow przed
lud.mi .przebieg.ymi, ambitnymi i pozbawionymi zasad, ktorzy
b.d. zmierza. do tego, aby obali. w.adz. ludu i sobie samym
przyw.aszczy. stery rz.du, niszcz.c po.niej te same mechanizmy,
ktore wynios.y ich do niesprawiedliwego panowaniah. Lincoln
w swojej najs.awniejszej mowie wyra.a. za. g..bok. wiar.
w to, .e .kruchy demokratyczny eksperymenth przetrwa proby,
jakim jest poddawany, a .rz.dy ludu, przez lud i dla ludu nie znikn.
z powierzchni ziemih.
MARCIN GIE.ZAK
kup dost.p
52 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
.WI AT
Ukrai.cy z pesymizmem .ledz.
kolejne wiadomo.ci z Bia.ego
Domu. S.ynn. ju. awantur.
w Gabinecie Owalnym byli
zszokowani jeszcze bardziej
ni. widzowie z innych krajow. Coraz cz..ciej
mowi., .e ich g.owny dotychczas sojusznik
. Stany Zjednoczone . zdradzi.
i staje si. faktycznym sprzymierze.cem
wroga. Wydawa. by si. mog.o, .e wobec
takich doniesie. spo.ecze.stwo zm.czone
trzema latami krwawej wojny, trwaj.cej
w rzeczywisto.ci od 11 lat, powinno si.
za.ama. i pogr..y. w defetyzmie.
Tymczasem wyniki sonda.u agencji
Gradus, przeprowadzonego w dzie.
po tamtej awanturze, mog. zaskakiwa..
Pierwszy raz od miesi.cy wi.cej pytanych
uwa.a, .e sprawy id. w dobrym kierunku
(44 proc.) ni. .e w z.ym (36 proc.).
Jednocze.nie Ukrai.cy nie wierz.
w szybkie zako.czenie wojny . 36 proc.
zak.ada, .e potrwa ona nawet kilka lat,
tylko 26 proc. . .e do ko.ca tego roku.
Na prze.omie roku Gallup przeprowadzi.
sonda. mi.dzynarodowy, pytaj.c, czy
2025 r. b.dzie lepszy od 2024. Pozytywnie
odpowiedzia.o 45 proc. Ukrai.cow i tylko
21 proc. Polakow.
Co jest .rod.em tego utrzymuj.cego
si. ukrai.skiego optymizmu? Wo.odymyr
Jermolenko, filozof i pisarz, szef
ukrai.skiego PEN Clubu, odpowiada
z u.miechem: . Nam niebo spad.o na g.owy
w lutym 2022 r. Gorzej ni. wtedy by. ju.
nie mo.e.
Samodzielno..
Skuteczny opor Ukrainy nie by.by oczywi.cie
mo.liwy bez pomocy Stanow Zjednoczonych,
Unii Europejskiej i pa.stw
tworz.cych proukrai.sk. koalicj.. Tu
jednak potrzeba nieco kontekstu. Ca.o.ciowe
kwoty, na jakie opiewa ta pomoc,
robi. wra.enie. Badacze zwracaj. jednak
uwag., .e w odniesieniu do produktu
krajowego poszczegolnych pa.stw-donatorow
nak.ady te s. znikome . w przypadku
Niemiec, USA czy Wielkiej Brytanii
to ok. 0,2 proc. PKB. W zamian Ukrai.cy
od trzech lat powstrzymuj. agresywn.
Rosj., wi.c trudno o lepsz. inwestycj.
w bezpiecze.stwo.
Jednocze.nie nikt w Ukrainie nie kwestionuje
znaczenia zagranicznego wsparcia.
Dlatego po decyzji Donalda Trumpa
o wstrzymaniu pomocy wojskowej rozgorza.a
dyskusja, jak d.ugo kraj bez niej
wytrzyma. To zale.y w du.ej mierze od zachowania
pa.stw europejskich . w jakim
stopniu zdo.aj. zast.pi. Amerykanow.
I od w.asnych zdolno.ci. Ukrai.cy poszukuj.
sprz.tu wojskowego na ca.ym .wiecie
i systematycznie zwi.kszaj. w.asn.
produkcj.. Premier Denys Szmyhal informowa.
niedawno, .e Ukraina podczas
wojny zwielokrotni.a produkcj. zbrojeniow.
i w 2025 r. b.dzie m.in. w stanie
w pe.ni zaspokaja. zapotrzebowanie
armii na systemy artyleryjskie, dronowe
i radioelektroniczne.
Je.li wierzy. ukrai.skiemu premierowi,
najwi.kszym hamulcem dla rodzimej
produkcji zbrojeniowej jest brak pieni.dzy.
Zbrojeniowka ma moce wytworcze
Pozbawiani ameryka.skiej pomocy Ukrai.cy wci..
wierz. w zwyci.stwo. Po atakach Trumpa na Ze.enskiego
stan.li murem za swoim prezydentem.
Gorzej ju. by.o
EDWIN BENDYK ZE LWOWA I Z KIJOWA
c SAUL LOEB/AFP/EAST NEWS
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 53
na poziomie 35 mld dol. rocznie, produkuje
za nieco ponad 10 mld, bo na tyle sta.
pa.stwo. Dlatego Ukrai.cy zach.caj.
partnerow, by pod..yli .ladem Danii,
ktora jako pierwsza jesieni. ub.r. sfinansowa.a
produkcj. zbrojeniow. bezpo.rednio
w Ukrainie . za du.skie pieni.dze
powsta.o 18 armatohaubic Bohdana
(Ukrai.cy twierdz., .e produkuj. teraz
najwi.cej tego rodzaju uzbrojenia w Europie
i wi.cej ni. Rosjanie).
Stany Zjednoczone dostarcza.y Ukrai.com
40 proc. potrzebnego uzbrojenia,
w tym systemy obrony przeciwlotniczej
typu Patriot, chroni.ce przed rakietami
balistycznymi. Rownie. tylko Amerykanie
s. w stanie dostarczy. Kijowowi
niezb.dnych danych wywiadowczych
(cho. ofert. pomocy zg.osi.a Francja).
Mniej krytyczna jest ..czno.., ktora
w du.ej mierze polega na systemie Starlink
nale..cym do Elona Muska. Jak jednak
stwierdzi. Andrij Bi.ecki, dowodca
3. Samodzielniej Brygady Szturmowej,
jego jednostka . podobnie jak wiele innych
. ju. od dawna budowa.a alternatywny
system ..czno.ci, by nie by. uzale.niona
od jednego kapry.nego dostawcy.
Konsolidacja
Ukrai.cy przyjmuj. wi.c ameryka.skie
decyzje o zawieszeniu dostaw z niepokojem,
ale te. nie za.amuj. r.k. Wspomniane
badanie Gradus pokaza.o, .e 46 proc.
ankietowanych jest zdania, .e Ukraina
b.dzie w stanie kontynuowa. walk. bez
ameryka.skiej pomocy. Przeciwnej opinii
jest 36 proc. Radykalnie zmieni.o si. jednak
nastawienie do USA . tylko 13 proc.
twierdzi, .e to pa.stwo jest nastawione
przyjacielsko do Ukrainy, 29 proc. przypisuje
mu wrogie intencje. Dla porownania
Polska jest niezmiennie w czo.owce
krajow przyjacielskich . za taki nasz kraj
uwa.a 51 proc. pytanych (tylko 5 proc. ma
przeciwne zdanie).
Negatywne postrzeganie Ameryki
musi w Polsce szokowa.. Warto jednak
pami.ta., .e Ukrai.cy nigdy nie mieli takiej
s.abo.ci do USA jak Polacy. Od 1991 r.
musieli samotnie broni. niepodleg.o.ci,
wielokrotnie wystawiani do wiatru przez
zachodnich partnerow. Nawet w czasie
obecnej wojny w 2023 r. .wiczyli wielomiesi.czn.
blokad. dostaw pomocy z USA
na skutek republika.skiej obstrukcji
w Kongresie.
K.otnia z Ameryk. Trumpa zmieni.a
rownie. dynamik. polityczn. w samej
Ukrainie. Nasi s.siedzi ostatnimi czasy
stali si. bardziej krytyczni wobec w.adzy.
Odczuwa. to rownie. prezydent Wo.odymyr
Ze.enski, ktorego notowania spad.y,
cho. oczywi.cie nie do trumpowskich
4 proc. . w najgorszym czasie by.y nieco
poni.ej 50 proc. Ukrai.cy dawali w ten
sposob zna., .e s. gotowi na polityczn.
zmian., je.li tylko stanie si. mo.liwa. Sonda.e
podpowiadaj., .e najpowa.niejszym
konkurentem Ze.enskiego by.by Wa.erij
Za.u.ny, legendarny g.ownodowodz.cy
Si. Zbrojnych Ukrainy, .zes.anyh do Londynu
w roli ambasadora.
Gdy jednak z brutaln. krytyk. Ze.enskiego
wyst.pi. Trump, Ukrai.cy uznali,
.e Amerykanin przekroczy. granic.,
i krytyk. prezydenta zast.pili poparciem.
Zacz..o ono systematycznie rosn..
od pierwszych trumpowskich atakow.
Po awanturze w Bia.ym Domu nabra.o
groteskowych wr.cz rozmiarow. Rady
miast, gmin i obwodow w ca.ym kraju zacz..y
si. solidaryzowa. z prezydentem.
Jego poprzednik Petro Poroszenko, traktowany
przez Ze.enskiego jak osobisty wrog
i nieustannie przez niego szykanowany,
zadeklarowa., .e nie b.dzie krytykowa.
g.owy pa.stwa.
Odzyskane poparcie spo.eczne nie
oznacza jednak .lepej mi.o.ci ludu
do przywodcy. Ze.enski ma .wiadomo..,
.e obecny zwrot nie uniewa.nia zarzutow,
jakie ci... na nim i rz.dz.cej elicie.
Najwa.niejszy kryje si. w odpowiedzi
na pytanie, czy kraj by. odpowiednio
przygotowany do wojny? W maju 2022 r.
negatywnie odpowiedzia.a na nie ponad
po.owa badanych. W zesz.ym miesi.cu
. ju. 81 proc. (badania Kijowskiego Mi.dzynarodowego
Instytutu Socjologii).
Rachunek .alow jest d.ugi: problemy
z poborem do wojska, rachityczna walka
z korupcj., niejasne powody odwo.ania
przed rokiem Za.u.nego. Ukrai.cy zgodnie
jednak twierdz., .e nie czas teraz
na rozliczenia. Podobnie jak na organizowanie
wyborow, ktorych chyba chcia.by
Trump (i Putin). Najpierw trzeba wygra.
t. wojn. . w zwyci.stwo wci.. wierzy
wi.kszo.. badanych. Cho. te. zdecydowana
wi.kszo.. ma .wiadomo.., .e pokoj
b.dzie skutkiem negocjacji.
Ukrai.cy s. gotowi na kompromisy
. pod warunkiem realnych gwarancji
bezpiecze.stwa. Gdy jednak wojna si. zako.czy,
nadejdzie czas rozlicze. nie tylko
politycznej elity. Narastaj. napi.cia spo.eczne
mi.dzy tymi, ktorzy od lat tkwi.
na froncie, i tymi, ktorzy walki unikaj..
Mi.dzy tymi, ktorzy zostali w kraju, i emigrantami.
Uwagi domagaj. si. weterani.
Alternatywa
Ta nowa konsolidacja spo.eczna nie
jest skutkiem chwilowych emocji, przekonuje
prof. Jewhen Ho.owacha, szef
Instytutu Socjologii Ukrai.skiej Akademii
Nauk. Ukrai.cow jednoczy poczucie
obywatelstwa, duma z bycia Ukrai.cem,
przywi.zanie do symboli narodowych
oraz odkrywany i wzmacniany j.zyk
ukrai.ski, odr.bno.. ukrai.skiej kultury.
Ponad 60 proc. badanych, gdy s. pytani,
jak. emocj. wywo.uje pytanie o Ukrain.,
odpowiada: nadziej.. W czasie wojny
niezwykle wa.nym czynnikiem integruj.cym
jest te. powszechne zaufanie do Si.
Zbrojnych, nies.abn.ce mimo doniesie.
o b..dach w dowodzeniu, nieudolnej rekrutacji,
przypadkach korupcji.
Lata skutecznego prowadzenia wojny
wytworzy.y te. poczucie pewno.ci siebie
i podmiotowo.ci. Instytut Socjologii
opublikowa. w grudniu trzeci tom analiz
socjologicznych .Ukrai.skie spo.ecze.stwo
w warunkach wojnyh, kompendium
wiedzy o rzeczywisto.ci wojennej. Na pytanie,
kto ma najwi.kszy wp.yw na stan
spraw w Ukrainie, w odpowiedzi po raz
pierwszy na czele pojawili si. .o.nierze,
pracownicy i przedsi.biorcy. Dopiero
za nimi s. politycy. Z czo.owki znikn.li ci,
ktorych wskazywano na pierwszym miejscu
przed rewolucj. godno.ci . mafiosi.
Ukrai.cy nabrali wi.c przekonania,
.e odzyskali pa.stwo i obywatelsk. podmiotowo...
I s. zdania . jak przekonywali
pod koniec lutego uczestnicy seminarium
eksperckiego, zorganizowanego we Lwowie
przez Fundacj. im. Stefana Batorego
i Ukrai.ski Uniwersytet Katolicki . .e kapitulacja
to nie rozwi.zanie, bo celem Rosji
nie jest pokoj, tylko podboj i ludobojstwo
. likwidacja ukrai.skiej to.samo.ci.
Ukrai.cy wiedz. te., .e Rosja nie jest
wszechmocna. Przekonali si. o tym, powstrzymuj.c
rosyjsk. nawa.. wiosn.
2022 r. I cho. oczywi.cie zdaj. sobie
spraw., .e lepiej mie. Stany Zjednoczone
po swojej stronie, to gotowi s. powiedzie.
Trumpowi to, co us.ysza. na pocz.tku wojny
dowodca kr..ownika .Moskwah, namawiaj.cy
do kapitulacji za.og. posterunku
na Wyspie W..owej: .Idi na cuj!h.
Autor jest prezesem zarz.du Fundacji
im. Stefana Batorego i publicyst. POLITYKI.
54 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
.WI AT
Oto obraz szcz..liwej rodziny.
Kochaj.ca si. para, pi.cioro
dzieci, wielkie mieszkanie
w luksusowej dzielnicy Rio de
Janeiro. S.o.ce, pla.a, morze.
Gwar domostwa pe.nego dzieci, przyjacio.
i znajomych. Beztroska. Idylla si. ko.czy,
gdy pewnego dnia kilku policjantow
po cywilnemu w .rodku dnia zabiera ojca
rodziny. Sugeruj., .e chodzi o przes.uchanie
na komisariacie. Jednak my, widzowie,
od pocz.tku czujemy, .e to co. powa.niejszego
. i .e m..czyzna raczej na noc nie
wroci. To Rubens Paiva, znany w Brazylii
lewicowy polityk i kongresmen, sprzeciwiaj.cy
si. wojskowej dyktaturze. Jest rok
1971 . rz.dy kolejnych generalskich junt
trwaj. od 1964 r. Paiva nie wraca na noc
. ani t. pierwsz., ani nast.pne. Znika bez
.ladu . jak setki dzia.aczy i aktywistow
tamtego czasu.
Jego .ona, Eunice, rownie. jest przes.uchiwana.
Sp.dza kilkana.cie dni w obskurnej
celi bez kontaktu ze .wiatem zewn.trznym
(co si. dzieje z dzie.mi?). Nie
by.a zamieszana w polityk., niewiele wie
o dzia.alno.ci m..a. Szcz..liwie unika
tortur fizycznych. Po wyj.ciu z aresztu
musi na nowo zbudowa. .ycie swoje i rodziny.
Nadzieja na powrot m..a stopniowo
ga.nie, Eunice przeprowadza si. do Sao
Paulo, cho. wci.. probuje si. dowiedzie.,
czy Rubens .yje, a potem . ju. w czasach
demokracji, po.torej dekady po.niej . domaga
si. potwierdzenia, .e pa.stwo brazylijskie
.znikn..oh jej m..a.
Ho.d
T. histori. opowiada Walter Salles w filmie
.Ifm Still Hereh (port. .Ainda estou
aquih, Wci.. tu jestem), ktory 2 marca dosta.
Oscara dla najlepszego obrazu mi.dzynarodowego.
To pierwsza opowie.. o czasach
dyktatury w Brazylii (1964.85), ktora
przebi.a si. do masowej widowni. Znajomy
Brazylijczyk, ktory przeszed. piek.o
tortur, powiedzia. mi kilka tygodni temu,
.e po raz pierwszy tak liczna publiczno..
w Brazylii dowiaduje si. o tym, co dzia.o
si. za murami aresztow i wi.zie..
Kino brazylijskie mierzy.o si. ju. kilka
razy z czasami re.imu wojskowego.
.adna z tamtych prob nie zyska.a jednak
szerszej popularno.ci. Najbli.sze
sukcesu komercyjnego by.y .Cztery dni
we wrze.niuh Bruno Barreto z 1997 r. Film
opowiada. o porwaniu przez lewicowych
partyzantow ambasadora USA Charlesa
Elbricka . po to, by wymieni. go za torturowanych
towarzyszy walki. O partyzanckim
losie i nierownych si.ach traktowa.y
dwa filmy portretuj.ce przywodcow walki
zbrojnej z junt. wojskow. . .Lamarcah
i .Marighellah (tworc. ostatniego jest Wagner
Moura, znany z roli Pabla Escobara
w serialu Netflixa).
W tych filmach ukazane s. brawurowe
akcje partyzantow, jak rownie. sceny
bestialskich przes.ucha. wi..niow politycznych.
.aden z nich nie oddaje jednak
w sposob tak przejmuj.cy klimatu tamtych
czasow, jak nagrodzona Oscarem
kameralna opowie.. o rodzinie z wy.szej
klasy .redniej w Rio. Szerokiej publice
trudno by.o uto.sami. si. z losem strace.cow
decyduj.cych si. na walk. zbrojn.
z wojskowymi. A uto.samienie si. z losem
rodziny, na ktor. spada tragedia, ju. takie
trudne nie jest.
Do stycznia, gdy Fernanda Torres odbiera.a
Z.oty Glob za g.own. rol. .e.sk., film
Spor woko. .Ifm Still Hereh,
pierwszego oscarowego filmu w historii Brazylii,
uzmys.awia, .e historia przemocy w nim ukazana
jeszcze si. nie sko.czy.a.
.lady
na ekranie ARTUR DOMOS.AWSKI
c UNITED INTERNATIONAL PICTURES
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 55
Sallesa obejrza.o ponad 3 mln Brazylijczykow
. a wtedy widzowie dopiero zaczynali
masowo odwiedza. sale kinowe. Z.oty
Glob dla Torres zbieg. si. z drug. rocznic.
nieudanego zamachu stanu, jaki planowa.
po przegranych wyborach eksprezydent
Jair Bolsonaro, apologeta wojskowej dyktatury
(w jej czasach by. kapitanem wojska).
Ten i par. innych zbiegow okoliczno.ci
sprawi.y, .e film o czasach minionych
sta. si. g.osem w bie..cej polityce.
Prezydent Luiz Inacio Lula da Silva, ktory
jako zwi.zkowiec walczy. z dyktatur.
w latach 80., wielokrotnie zachwyca. si.
filmem Sallesa. By.a prezydentka Dilma
Rousseff powiedzia.a, .e dzie.o jest .ho.dem
dla ludzko.ci i tych Brazylijczykow,
ktorzy cierpieli z powodu st.amszenia
swobod demokratycznychh.
Sama Rousseff by.a w czasach dyktatury
bojowniczk. lewicowej partyzantki.
Wi.ziona, przesz.a przez piek.o tortur.
Gdy w 2016 r. prawica przeprowadza.a
parlamentarny zamach stanu, usuwaj.c
Rousseff z urz.du, pewien kongresmen
wyg.osi. pochwa.. pu.kownika Carlosa
Alberta Ustry, ktory osobi.cie uczestniczy.
w torturowaniu przysz.ej prezydentki.
Ow kongresmen nazywa. si. Bolsonaro
i dwa lata po.niej . z poparciem cz..ci genera.ow
. zosta. prezydentem.
Tak oto dyktatura, represje, pami..
i brak os.dzenia zbrodni to w Brazylii
nie zamierzch.a historia, lecz przesz.o..,
ktora okazuje si. .ywa. Powraca i gra rol.
w bie..cych sporach politycznych.
Amnezja
Czasem jednak rol. gra.a te.c amnezja.
Bo czy. nie trzeba by.o wyprze. z pami.ci
horroru lat dyktatury, by wybra. na urz.d
prezydencki Bolsonara, chwalc. wojskowego
zamordyzmu i brutalnych represji?
A. prosi si. spekulowa., czy zosta.by
prezydentem w 2018 r., gdyby oscarowy
film powsta. wcze.niej i dosta. nagrod.
Akademii w.a.nie wtedy?
Nie dowiemy si.. Wiemy za to, .e film
Sallesa wybudza dzi. wielu Brazylijczykow
z tamtej amnezji. Wielu te. edukuje,
bo dzi.ki niemu po raz pierwszy dowiaduj.
si. o dramatach tamtych czasow.
Okazuje si. to wa.ne w.a.nie teraz, gdy
na prawicy pochwa.a dla okrucie.stw
generalskich rz.dow to ju. nie skrajne
ekscesy, lecz .wiatopogl.dowy fundament.
Na manifestacjach poparcia dla
Bolsonara jego zwolennicy nieraz skandowali
.Ustra .yje!h.
Cz... brazylijskich wojskowych nie
wyzby.a si. ambicji odgrywania roli
w polityce. Gdy w 2018 r. S.d Najwy.szy
mia. decydowa. o ewentualnym skazaniu
Luli . na podstawie sfingowanych
dowodow . owczesny dowodca armii,
gen. Villas-Boas, wskaza. s.dziom, czego
oczekuj. wojskowi. .Zapewniam narod
. napisa. na Twitterze . .e wojsko
brazylijskie podziela pragnienie wszystkich
dobrych obywateli: odrzucenia
bezkarno.ci i poszanowania Konstytucji,
pokoju spo.ecznego i demokracji,
a tak.e jest gotowe do wype.niania
swoich misjih. Niby nie wprost, ale wszyscy
zrozumieli.
Po.niej genera. otwarcie przyzna.,
.e jego celem by.o wp.yni.cie na decyzj.
s.du, ktory ostatecznie skaza. Lul.
na d.ugie lata wi.zienia. Villas-Boas by.
potem pierwszym cz.owiekiem, ktoremu
wybrany na prezydenta Bolsonaro z.o.y.
publiczne podzi.kowanie. .Jest pan jednym
z tych, dzi.ki ktorym znalaz.em si.
w tym miejscuh (skazany Lula nie mog.
startowa. w wyborach, a wyprzedza.
Bolsonara w sonda.ach). Zaraz potem
Bolsonaro obsadzi. wojskowymi i by.ymi
wojskowymi kilka tysi.cy stanowisk w administracji
pa.stwowej.
W 1985 r., tu. przed zako.czeniem dyktatury
i oddaniem rz.dow cywilom, wojskowi
wp.yn.li na charakter nowej konstytucji.
Przede wszystkim nie zgodzili
si., by zapisa. w niej, .e armia zostaje obj.ta
kontrol. cywiln.. Si.y zbrojne . marynarka,
wojsko i si.y powietrzne . s.
.zorganizowane wed.ug zasad hierarchii
i dyscypliny, pod zwierzchnictwem Prezydenta
Republiki, a ich zadaniem jest obrona
Ojczyzny, w.adz konstytucyjnych oraz,
z inicjatywy ktorejkolwiek z nich, prawa
i porz.dkuh.
Genera.owie zapewnili sobie rownie.
bezkarno... .aden z nich nie odpowiedzia.
za zbrodnie pope.nione w okresie
dyktatury. Powo.ana za prezydentury
Rousseff Komisja Prawdy mia.a doprowadzi.
do ujawnienia ukrywanych przez
wojsko dokumentow, poznania prawdy
o wielu .znikni.tychh dzia.aczach i bojownikach.
Jednak ci oficerowie, ktorzy
mieli ochot. na publiczne zwierzenia,
szybko zostali uciszeni. Zdo.ano wprawdzie
ustali. nazwiska pi.ciu wojskowych
zamieszanych w .mier. Paivy, ale .adnego
z nich nie s.dzono.
W takich okoliczno.ciach rola piel.gnowania
pami.ci i oddawania sprawiedliwo.ci
ofiarom re.imu przypad.a nie s.dom,
lecz dzie.om kultury, w tym kinu.
Bojkot
Wyborcy prawicy wzywaj. w mediach
spo.eczno.ciowych do .kancelowaniah
oscarowego filmu. .Nie obejrz. tego gowna!h
. napisa. jeden, a cytowany wulgaryzm
nale.y do naj.agodniejszych, jakie
padaj.. .Ca.kowity bojkot! . napisa. inny.
. Fernanda Torres upokorzy.a i zniewa.y.a
prawic. oraz wyborcow prezydenta
Bolsonaro, a teraz chce odgrywa. dobr.
dziewczynk., .eby wszyscy poszli zobaczy.
film pi.tej kategorii? Nie, dzi.kuj.!h.
T.em tej kampanii s. procesy wojskowych
i Bolsonara, oskar.onych o przygotowywanie
zamachu stanu . jego proba
nie powiod.a si. w styczniu 2023 r. A niedawno
pojawi.y si. nowe zarzuty . o planowanie
zabojstwa Luli (mia. zosta. otruty),
wiceprezydenta Geralda Alckmina
i przewodnicz.cego S.du Najwy.szego,
Alexandre de Moraesa.
Tak oto dalszy ci.g historii, ktor. armia
rozpocz..a zamachem stanu w 1964 r.,
rozgrywa si. nie tylko na wielkim ekranie.
Warto przypomnie., .e w czasach
dyktatury wojskowi skrytobojczo zabili
w wypadku drogowym by.ego prezydenta
Juscelina Kubitschka, inicjatora budowy
nowej stolicy w Brasilii, ktory organizowa.
opozycj. przeciw juncie; a drugiego
. Joao Goularta, obalonego w drodze puczu
. najpewniej otruli.
W dniu rozdawania Oscarow portal
.ledczy The Intercept zamie.ci. artyku.
z wypowiedzi. by.ego wojskowego,
Valdemara Martinsa de Oliveiry, ktory
w czasach dyktatury bra. udzia. w przeszukaniach,
konfiskatach i wykonywa.
zadania szpiegowskie dla armii. Rozwiewa
on tajemnic. zw.ok zam.czonego
na torturach Paivy: wrzucono je do morza,
obci..aj.c ko.em ci..arowki. De Oliveira,
ktory dekad. temu zeznawa. przed Komisj.
Prawdy, dostawa. wowczas pogro.ki
od dawnych szefow. Gro.ono mu m.in.
.znikni.ciemh syna. Teraz, jak mowi, przesta.
si. ba. . i ma wyrzuty sumienia. .Zbyt
d.ugo milcza.em. Najwy.sza kara (w Brazylii
. przyp. red.) to 30 lat wi.zienia, ja
w nim jestem od 50h.
Przez dekady politycy nie byli w stanie
dogrzeba. si. wielu prawd o dawnych
czasach; sk.oni. .wiadkow do zezna./wyzna.;
opowiedzie. dramatycznej historii
wcale nie tak odleg.ych czasow. Sztuka ta,
jak wida., udaje si. teraz filmowcom. n
56 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
N A U K A P R O J E K T P U L S A R . P L
Filmy zmar.ego niedawno Davida Lyncha s. cudownie dezorientuj.ce.
Marzenia senne te.. Re.yser mawia., .e ani .ycie, ani sztuka
nie musz. mie. sensu. Jak jest ze snami?
G.owa do .nienia
ilustracja miros.aw gry.
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 57
z... psychologow i neuronaukowcow
uwa.a, .e marzenia senne to jedynie rozpaczliwe
proby nadania sensu czemu.,
co tak naprawd. jest go pozbawione.
Jak s.dz. ci badacze, w czasie nocnego
odpoczynku w mozgu pojawiaj. si. losowe
sygna.y elektryczne, ktore s. niejako
na si.. porz.dkowane i interpretowane
przez te bardziej .racjonalneh cz..ci uk.adu nerwowego. Koncepcja
ta, nazywana hipotez. aktywacji-syntezy, omowiona
zosta.a np. na .amach pracy opublikowanej w 2023 r. na .amach
.Brain Sciencesh. Wyja.niono w niej, .e podczas snu
informacje sensoryczne pochodz.ce ze zmys.ow (zw.aszcza
wzroku) s. zablokowane, a mozg skleja wra.enia z tego, czym
dysponuje, czyli ze zdarze. wewn.trznych.
Wyobra.my sobie tak. sytuacj.: u jakiej. .pi.cej osoby
w obszarze wzrokowym aktywuj. si. impulsy nerwowe koduj.ce
obraz renifera, kropek i ksi..yca, w obszarze w.chowym
pojawiaj. si. sygna.y odpowiedzialne za rozpoznawanie
zapachu czekolady, w korze ruchowej zachodz. wy.adowania
przypisane ruchom cia.a podczas jazdy konnej, a w ciele migda.owatym
. te odpowiedzialne za uczucie ekscytacji. Wtedy
. wyja.niaj. autorzy . mozgowy interpretator (przede
wszystkim kora przedczo.owa) u.o.y z tego wszystkiego
narracj., w ktorej .ni.ca osoba odbywa ekscytuj.c. podro.
w blasku ksi..yca, uje.d.aj.c nakrapianego renifera pachn.cego
czekolad. (podobny przyk.ad pojawi. si. w publikacji).
Obraz i zwi.zane z nim wra.enia b.d. tym .ywsze . t.umacz.
dalej naukowcy . im wy.szy b.dzie poziom aktywacji
i ni.szy poziom modulacji w mozgu. Upraszczaj.c: w fazie
REM mozg dzia.a na bardzo wysokich obrotach . znacznie
wy.szych ni. w czasie snu NREM (w tej fazie rownie. mog. si.
pojawi. marzenia senne ma.o intensywne). Ten stan nocnego
pobudzenia jest porownywalny ze stanem czuwania. Jednak
na jawie mozg, po pierwsze, intensywnie moduluje to, co si.
w nim dzieje, a po drugie, otrzymuje rownie. aktywny input
od zmys.ow. To sprawia, .e .ma si. czym zaj..h, a dodatkowo
niejako moderuje w.asne dzia.ania.
Kto widzia. jakikolwiek film Lyncha (mo.e poza .Prost. histori.h),
ten wie, .e powy.szy opis (renifer itd.) to wypisz wymaluj
estetyka filmow tego re.ysera. Flagowym przyk.adem
jest .Inland Empireh, czyli trwaj.ce prawie trzy godziny surrealistyczne
do.wiadczenie. Efekt uczestniczenia w marzeniu
sennym wzmocniony jest nielinearnym przebiegiem wydarze..
Proby odczytania ich znaczenia s. skazane na niepowodzenie,
jak w przypadku snow. Zreszt. sam Lynch zawsze mowi.,
.e w jego filmach nie chodzi o sens, lecz o do.wiadczenie.
Hipoteza testowania zagro.e.
To do.wiadczanie, ktore towarzyszy marzeniom sennym,
przypomina prowadzenie drugiego .ycia: bezkarnego, pozbawionego
konsekwencji, wiedzionego na percepcyjnym
.polu treningowymh. Dlatego wielu badaczy nie zgadza si.
z koncepcj. aktywacji-syntezy i uwa.a, .e sny s. raczej poligonem
do.wiadczalnym.
Tak. koncepcj., nazywan. hipotez. testowania zagro.e.,
sformu.owa. Antti Revonsuo, fi.ski neuronaukowiec
i psycholog z uniwersytetow w Turku i Skovde. W 2001 r.
w pracy opublikowanej w .Behavioral and Brain Sciencesh
napisa.: .Wed.ug niektorych teorii marzenia senne s. przypadkowym
produktem ubocznym wynikaj.cym z fizjologii
snu REM (c). Jednak tre.. snow nie jest a. tak zdezorganizowana,
jak wskazuj. te koncepcje. Forma i tre.. snow nie s.
przypadkowe, lecz zorganizowane i selektywne: podczas .nienia
mozg konstruuje z.o.ony model .wiata, w ktorym pewne
typy elementow w porownaniu z .yciem na jawie s. niedoreprezentowane,
podczas gdy inne s. nadreprezentowane.
Co wi.cej, tre.. snu jest konsekwentnie i silnie modulowana
przez pewne typy do.wiadcze. na jawie. Na podstawie tych
dowodow wysuwam hipotez., .e biologiczn. funkcj. .nienia
jest symulowanie zagra.aj.cych zdarze. oraz .wiczenie percepcji
zagro.enia oraz unikania niebezpiecze.stwh.
Revonsuo podkre.la, .e tak rozumiane sny maj. du.e znaczenie
ewolucyjne. Dzi.ki nim nasi przodkowie mieli mo.liwo..
prze.wiczenia reakcji na zagro.enia . argumentuje
. a to zwi.ksza.o ich szans. na przetrwanie. Takiego .trenowaniah
z ca.. pewno.ci. nie brakuje w filmach Lyncha. Co wi.cej,
niebezpiecze.stwa pojawiaj. si. cz.sto w.a.nie tam, gdzie
s. najmniej spodziewane. Na przyk.ad w sennym, sielskim
miasteczku w filmie .Blue Velveth. G.owny bohater Jeffrey
Beaumont
znajduje w trawie odci.te ucho i wkracza do .wiata,
ktory bardzo ro.ni si. od jego codzienno.ci. Konfrontuje si.
z zagro.eniami, z ktorych wcze.niej nie zdawa. sobie sprawy
lub ktorych istnienie przeczuwa. tylko podskornie. Dzi.ki
temu zyskuje szans. przeanalizowania swoich w.asnych reakcji
i postaw moralnych.
Hipoteza ci.g.o.ci
Cz... naukowcow uwa.a, .e hipoteza testowania zagro.e.,
cho. zgrabna, jest za ma.o uniwersalna. Wi.kszo.. snow nie
dotyczy niebezpiecze.stw . zauwa.aj.. Dwoch niemieckich
badaczy snu, Michael Schredl i Friedrich Hofmann, sformu.owa.o
w 2003 r. tzw. hipotez. ci.g.o.ci. Zgodnie z ni. marzenia
senne to nieco zdeformowana kontynuacja do.wiadcze.
ze stanu jawy. Uczeni ci na .amach .Consciousness and Cognitionh
wyja.niaj., .e zdarzenia, do.wiadczenia, zmartwienia
czy przemy.lenia, ktore towarzyszy.y danej osobie w stanie
czuwania, odpowiadaj. bezpo.rednio za to, co wydarzy si.
we .nie.
W ten sposob odpowiadaj. te. na argument Revonsuo, ktory
zauwa.y., .e sny nie mog. by. losowe, skoro pewne motywy
pojawiaj. si. w nich cz..ciej ni. inne. Schredl i Hofmann
do.wiadczalnie wykazali, .e je.li jakie. zdarzenia wyst.puj.
cz..ciej na jawie, to prawdopodobie.stwo ich pojawienia si.
we .nie rownie. wzrasta.
Ciekawy przyk.ad mo.na znale.. w .Mulholland Driveh.
Je.li trzyma. si. najpopularniejszej interpretacji tego filmu,
to opisuje on jaw. oraz sen m.odej kobiety, Diane Selwyn.
W .wiecie rzeczywistym bohaterka jest ambitn., ale nieudoln.
aktork., ktora przybywa do Hollywood z nadziej. na wielk.
karier.. Do.wiadcza jednak pora.ki za pora.k.: nie dostaje
wymarzonego anga.u, cierpi z powodu zdrady swojej kochanki,
Camilli, ktora rownie. jest aktork., ale odnosz.c. sukcesy.
Zrozpaczona Diane zleca jej zabojstwo, a sama do.wiadcza
MARTA ALICJA TRZECIAK C
58 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
N A U K A P R O J E K T P U L S A R . P L
kryzysu psychicznego i zapada w g..boki sen (stupor?),
w ktorym zamienia si. w Betty . swoje radosne, sprawcze
i utalentowane alter ego.
Hipoteza odwroconego uczenia
W .nionej przez Diane cz..ci .Mulholland Driveh Camilla
zamienia si. w Rit., ktora cierpi na amnezj.. Bohaterka stara
si. na nowo zbudowa. swoj. to.samo... Film podkre.la,
.e pami.. jest nierozerwalnie zwi.zana z odkrywaniem i definiowaniem
w.asnego ja. To rownie. ona jest najwa.niejszym
narz.dziem narracyjnym, utrzymuj.cym ci.g.o.. percepcji
w.asnego .ycia.
Zwi.zek mi.dzy snem a pami.ci. jest bardzo dobrze udokumentowany
w naukach biologicznych. Nocny odpoczynek
konsoliduje .lady pami.ciowe, czy.ci to, co jest zb.dne,
a wzmacnia to, co przydatne. Nie ma jednak pewno.ci, czy taka
sama jest funkcja samych marze. sennych. W nocy .czyszczoneh
i regenerowane s. inne narz.dy, np. mi..nie. A przecie.
nie musz. w tym celu symulowa. pracy.
Jednak niektorzy badacze uwa.aj., .e nie tylko sam sen, ale
rownie. marzenia senne s. kluczowe dla funkcjonowania pami.ci.
W 1983 r. brytyjscy naukowcy Francis Crick i Graeme
Mitchison sformu.owali na .amach .Natureh tzw. hipotez.
odwroconego uczenia. Zgodnie z ni. sny maj. na celu szybkie
przejrzenie tego, co ma zosta. zapomniane czy oduczone.
Wedle tej koncepcji mozg przewija ta.m. dokumentuj.c. rzeczywisto..,
zanim wykasuje z niej niepotrzebne fragmenty.
Z tego powodu ta hipoteza jest rownie. nazywana ..nieniem
dla zapominaniah.
Istnieje kilka argumentow wspieraj.cych t. koncepcj..
Jeden z nich odnosi si. do tego, .e zdecydowana wi.kszo..
snow zostaje zapomniana, a nawet te, ktore utrwalaj. si.
w pami.ci, s. potem z trudem odtwarzane na jawie. Zgodnie
z wyja.nieniem Cricka i Mitchisona marzenia senne oczyszczaj.
te. mozg ze .ladow pami.ciowych z oszcz.dno.ci. Gdyby
uk.ad nerwowy gromadzi. wszystkie informacje . twierdz.
. to musia.by si. rozrosn.. do ogromnych rozmiarow. I powo.uj.
si. na przyk.ad kolczatek . ssakow z rodziny stekowcow,
ktore zdaj. si. nie mie. fazy REM i nie do.wiadcza. marze.
sennych. Zwierz.ta te . wed.ug badaczy . maj. nieproporcjonalnie
du.y rozmiar kory czo.owej, mimo .e ich inteligencja
i zdolno.ci poznawcze nie s. ponadprzeci.tne. To dlatego
. uwa.aj. Crick i Mitchison . .e kolczatki s. zmuszone gromadzi.
zarowno adaptacyjne, jak i tzw. paso.ytnicze (czyli
niepotrzebne) .lady pami.ciowe.
Nie dowiedziono do.wiadczalnie prawdziwo.ci tych argumentow.
Nie wyja.niaj. one te. wielu innych zjawisk. Na przyk.ad
dlaczego po zdobyciu nowej umiej.tno.ci (np. jazdy
na nartach) w snach powracamy do tej czynno.ci. Warto te.
zauwa.y., .e generalnie w biologii to, co jest powtarzane, jest
utrwalane, a nie zapominane.
Hipoteza snow jako symulacji
Niejako w kontrze do powy.szej koncepcji w 2015 r. zosta.a
sformu.owana hipoteza snow jako symulacji. Rozwin.. j.
wspomniany ju. Antti Revonsuo wraz z dwojgiem innych
badaczy z uniwersytetu w Turku, Jarno Tuominenem i Katj.
Valli. Uwa.aj. oni, .e marzenia senne maj. symulowa. ro.ne
sytuacje, zw.aszcza spo.eczne, poniewa. to one stanowi.
podstaw. przetrwania naszego gatunku, a do tego s. najbardziej
z.o.one: wymagaj. wiedzy, do.wiadczenia, wyczucia.
W czasie snu umys. dzia.a bez hamulcow logiki i mo.e wygenerowa.
nieszablonowe historie, a nast.pnie sprawdzi. si.
w nich. Tak. konfrontacj. mo.na znale.. np. w .Cz.owieku
s.oniuh Lyncha, bazuj.cym na historii Josepha Merricka,
ktorego cia.o nosi.o .lady licznych deformacji wynikaj.cych
z wrodzonej choroby.
W filmie widz konfrontuje si. ze stygmatyzacj. i z wykluczeniem
spo.ecznym, jakie dotkn..y bohatera. Ma szans. zada.
sobie sam pytania: jak bym reagowa. w obliczu takiej odmienno.ci?
A gdybym to ja by. inny? Relacja, jak. protagonista
nawi.zuje z lekarzem, doktorem Travesem, jest jak senna symulacja
motywu empatii. Medyk mu pomaga, ale wprowadza
go na salony z przyja.ni czy raczej z ch.ci eksploatowania?
Hipoteza snow jako terapii
Konfrontowanie widza z nietypowymi sytuacjami to tak.e
motyw pierwszego pe.nometra.owego filmu Lyncha, czyli
.G.owy do wycieraniah. G.owny bohater Henry Spencer zostaje
ojcem istoty nie z tej ziemi. Postanawia si. ni. zaopiekowa.
. koi w ten sposob poczucie braku przynale.no.ci spo.ecznej
i wype.nia .wgran.h rol. rodzica-piastuna. Surrealistyczne
obrazy, ktorych film jest pe.en, s. jak stenogram z absurdow
codzienno.ci. Odbiorca tych tre.ci poddaje samego siebie testom,
podobnie jak osoba, ktora .ni. S. one . w dobrym tego
s.owa znaczeniu . egocentryczne. Dlatego cz... naukowcow
uwa.a, .e sny nie s. poligonem .wiczeniowym ani symulacj.
zagro.e., lecz bezpieczn. przestrzeni. do przetwarzania
traum.
Tak. hipotez. sformu.owa. w 1995 r. Ernest Hartmann, ktory
na .amach .Dreamingh napisa., .e marzenia senne to forma
naturalnej, warunkowanej biologicznie psychoterapii. I doda.:
.Sny cz.sto wydaj. si. dotyczy. problemow interpersonalnych,
ze szczegolnym uwzgl.dnieniem aktualnych obaw
.ni.cego o rodzin., przyjacio., kochankow. Sen wydaje si. nawi.zywa.
po..czenia z innymi osobami lub do.wiadczeniami
z przesz.o.ci, .ni.cy czasami budzi si. z poczuciem wgl.du lub
drogi do rozwi.zania osobistego problemuh.
Takie w.tki nierzadko pojawiaj. si. w filmach Lyncha, przy
czym forma terapii i dochodzenie do rozwi.za. s. cz.sto nietypowe,
zniekszta.cone, nieuporz.dkowane . dok.adnie tak,
jak w snach. Protagoni.ci .Dziko.ci sercah, Sailor i Lula, udaj.
si. w podro., ktora ma by. dla nich nie tylko ucieczk. przed
zagro.eniami, lecz tak.e sposobem na radzenie sobie z emocjonalnymi
obra.eniami z przesz.o.ci. Ka.de z kochankow
przetwarza je w inny sposob, ale ostatecznie rozwi.zaniem
okazuje si. wzajemne uczucie. Ten triumf mi.o.ci przywodzi
na my.l sen dziecka.
Czy takie w.a.nie jest przes.anie wszystkich dzie. Lyncha?
Bynajmniej. Je.li tworca ten chcia. odbiorcom cokolwiek
przekaza. (a mo.na w to w.tpi., bo ceni. subiektywn. ocen.
swoich dzie.), chodzi.oby raczej o to, .e .ycie, sztuk., sny cechuje
dualizm dobra i z.a, pi.kna i brzydoty. Cz.sto granica
jest bardzo cienka. Jak mi.dzy jaw. a snem.
MARTA ALICJA TRZECIAK
Tekst jest cz..ci. cyklu autorki .Biologie fantastyczneh
publikowanego na naszym portalu naukowym Pulsar.
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 59
N A U K A P R O J E K T P U L S A R . P L
Co dalej z ewaluacj.
jednostek naukowych?
Najwa.niejsze, by Ministerstwo Nauki
wys.a.o sygna., .e nieetyczna gra
systemem nie b.dzie wynagradzana.
Drapie.na papiernia DARIUSZ JEMIELNIAK
Minister Marcin Kulasek dopiero
co obj.. stery w Ministerstwie
Nauki i Szkolnictwa
Wy.szego, a ju. czeka
go nie lada zadanie: co zrobi.
z ewaluacj. jednostek naukowych. Wykonuje
si. j., zgodnie z ustaw., co cztery
lata, a wyniki z za.o.enia przek.adaj.
si. na wysoko.. finansowania. Nie jest
to zatem czcze .wiczenie. Sporo wysi.kow
uczelni o pozyskiwanie .rodkow wk.adanych
jest w.a.nie w uzyskanie dobrego
wyniku w tej ocenie.
Problem polega na tym, .e minister Przemys.aw
Czarnek skutecznie zdemolowa.
system ewaluacji: arbitralnie zmodyfikowa.
list. czasopism punktowanych, stanowi.c.
podstaw. oceny, i r.cznie wskaza. te,
ktore powinny by. uznawane za najbardziej
warto.ciowe. Skala dysonansu w niektorych
przypadkach wr.cz pora.a.a. Do..
powiedzie., .e pewne czasopismo publikuj.ce
niechlujne copy-pasty z internetu, ale
na temat katolickiego wychowania, zosta.o
ustawione na rowni z .Natureh i .Scienceh.
Minister Dariusz Wieczorek co prawda
wycofa. cz... najbardziej absurdalnych
zmian, ale nie poczyni. .adnych krokow,
aby sytuacj. realnie uzdrowi., a do ko.ca
okresu ewaluacji pozosta. nieca.y rok.
Koszt utajony
W systemie nauki naros.o w Polsce
sporo innych patologii. Ostatnio najg.o.niej
by.o o tzw. papierniach, czyli
dopisywaniu za .apowki wspo.autorow
do tekstow, z ktorymi nie mieli .adnego
zwi.zku . cz.sto tak.e na podstawie sfa.szowanych
lub splagiatowanych wynikow
bada.. Problem jest jednak g..bszy:
zgodnie z prawem Goodharta, ktore mowi,
.e ka.dy wska.nik, ktory zaczyna by. wykorzystywany
do celow regulacyjnych,
przestaje by. dobrym wska.nikiem, wiele
jednostek skupi.o si. na .rubowaniu wyniku
w grze o punkty bez ogl.dania si.
na sens, etyk. czy interes publiczny. Jak
zauwa.a prof. Grzegorz Mazurek, rektor
Akademii Leona Ko.mi.skiego: . Waluta
pomiaru jako.ci, jak. s. punkty ministerialne,
sta.a si. w wyniku wielu modyfikacji
niczym innym jak rublem transferowym.
Miast oprze. si. na globalnych miarach
jako.ci stosowanych powszechnie (IF,
c PIOTR MOL.CKI/EAST NEWS
60 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
N A U K A P R O J E K T P U L S A R . P L
ABS, Scopus, WoS), wymy.lili.my coraz
mniej skorelowan. z .walutami .wiatowymih
w.asn. walut. jako.ci nauki . polskie
punkty ministerialne.
W praktyce wiele jednostek zap.aci.o
kosmiczne pieni.dze za wydawanie artyku.ow
w tzw. czasopismach drapie.nych
obecnych na ministerialnej li.cie. Niestety,
w ten proceder zaanga.owana by.a
wi.kszo.. uczelni w Polsce. Co prawda
niektore wiod.ce, np. Akademia Leona
Ko.mi.skiego, Szko.a G.owna Handlowa
czy Akademia Ekonomiczna w Poznaniu,
ju. dawno przesta.y finansowa. i nagradza.
podobne publikacje, ale znacz.ca
cz... pozosta.ych uzna.a, .e co prawda
system jest g..boko zepsuty, ale dzia.a.aby
na w.asn. szkod., nie optymalizuj.c
wyniku w ocenie parametrycznej. A najpro.ciej
by.o to uzyska., publikuj.c tam,
gdzie jest to .atwe, szybkie i premiowane
du.. liczb. punktow.
Do.. powiedzie., .e w samym wydawnictwie
MDPI, cz.sto przywo.ywanym
w kontek.cie czasopism, w ktorych stosunek
mo.liwych do uzyskania punktow
do nak.adu czasu i pracy jest szczegolnie
korzystny, w okresie poprzedniej ewaluacji
opublikowano blisko 10 proc. wszystkich
artyku.ow zg.oszonych do oceny,
a Polska sta.a si. dla tego wydawcy kluczowym
klientem. Prof. Przemys.aw
Hensel z Uniwersytetu Warszawskiego
wykaza., .e ..cznie kosztowa.o to nas
nawet 270 mln z.. Tymczasem na li.cie
ministerialnej znajduje si. wiele czasopism
bezdyskusyjnie gorszych ni. ktorekolwiek
u wspomnianego wydawcy,
ktory zapewnia jednak pewne mechanizmy
recenzyjne.
Wyrob pseudonaukowy
Wszyscy s. .wiadomi zapa.ci, w jakiej
si. znale.li.my. Wiele cia. pi.tnuje naganne
strategie publikacyjne, ale praktyczny
problem pozostaje: w .wietle
obecnych regulacji minister nie mo.e
wstecznie zmieni. punktacji dla czasopism
z listy, a ustawa obliguje go do przeprowadzenia
ewaluacji. Ma zatem przed
sob. i.cie hamletowski dylemat. Je.li
zgodnie z ustaw. zrobi w przewidzianym
czasie ewaluacj., de facto da premi.
cwaniakom i oszustom, a poszkodowane
b.d. uczelnie, ktore w warunkach nonsensownych
regulacji stara.y si. dzia.a.
etycznie. Co wi.cej, w przysz.o.ci z pewno.ci.
kto. zada mu zasadne pytanie,
jak to mo.liwe, .e . wiedz.c, do jakich
patologii i manipulacji dochodzi.o . nikt
nie podj.. nawet realnej proby zmiany
przepisow i rzetelnej oceny dorobku
naukowego, zamiast nagradza. dzia.ania
g..boko nieetyczne. Je.eli natomiast
minister sprobuje ewaluacj. od.o.y.
w czasie, b.dzie musia. stoczy. ci..ki boj
o zmian. ustawy w Sejmie. I nadal pozostanie
z k.opotem, jak to w niedalekiej
przysz.o.ci zrobi. sensowniej.
Ministerstwo unika sprawy jak ognia
i sygnalizuje, .e co prawda na zmian.
ustawy jest rzekomo za po.no, ale daje
te. nieformalne sygna.y, uspokajaj.c
cz... .rodowiska, .e w przeprowadzonej
ewaluacji nikt nie zostanie poszkodowany
wzgl.dem ocen z poprzedniej. Tylko
nie oznacza to, .e dzia.aj.ce nieetycznie
jednostki nie uzyskaj. lepszych wynikow,
co w praktyce oznacza. b.dzie ..cznie inflacj.
ocen i, koniec ko.cow, tak.e mniej
.rodkow dla najlepszych.
Ponadto warto spojrze. na sytuacj.
z nast.puj.cej strony: skoro uwa.amy
za powa.ny problem zmarnowanie dziesi.tkow
milionow z.otych na ostatecznie
niezorganizowane nielegalne wybory
kopertowe, jak mo.emy akceptowa. setki
milionow wydawane na pseudonauk.
i ewidentne dzia.anie na szkod. finansow
publicznych? Je.li ewaluacja b.dzie
realizowana w dotychczasowym trybie,
mo.emy wkrotce oczekiwa. szale.czego
runu na czasopisma drapie.ne, bo ch.tnych
na za.apanie si. na punkty w zamian
za publiczne pieni.dze i wyroby naukopodobne
b.dzie znacz.co wi.cej.
Nie chodzi o same finanse. Prof. Marcin
Mi.kowski z Instytutu Socjologii i Filozofii
PAN zauwa.a: . Przede wszystkim
ewaluacji nie warto przeprowadza.,
bo mimo .e jej koszty wydaj. si. stosunkowo
nik.e, to s. ponoszone w postaci ogromu
pracy w jednostkach naukowych. Obecne
wyniki za. s. na tyle niemiarodajne,
.e nie powinny decydowa. o uprawnieniach
do nadawania stopni i tytu.ow naukowych
czy prowadzenia studiow. Je.li ewaluacja pozostanie
w obecnej formie, nawet przy karko.omnym
prawnie ustaleniu, .e jednostki
nie b.d. mia.y obni.anych ocen, to przecie.
te, ktore dzi.ki publikacjom w czasopismach
drapie.nych zbior. wi.cej punktow, b.d.
mia.y prawo domaga. si. zarowno podwy.szenia
kategorii, jak i uprawnie..
Plan szkicowy
Co zatem nale.a.oby zrobi.? Po pierwsze,
zmieni. ustaw. tak, aby od.o.y.
ewaluacj. o co najmniej dwa lata.Wiem,
.e brzmi to przed wyborami prezydenckimi
jak mission impossible, ale trzeba
pami.ta., .e chodzi o zmian. stosunkowo
drobn., w dodatku z precedensem z czasow
pandemii. Lewica mo.e nie mie. wystarczaj.cej
mocy sprawczej, ale przecie.
premier Donald Tusk ca.kiem niedawno
da. wyra.ny sygna., .e nauka b.dzie spraw.
priorytetow.. Do rozwa.enia powinna
by. jednak osobna i mo.liwie rych.a ocena
zasadno.ci wydatkowania .rodkow na tzw.
IDUB (Inicjatywa Doskona.o.ci . Uczelnia
Badawcza) zwi.kszaj.cych wsparcie dla
uczelni a. o 10 proc. ich subwencji . aby
nie cementowa. obecnego podzia.u.
Kolejnym niezb.dnym krokiem jest
wprowadzenie regulacji, ktore pozwol.
na wsteczne eliminowanie niepo..danych
czasopism z wykazu. Oczywi.cie
trzeba stworzy. tak.e sensown. proce-
Wiele jednostek skupi.o si. na .rubowaniu
wyniku w grze o punkty bez ogl.dania si.
na sens, etyk. czy interes publiczny.
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 61
dur. oceny. Ale w ka.dej z dyscyplin naprawd.
da si. wy.oni. grono, ktore jednoznacznie
mo.e jej dokona. . najlepiej
z du.ym udzia.em ekspertow i ekspertek
mi.dzynarodowych. Nie trzeba tych
czasopism nawet nazywa. drapie.nymi,
bo otworzy.oby to furtk. do procesow
i odwo.a.. Minister ma przecie. prawo
wskazywa., ktore publikacje ceni, z czego
po.rednio wynika, ktorych nie. Brak
te. realnych przeszkod, aby regulacje
jasno zapowiada.y, .e ostateczna punktacja
wykorzystywana w ewaluacji b.dzie
podawana na koniec okresu.
Cho. mo.na spodziewa. si. g.osow
sprzeciwu o rzekomym dzia.aniu prawa
wstecz, wystarczy, aby wcze.niej,
co roku, publikowane by.y robocze
warianty owej punktacji. Gdyby istotne
zmiany dotyka.y jedynie czasopism
szemranych, to mimo pewnego dyskomfortu
zwi.zanego z niepewno.ci. (.Czy
na pewno moja publikacja zostanie
doceniona tak, jak to teraz wygl.da?h),
uczciwa cz... .rodowiska naukowego
by na tym jedynie zyska.a. Sam fakt,
.e czasopismo mo.e w szczegolnych, niecz.stych
przypadkach znikn.. z wykazu
z moc. wsteczn., powinien zadzia.a.
jako skuteczny straszak. Gdyby nie da.o
si. zmieni. ustawy i opo.ni. procesu
oceny, ten krok ratowa.by tak.e chocia.
troch. sytuacj. i w obecnym rozdaniu.
Nast.pnym logicznym posuni.ciem powinno
by. oczywi.cie stworzenie systemu
oceny czasopism w trybie ci.g.ym.
To nonsens, .e obecnie przeprowadza si.
je w trybie pospolitego ruszenia co cztery
lata.
Zaplanowa. z g.ow. nale.y te. sam.
logik. systemu ewaluacji. Obecnie,
poza premiowaniem czasopism drapie.nych,
sprawia ona, .e naukowcy maj.
wyrabia. okre.lone normy publikacyjne
. w du.ym uproszczeniu . dzi.ki jednej
publikacji samodzielnej albo we wspo.autorstwie
z kim. z innej dyscypliny lub
jednostki rocznie. Powoduje to rownanie
w do.. W uproszczeniu: poniewa. uczelnia
mo.e wykaza. jedynie cztery publikacje
na g.ow., wybitni naukowcy i naukowczynie,
ktorzy maj. ich wi.cej, nie przynosz.
uczelni warto.ci dodanej. Tymczasem
w dalszej perspektywie celem ca.ego systemu
nauki nie jest przecie. ilo.. (to nie
koks!), tylko jako... Cho.by kilkana.cie
prze.omowych publikacji w skali kraju
rocznie jest wa.niejszych ni. dziesi.tki
tysi.cy przyczynkow. Dlatego nale.a.oby
skonstruowa. system, ktory silnie docenia
wybitne osoby, dla pozosta.ej wi.kszo.ci
ustawiaj.c sensowne normy oczekiwa..
Tak, by uczelniom nie op.aca.o si. utrzymywa.
osob mocno ustosunkowanych towarzysko,
ale biernych naukowo.
B..d systemowy
Nie mo.na tego wszystkiego zrobi. na .apu-
capu. Prof. Janusz Bujnicki z Mi.dzynarodowego
Instytutu Biologii Molekularnej
i Komorkowej w Warszawie zauwa.a:
. Najgorsze to wprowadza. kolejne chaotyczne
zmiany bez przewidzenia ich skutkow.
Proponuj., .eby najpierw rozwa.y. alternatywne
warianty rozwi.za. ustawowych
zg.aszane przez interesariuszy i koniecznie
podda. je symulacjom efektow na danych
historycznych niezale.nym recenzjom eksperckim
i szerokim konsultacjom. Zanim
nowy system wejdzie w .ycie, obecny powinien
zosta. .zamro.onyh, bo chocia. jest z.y,
to przynajmniej jest znany. Nowe zasady powinny
by. og.oszone z odpowiednim wyprzedzeniem,
najlepiej co najmniej dwuletnim,
.eby wszyscy mieli czas na ich zrozumienie
i podj.cie odpowiednich dzia.a. projako.ciowych.
Nasz zespo. stworzony przez PAN
ju. opracowa. ramow. propozycj. nowego
systemu ewaluacji . warto j. potraktowa.
jako punkt wyj.cia do stworzenia konkretnych
rozwi.za. legislacyjnych.
To zdecydowanie s.uszny kierunek,
cho. w logice politycznej trudny do realizacji,
bo wymaga planowania z d.ugim
horyzontem czasowym. Pewne jest jednak
to, .e nowy system ewaluacji powinien
zawiera. elementy oceny jako.ciowej
przez peer review (recenzje niezale.nych
anonimowych ekspertow . przyp. red.),
co zreszt. postuluje te. wspomniany zespo.
doradczy przy prezesie PAN. Wbrew
pozorom taka ocena nie musi by. kosmicznie
droga. Ponadto .atwo mo.na sobie
wyobrazi., .e do uzyskania podstawowej
kategorii naukowej jednostki wystarczy
poddanie si. ocenie ilo.ciowej w formie
zbli.onej do dotychczasowej.
Prof. Grzegorz Mazurek mowi: . Najwi.kszym
b..dem ca.ej tej reformy by.o
wrzucenie wszystkich uczelni do jednego
systemu, czyli oczekiwanie, by ka.da uczelnia
gra.a w tej samej lidze. Uczelnie, a nawet
jednostki naukowe uczelni dzia.aj.ce
w ramach okre.lonej dyscypliny powinny
same decydowa., czy chc. walczy. o doskona.o..
na poziomie regionalnym, krajowym
czy mi.dzynarodowym. I pod takie strategie
powinny by. wyznaczone miary naukowego
sukcesu. Jak najmniej uznaniowo.ci, jak
najmniej stosowania kryteriow innych
ni. jako...
Dla wielu jednostek naukowych uzyskanie
bazowej oceny wy..cznie na podstawie
kryteriow ilo.ciowych mo.e zatem
wystarczy.. Natomiast dla uzyskania najwy.szych
kategorii jednostka musia.aby
przed.o.y. do dog..bnej oceny eksperckiej
jedynie ma.. liczb. swoich najdonio.lejszych
dokona. (sukces wi.za.by si.
nie tylko z wi.kszym finansowaniem, ale
te. z szerszymi uprawnieniami w zakresie
np. kszta.towania i realizacji nowych
programow nauczania). Gdyby przedstawia.a
za ca.y okres ewaluacji okre.lonej
dyscypliny . dajmy na to . jedn. publikacj.
na ka.dych dziesi.ciu pracownikow,
trzeba by by.o oceni. w skali kraju
raptem kilka tysi.cy prac. Oczywi.cie
rzetelne wykonanie, z mi.dzynarodowymi
recenzjami i procesem weryfikacji
samych ocen, wymaga.oby pewnych
nak.adow i koordynacji, ale jest to skala
niewspo.mierna wobec marnotrawstwa
.rodkow na publikacje .mieciowe. A przecie.
celem, przypomn., powinno by. nie
tyle tworzenie zach.t do publikowania
tekstow bez wi.kszego znaczenia, nawet
w czasopismach o dobrych wska.nikach,
ile dokonywanie prze.omow naukowych
i rozwijanie sumy ludzkiej wiedzy.
Sygna. etyczny
Realizacja polityki naukowej w Polsce
to st.panie po polu minowym. .wietnie,
.e minister Kulasek popiera postulaty
zwi.kszania finansowania nak.adow
na nauk. do 3 proc. PKB i . mam nadziej.
. poka.e map. drogow. dochodzenia
do tej kwoty. Jednak tu i teraz
kluczowe jest wys.anie jasnego sygna.u,
.e nieetyczna gra systemem nie b.dzie
wynagradzana. Odroczenie ewaluacji
i zrobienie jej rygorystycznie, wed.ug
sensownych zasad, wydaje si. jedynym
sposobem, aby.my nie zacementowali
bylejako.ci na kolejn. czterolatk.. Samo
realne podj.cie proby napi.tnowania
uczelni graj.cych systemem wyra.nie
da wszystkim do zrozumienia, .e uczciwo..
pop.aca.
DARIUSZ JEMIELNIAK
Autor, prof. dr hab., jest wiceprezesem Polskiej Akademii
Nauk w kadencji 2023.26, profesorem zwyczajnym
zarz.dzania w Akademii Leona Ko.mi.skiego,
faculty associate w Berkman Klein Center for Internet
and Society na Uniwersytecie Harvarda.
c GETTY IMAGES, RAFA. GUZ/PAP
62 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
N A U K A P R O J E K T P U L S A R . P L
A je.li .d.ugi covidh to nie tylko problemy z pami.ci.
i koncentracj.? Je.li ma konkretn., polityczn. twarz?
O niebezpiecznych zwi.zkach mi.dzy pandemi. a populizmem.
Wirus ekstremizmu
TOMASZ TARGA.SKI
Wyobra.my sobie, .e za 100 lub
200 lat jaki. polihistor, badaj.c
dzieje XXI stulecia,
dochodzi do wniosku,
.e pandemia Covid-19 by.a
wydarzeniem, ktore przestawi.o zwrotnice,
kieruj.c lokomotyw. historii na nowe
tory. A je.li pierwsze dowody tej tezy ju.
istniej., ale jeszcze ich nie dostrzegamy?
Pandemie to wszechogarniaj.ce kryzysy
zdrowotne i spo.eczne. Oddzia.uj. rownie.
na sfer. polityczn.. Znany austriacki
badacz Walter Scheidel dowodzi., .e epidemie
sp.aszcza.y nierowno.ci spo.eczne.
Bo kiedy .miertelne wirusy zbiera.y
swoje .niwo, .wiat .pracyh, czyli ch.opi
czy robotnicy najemni, zwykle nadrabia.
dystans wzgl.dem .wiata .kapita.uh.
Inny historyk James Belich potraktowa.
.redniowieczn. czarn. .mier. jako wydarzenie,
ktore tak fundamentalnie
zmieni.o .ycie ekonomiczne i polityczne,
.e skierowa.o losy Europy na nowe tory
i pozwoli.o jej rozpocz.. podboj .wiata.
Weimarska lekcja
Mo.na znale.. wiele przyk.adow wp.ywu,
jaki pandemie wywieraj. na wyborcow
przy urnach. Ciekawy przyk.ad
stanowi badanie opublikowane w 2023 r.
na stronach Centre for Economic Policy
Research (CEPR), po.wi.cone wyborom
w Republice Weimarskiej po epidemii
hiszpanki (1918.20). Autorzy pokazali
w nim, .e w okr.gach wyborczych, gdzie
spowodowana gryp. .miertelno.. by.a
najwi.ksza, odnotowano zwrot w stron.
partii lewicowych jako tych, ktore
w oczach opinii publicznej jeszcze przed
epidemi. najbardziej troszczy.y si.
o opiek. zdrowotn.. W tamtych realiach
by.a to Socjaldemokratyczna Partia Niemiec
(SPD).
Co ciekawe, na krotk. met. nie by.o
w Niemczech weimarskich .efektu hiszpankih,
czyli odchylenia politycznego wahad.a
na pozycje skrajne, bo silna pozycja
SPD w regionach najbardziej dotkni.tych
utrzymywa.a si. konsekwentnie do ko.ca
lat 20. Teza o ewentualnym zwi.zku pandemii
z po.niejszym doj.ciem do w.adzy
Hitlera nie zosta.a dot.d dobrze przebadana.
W 2020 r. ameryka.ski ekonomista
Kristian Blickle opublikowa. co prawda
na stronach Banku Rezerwy Federalnej
artyku., w ktorym dowodzi., .e istnieje
korelacja mi.dzy wysok. .miertelno.ci.
w latach 1918.20 a wysokim poparciem
dla NSDAP w wyborach w 1932 i 1933 r.
Opiera. si. jednak tylko na prostym zestawieniu
danych statystycznych, ktore
kompletnie nie wyja.nia, co si. dzia.o
ze spo.ecze.stwem niemieckim mi.dzy
pandemi. a doj.ciem nazistow do w.adzy.
Mimo to przyk.ad Niemiec weimarskich
zawiera pewne podpowiedzi dotycz.ce
politycznej reakcji na epidemi.. Pod
tym wzgl.dem na uwag. zas.uguje badanie
opublikowane w lipcu 2023 r. przez
Instytut Ekonomiki Pracy (IZA) w Bonn
przez dwojk. ekonomistow z monachijskiego
Instytutu Bada. nad Gospodark.
(IFO). Wynika z niego, .e w regionach,
ktore przed nadej.ciem hiszpanki inwestowa.y
w s.u.b. zdrowia, szpitale itd.,
.miertelno.. by.a mniejsza, a w zwi.zku
z tym wyborcy .nagradzalih przy urnach
politykow odpowiedzialnych za ten stan
rzeczy. Z kolei osoby, ktore najch.tniej
przenosi.y swoje g.osy na partie skrajne
(m.in. na pocz.tku lat 30. na NSDAP), wywodzi.y
si. z regionow wiejskich, gdzie
infrastruktura medyczna by.a s.aba,
a .miertelno.. wysoka. Wynika z niego,
.e doinwestowana opieka zdrowotna nie
tylko ratuje .ycie, ale w dalszej perspektywie
stabilizuje te. system polityczny.
Te wnioski zdaj. si. rymowa. z bardziej
aktualnym badaniem z 2020 r. zamiesz-
Demonstracja w Berlinie przeciwko covidowym restrykcjom, listopad 2020 r.
Na fali tych protestow wzros.o w Niemczech poparcie dla skrajnie prawicowej partii AfD.
c CHRISTIAN MANG/ REUTERS/FORUM
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 63
czonym na stronach London School of Economics.
Pokazuje ono, .e epidemie niszcz.
zaufanie do rz.dow i nauki szczegolnie
w.rod m.odych wyborcow. Przebadano
750 tys. osob z grupy wiekowej 18.25 lat.
Te, ktore mia.y za sob. do.wiadczenia
pandemiczne, przejawia.y mniejsze zaufanie
do uczciwo.ci wyborow oraz dzia.a.
rz.du jako takiego. Co istotne, z bada.
wynika, .e nadw.tlone zaufanie nie mija
wraz z pandemi.. Jego efekt jest d.ugotrwa.y
i mo.e si. utrzymywa. nawet
przez dwie dekady. Warto podkre.li.,
.e respondenci wcze.niej nie wykazywali
szczegolnych uprzedze. wobec rz.du,
epidemia nie wzmacnia.a wi.c wcze.niejszych
przekona..
Generacja Covid-19?
Autorzy odwo.uj. si. do pogl.du w.gierskiego
socjologa Karla Mannheima,
.e pokolenie tworz. ludzie, ktorzy w m.odo.ci
podlegali tym samym wp.ywom
zewn.trznym. W tym kontek.cie pandemiczne
do.wiadczenia dla osob mi.dzy 18.
a 25. rokiem .ycia maj. istotne znaczenie
w procesie kszta.towania si. pogl.dow
politycznych. Warto zaznaczy., .e wspomniane
badanie nie dotyczy.o pandemii
Covid-19. Wnioski wysnuto na podstawie
historycznych sonda.y Gallupa przeprowadzonych
na 750 tys. ludzi w 142 krajach.
Czy zatem uprawnione jest przypuszczenie,
.e istnieje zbie.no.. mi.dzy skutkami
hiszpanki w Niemczech w latach 20.
a postpandemiczn. Europ. drugiej dekady
XXI w.?
Mimo ogromu nieszcz... i .mierci
Covid-19 dostarczy. nieprawdopodobnie
rzadkiej okazji do sprawdzenia
. i to na skal. globaln. . powy.szej hipotezy.
Nigdy przedtem .adne wydarzenie
nie wywo.a.o rownie powszechnego
zainteresowania i dyskusji na temat
nauki i jej metod. Wszyscy szukali.my
odpowiedzi na pytania o zasadno.. lockdownow,
dystansowania spo.ecznego
czy dzia.anie szczepionek. Pragnienie
pewnikow rozbija.o si. jednak o typow.
dla nauki niejednoznaczno.. . owe .prawdopodobnieh,
.mo.na przypuszcza.h,
.wydaje si.h. W te luki i szczeliny wchodzili
kuglarze zbijaj.cy na zdezorientowanych
kapita. nie tylko polityczny, maj.c
do dyspozycji .wzmacniaczh w postaci
mediow spo.eczno.ciowych.
Jak zatem wygl.daj. skutki pandemii
na gruncie stricte politycznym? Wyniki
wyborow w wielu krajach wskazuj. na rosn.c.
popularno.. skrajnie prawicowych
ugrupowa.. Przyczyn jest oczywi.cie
wiele, ale cz... obserwatorow ju. jaki.
czas temu alarmowa.a, .e .zwrot w prawoh
wida. szczegolnie wyra.nie w.rod
najm.odszego elektoratu. W listopadowych
wyborach w USA Donald Trump
zanotowa. wy.szy ni. w 2020 r. wynik zarowno
w.rod m.odych m..czyzn (wzrost
o 15 proc.), jak i m.odych kobiet (o 8 proc.).
Wiele wskazuje, .e nie jest to jednorazowy
wybryk ani wynik rozczarowania
Parti. Demokratyczn., ale symptom
czego. znacznie powa.niejszego. Wedle
analizy przeprowadzonej w 2024 r. przez
.Harvard Political Reviewh w ostatniej
dekadzie zaufanie m.odych Amerykanow
do urz.du prezydenta spad.o o 60 proc.,
a do S.du Najwy.szego czy Kongresu
. o 30 proc.
We Francji w ostatnich wyborach
do Zgromadzenia Narodowego skrajnie
prawicowy Front Narodowy zaliczy.
skok popularno.ci w grupie wiekowej
18.24 lata . z 12 proc. trzy lata temu
do 25 proc. latem 2024 r. W Rumunii skrajnie
radykalny kandydat na prezydenta
C.lin Georgescu zdoby. popularno..
w.rod m.odzie.y jako .antysystemowiech,
ktory nie ukrywa pogardy do demokracji.
W Austrii we wrze.niu 2024 r. zwyci..y.a
Wolno.ciowa Partia Austrii, ktorej lider
Herbert Kickl wyp.yn.. na szerokie wody
w.a.nie podczas pandemii, szermuj.c antyszczepionkowymi
has.ami. Najnowszy
przyk.ad pochodzi z Niemiec, gdzie podczas
lutowych wyborow parlamentarnych
radykalna AfD zaj..a drugie miejsce, tak.e
w.rod wyborcow poni.ej 25 lat.
Mamy wi.c obszerny materia. dowodowy
wyra.nego .zwrotu w prawoh m.odzie.y.
Czy jednak stoi za nim pandemia?
Przyczyn mo.e by. przecie. wiele: rosn.ce
koszty .ycia, problemy mieszkaniowe,
niech.. wobec polityki migracyjnej
pa.stw Unii Europejskiej. Wszystkie je
na poziome .metah spina jednak rozczarowanie
tradycyjnymi elitami politycznymi
i instytucj. pa.stwa. Je.li wi.c przyj..
za.o.enie, .e skutkiem epidemii w.rod
m.odych jest przede wszystkim kryzys
zaufania, to covid jawi si. jak winowajca
skrojony na miar..
Tez. o .politycznym ogonieh pandemii
wzmacniaj. wyniki bada. skutkow ograniczenia
bezpo.rednich kontaktow spo.ecznych
oraz trwa.ego wyd.u.enia czasu,
jaki m.odzie. sp.dza w social mediach. Pojawiaj.
si. analizy, ktore wskazuj., .e prowadzi
to do pog..biaj.cych si. podzia.ow
pomi.dzy p.ciami. Autor preprintu opublikowanego
w styczniu tego roku przez
Open Science Framework, Norweg Ruben
B. Mathisen z uniwersytetu w Bergen,
stwierdzi., .e media spo.eczno.ciowe
tworz. .oddzielne sfery dla dorastaj.cych
dziewczyn i ch.opcowh. W sieci jest
coraz mniej mo.liwo.ci, aby obie grupy
miesza.y si. i wymienia.y pogl.dami. Zamiast
tego tworz. si. .plemionah. Zdaniem
Mathisena skutkiem jest rosn.cy dystans
ideologiczny mi.dzy p.ciami oraz wzrost
popularno.ci skrajnej prawicy w.rod najm.odszych
Norwegow, poniewa. to w.a.nie
ona przekonuje, .e rownouprawnienie
.posz.o za dalekoh.
Brakuj.cy element
Badania nad d.ugookresowymi skutkami
epidemii ujawniaj. nieoczywiste
powi.zania mi.dzy jako.ci. opieki zdrowotnej
a stabilno.ci. systemu politycznego.
Ochrona zdrowia publicznego, a nie
tylko wybranych jednostek, jest przecie.
jednym z filarow nowoczesnego pa.stwa.
Kiedy zaczyna si. sypa., nast.puje zwrot
w kierunku si. skrajnych. Z tej perspektywy
ataki na publiczn. s.u.b. zdrowia b.d.
nawo.ywanie do ci.cia wydatkow na ni.
s. wi.c po.rednim atakiem na pa.stwo.
Wiele wskazuje na to, .e mamy do czynienia
z zakl.tym kr.giem: epidemie burz.
zaufanie, co os.abia pa.stwo, co z kolei
godzi w jego zdolno.ci do obrony przed
kolejn. epidemi.. Je.li faktycznie wirusy
mog. zadawa. demokracjom tak dotkliwe
i d.ugotrwa.e rany, to co robi., aby zminimalizowa.
straty w przysz.o.ci? Nie ma
na to prostych recept, s. tylko przestrogi.
Epidemie faworyzuj. silne rz.dy obdarzone
zaufaniem spo.ecznym. Tylko takie
mog. podj.. zdecydowane kroki w walce
z kryzysem zdrowotnym, bo tylko takie
budz. wiar., .e rz.d wie, co robi. Pa.stwo
os.abione epidemi. jest natomiast
bardziej nara.one na ataki ekstremistow,
ktorzy os.abiaj. jego instytucje, co prowadzi
do bezsilno.ci w obliczu kolejnych
zagro.e.. I ko.o si. zamyka.
Czy bez covidu nie by.oby problemu
skrajnej prawicy? Oczywi.cie nie. Prawdziwo..
twierdzenia, .e to pandemia
sprzed paru lat odpowiada za s.abni.cie
demokracji na skal. globaln. jest (na razie)
taka sama jak tego o wyniesieniu do w.adzy
Hitlera przez hiszpank.. To tylko jeden
element uk.adanki. By. mo.e w.a.nie
ten, ktory sklei obraz w ca.o... n
64 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
H I S T O R I A
JAKUB HALCEWICZ
Ocalali
odrzuceni
Rok zako.czenia wojny by. dla polskich .ydow
rokiem trudnych wyborow. Opowiada o nich
otwarta w.a.nie w Muzeum POLIN
wystawa .1945. Nie koniec, nie pocz.tekh.
Wystawa w muzeum Polin.
Poni.ej: Bajla Gertner, 1946 r.
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 65
perspektywy mieszkaj.cych w Polsce .ydow
koniec drugiej wojny .wiatowej nie oznacza.
ko.ca zagro.e.. Tu.aczka si. nie sko.czy.a,
nie odesz.a niepewno... Dopiero teraz
przysz.o im si. te. zmierzy. z przyt.aczaj.cymi
konsekwencjami Zag.ady. .Nigdy przez
wszystkie lata przed 1939 r. polscy .ydzi nie
czuli si. tak niepewnie, nie bali si. tak o swoje
.ycie jak po drugiej wojnie .wiatowej. Antysemityzm
by. wyra.niejszy, bardziej zjadliwy,
bardziej krwio.erczy ni. przed wojn.h . opisywa.
dzia.acz lewicowego Bundu Bernard Goldstein w swojej
autobiografii, cytowany przez Ann. Bikont w wydanej w tym
roku ksi..ce .Nie koniec, nie pocz.tek. Powojenne wybory polskich
.ydowh.
Te emocje . l.k, niepewno.., traumy . pokazuje wystawa
.1945. Nie koniec, nie pocz.tekh autorstwa Anny Bikont i Kamila
Kijka w POLIN otwarta 7 marca. Ogl.damy lata tu.powojenne
oczami Ocala.ych.
Powrot jako inwazja
Przed wojn. mieszka.o w Polsce blisko trzy i po.
miliona .ydow. Przez stulecia Polska by.a ich ojczyzn.,
centrum .ycia, kultury, cywilizacji. W Zag.adzie
zgin..o niemal 90 proc. tej spo.eczno.ci. A przez wojenne
lata Polacy przyzwyczajali si., .e .ydow nie ma.
W.adze emigracyjne w Londynie mia.y .wiadomo..,
co tu si. mo.e wydarzy. po wojnie. Przedstawiciel
Delegatury Rz.du RP na Kraj Roman Knoll napisa.
w raporcie wys.anym do Londynu w sierpniu 1943 r.,
.e .powrot .ydow w masie odczuty by.by przez ludno..
nie jako restytucja, ale jako inwazja, przeciwko
ktorej broni.aby si. ona nawet drog. fizyczn.h.
I cho. wojn. przetrwa.a ich zaledwie garstka,
autorzy wystawy wyliczaj., .e w ca.ej Polsce dosz.o
jeszcze do 600 .miertelnych napa.ci. Gin..y
w nich pojedyncze osoby albo ca.e grupy. Historyk
Julian Kwiek, autor ksi..ki .Nie chcemy .ydow
u siebie. Przejawy wrogo.ci wobec .ydow w latach
1944.1947h wydanej w 2021 r., ustali., .e w pierwszych trzech
powojennych latach zamordowano co najmniej 1080 .ydow.
W Polsce prze.y.o 5 tys. .ydowskich dzieci . z blisko miliona
przed wojn.. Przechowane przez polskie rodziny, klasztory,
b..kaj.ce si. po wsiach. By.y wycie.czone fizycznie i psychicznie;
wykluczane przez polskich rowie.nikow, ktorzy je
wyszydzali, bili i obrzucali kamieniami. Znalaz.y opiek. w domach
dziecka prowadzonych przez Centralny Komitet .ydow
w Polsce i inne organizacje. Ale nie znalaz.y spokoju: ten dla
najbardziej chorych, dom dziecka w Rabce, nie dzia.a. nawet
przez dwa miesi.ce. By. atakowany przez Polakow. Za pierwszym
razem, ju. w sierpniu 1945 r., wrzucono do niego granat.
Za drugim razem budynek ostrzeliwali uczniowie gimnazjum
. harcerze z komorki Ruchu Oporu Armii Krajowej dowodzeni
przez polonist. Edmunda Chodaka i ksi.dza Jozefa Hojo.a. Nikt
nie zgin.., bo dzieci uk.adano do snu w korytarzach na pod.odze,
z dala od okien. Wychowawczyni Lena Kuchler pomog.a
cz..ci uciec z Polski, cz... przeniesiono do innych placowek.
W tym do Zakopanego, gdzie zaraz potem dom dziecka ostrzelali
ludzie z oddzia.u Jozefa Kurasia .Ogniah. Potem domow dziecka
strzegli .ydowscy wartownicy. A po pogromie kieleckim uzbrojone
.ydowskie warty, za zgod. w.adz, pilnowa.y wszystkich
.ydowskich instytucji.
Cmentarz Polska
Zatem . pisze w swojej ksi..ce Anna Bikont . .tylko w nielicznych
.ydowskich .wiadectwach pojawia si. rado... Koniec wojny
oznacza. . paradoksalnie . stani.cie twarz. w twarz z Zag.ad..
Poj.cie jej rozmiaru. Ci, ktorzy byli pod okupacj. niemieck. i walczyli
o przetrwanie . funkcjonowali w wycinku rzeczywisto.ci.
Ci, ktorzy prze.yli w Zwi.zku Radzieckim . a to by.a wi.kszo..
polskich .ydow, ktorym si. uda.o . nie wiedzieli nawet tyle. Szuka.am
cho. jednego takiego przypadku, by . tak jak to si. zdarzy.o
milionom ludzi po wojnie . kto. wroci. do swojego przedwojennego
.ycia, do rodziny, do domu, do pracy. Nie znalaz.am. Dla
ka.dego z ocala.ych, jakkolwiek by. zrozpaczony, wycie.czony,
oniemia.y, koniec wojny oznacza., .e oto musi wymy.le. i zbudowa.
swoje .ycie na nowoh.
Jej rozmowcy t.umacz., .e jedni za .adne skarby nie chcieli wyje.d.a.,
inni za .adne skarby zosta.. Cz... uwa.a.a, .e nie mo.na
.y. na cmentarzu, jakim sta.a si. Polska. Cz...,
.e cmentarza zostawia. nie wolno. .Ca.kowicie ju.
polska Warszawa sprawia nieludzki bolh . pisa. .ydowski
dziennikarz Mordechaj Canin (swoje relacje
drukowa. w jidysz w nowojorskiej gazecie .Forwertsh,
w Polsce ukaza.y si. w 2018 r., zatytu.owane .Przez
ruiny i zgliszczah). Jednocze.nie, notuje Bikont, .jedynym
.ywym miejscem wyda. mu si. cmentarz .ydowski,
gdzie chodz.c w.rod nagrobkow, czu. .lady
.ydowskiej obecno.cih.
Irena Hurwic-Nowakowska, autorka bodaj jedynych
bada. socjologicznych dotycz.cych powojennej
kondycji polskich .ydow, w 1947 r. zebra.a ponad
800 ankiet i wywiadow. W tym wypowiedzi takie jak
te: .Gdyby nie brak wiary, .e w Polsce te. da si. z czasem
wykorzeni. zoologiczny antysemityzm, tkwi.cy
jeszcze w wi.kszo.ci spo.ecze.stwa, z pewno.ci. opowiedzia.abym
si. za ojczyzn., ktor. kocham szczerze,
to jest za Polsk.h; .Gdy s.ysz. drwiny i dowcipy o tych,
ktorzy zgin.li tak. .mierci., jak moj ojciec i moi bliscy, nie mog.
ju. by. Polk.. I dzi. nie mam ju. ojczyznyh.
Przegra. .ycie
1945 by. dla .ydow rokiem wyborow: zosta. czy wyjecha.. Je.li
zosta., to jako .yd czy jako Polak. Je.li wyjecha., to dok.d. Jak
zachowa. to.samo.., jak kultur. i pami... Te wybory i ich konsekwencje
pokazuje wystawa w POLIN. W dziesi.tkach zdj..,
biografii, nagra..
Co zrobi. z my.l.: Prze.y.em, lecz nie ocala.em? Z tym ostatnim
pytaniem i emocjami, ktore mu towarzysz., niektorzy zostali
na ca.e .ycie. Widzimy np., jak bezradny pozostawa. wobec niego
Jerzy Cyns . w nagranym na wideo w po.owie lat 90. wywiadzie
dla Fundacji Shoah wyznaje: .Nie mog.em i.. do szko.y. Nie mog.em
sobie da. rady. Ci..ko mi by.o zawsze uczy. si.. Sko.czy.em
szko.. zawodow. jako., budowlan.. Potem poszed.em do pracy.
Walczy.em ze sob., ci..ko pracowa.emh.
Cyns mia. pi.. lat, gdy z krakowskiego getta trafi. najpierw
do obozu w P.aszowie, potem do Auschwitz, Gross.Rosen
i z powrotem do Auschwitz. Eksperymentowano na nim, traci.
Z
Awrom Suckewer
w partyzantce w podwile.skich
lasach, 1943 r.
c MACIEJ JA.WIECKI/POLIN, MUZEUM POLIN (2)
66 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
H I S T O R I A
przytomno.. od zastrzykow. W styczniu 1945 r. znalaz. si. w .ydowskim
domu dziecka w Krakowie, potem w Rabce. Tam prze.y.
pierwszy napad Polakow. Ale podczas innego napadu widzia., jak
partyzanci morduj. jego matk.. Bo w mi.dzyczasie okaza.o si.,
.e jego rodzice .yli, przez chwil. znow byli razem. Cyns cierpia.
na nerwic. l.kow.. W 1968 r. chcia. wyemigrowa., ale nie uda.o
mu si.. Zmar. w 2001 r. .Do ko.ca .ycia b.d. .ydemh . mowi..
Bajla Gertner, nastolatka, szykowa.a si., by wyjecha. do Palestyny.
Jako jedyna z rodziny ocala.a z Zag.ady, prze.y.a Auschwitz.
W 1946 r. by.a w kibucu w Kielcach, wys.ana tam,
bo du.e miasta mia.y by. dla .ydow bezpieczniejsze. Zgin..a
w pogromie kieleckim 4 lipca.
Awrom Suckewer by. poet., pisa. po hebrajsku, ale by. przywi.zany
do j.zyka jidysz i ludowej kultury .ydowskiej. Mieszka.
w Wilnie. Niemcy wyznaczyli go do skatalogowania zbiorow .ydowskiego
Instytutu Naukowego . wi.kszo.. planowali zniszczy.,
a cz... zabra.. Wspolnie z tzw. papierow.
brygad. Suckewer ratowa. ksi..ki i dokumenty
. zakopywali je w piwnicach, szmuglowali. Mia.
szcz..cie . prze.y. i po wojnie mog. je odszukiwa..
Potem w Izraelu troszczy. si. o dziedzictwo
jidysz. Prowadzi. pismo literackie, w ktorym
oprocz pisarzy .ydowskich publikowa. np. w.asne
t.umaczenia Czes.awa Mi.osza. Pisa., .e w Jerozolimie
.ni o Wilnie, tak jak wtedy, gdy by. w Wilnie,
.ni. o Jerozolimie.
Maria i Izrael Galler z 12-letnim synem Dawidem
zdecydowali, .e uciekn. z Polski. W drodze
ci..arowk. do granicy wiosn. kolejnego roku
ch.opca (i dziesi.. innych osob) zamordowali pod
Kro.cienkiem ludzie z oddzia.u .Ogniah. .Jeden
strzeli. do mego syna, trafiaj.c go w g.ow. . zezna.a
matka w .ledztwie dotycz.cym tego mordu . mnie rzucili
na ziemi., dwukrotnie do mnie strzelaj.c, ale oba strza.y chybi.y.
S.ysza.am, jak mowili mi.dzy sob. o moim synu: âTen ma.y du.o
st.ka, popraw muá, i strzeli. mu w g.ow. drugi razh. .âD.ugiá odda.
strza.y ze swego pistoletu do ma.ego ch.opczyka, ktory prosi.,
aby nie zabija. go i jego mamusih . zezna. jeden z oskar.onych
o koledze z oddzia.u.
Barbara Beatus z biednej robotniczej .odzi jako 14-latka zacz..a
prac. w fabryce w.okienniczej, nale.a.a do m.odzie.owki
komunistycznej, potem do Komunistycznej Partii Polski. Wi.ziona
przed wojn., a potem w Auschwitz i Bergen-Belsen. Wroci.a
do kraju, pracowa.a w Wydziale Zagranicznym Komitetu
Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, po.niej
w biurze paszportowym. W 1968 r. odesz.a z partii. .Tak zupe.nie
przegra. swoje .yciech . zanotowa.a w dzienniku.
.yd gornik, co za wydarzenie
Nie mo.na powiedzie., .eby wybor Beatus by. typowy. .Wi.kszo..
polskich .ydow w sprawie komunizmu zag.osowa.a nogami
. pisze Bikont . wyjechali z Polski zaraz po wojnie. Dla wielu
by. to wybor ideowy; rz.d dusz nale.a. wowczas do syjonistow,
ocalali marzyli o w.asnym pa.stwie, w ktorym b.d. mogli poczu.
si. bezpiecznieh.
Ale w kraju, w kr.gach ko.cielnych i partyzanckich, propagowany
by. mit ..ydokomunyh: .Ogromna wi.kszo.. .ydow
w Polsce szerzy gorliwie komunizm, pracuje w os.awionych urz.dach
bezpiecze.stwah . mowi. raport bp. kieleckiego Czes.awa
Kaczmarka dla ambasadora USA w Warszawie Arthura Blissa
Lanefa po pogromie kieleckim. .Kto stoi u steru komunizmu?
Przede wszystkim .ydostwoh . g.osi.a ulotka polskiego powojennego
podziemia.
Historyk .ukasz Bertram w towarzysz.cej wystawie zbiorowej
publikacji POLIN .1945. Nie koniec, nie pocz.tekh pod redakcj.
Bikont i Kijka zauwa.a: .w drugiej po.owie lat 40. przeci.tny
mieszkaniec powojennej wsi albo powiatowego miasta nie styka.
si. z .adnymi â.ydowskimi komunistamiá. Jako reprezentantow
nowej w.adzy widzia. g.ownie synow polskich i katolickich
rodzin o ludowych korzeniach. Z kolei w Biurze Politycznym,
najwy.szej kierowniczej instancji PPR, a potem PZPR, przez ca.y
okres powojenny zasiada.o w sumie czterech m..czyzn o .ydowskim
pochodzeniuh.
.Jesieni. 1945 r. 1,7 proc. wszystkich pracownikow Ministerstwa
Bezpiecze.stwa Publicznego by.o .ydami . informuje
jeden z podpisow na wystawie w POLIN.
. To wyra.na nadreprezentacja (.ydzi stanowili
po wojnie 0,5 proc. ludno.ci), co nie zmienia faktu,
.e 98 proc. pozosta.ych .ydami nie by.o. Im
wy.ej w strukturze w.adzy, tym odsetek .ydow
by. wy.szy. Jesieni. 1945 r. na 500 kierowniczych
stanowisk w MBP .ydzi zajmowali 67, czyli ponad
13 proc. Nie zmienia to zasadniczo proporcji,
.e .ydow by.o w.rod komunistow ma.o, by.o ich
ma.o w ogoleh.
Jednocze.nie .ydzi . i niekoniecznie komuni.ci
. patrzyli na polskie powojenne w.adze przychylnie.
Dawa.y im one bezpiecze.stwo i rownouprawnienie.
.Za kluczow. spraw. uznano te.
dopuszczanie .ydow do miejsc pracy i zawodow
przed wojn. dla nich niedost.pnych. .yd gornik,
co to by.o za wydarzenie! Dlatego jego widok wzbudza. taki szok
u Polakow i tak. rado.. u .ydowh . wyja.nia Bikont.
Niepokoj
To bana.: .ydowskie losy nadal nie s. dostatecznie znane.
Na wystawie w POLIN czytamy o ucieczkach do brytyjskiej
jeszcze Palestyny organizowanych przez dzia.aj.c. w latach
1945.48 Brich.. O .yciu w obozach dla uchod.cow w Niemczech,
gdzie w jakim. momencie by.o wi.cej polskich .ydow ni. w kraju.
Czytamy, .e 90 tys. ze 140 tys. .ydow, ktorzy przyjechali w wielkiej
fali repatriacji mi.dzy lutym a lipcem 1946 r. skierowano
na Dolny .l.sk, a Dzier.oniow sta. si. centrum .ydowskiego .ycia.
S. tutaj w.tki rado.ci. Cho. rado.. ta ma swoje limity.
Wspo.autor wystawy Kamil Kijek wydobywa z niepami.ci
emigracyjn. fal. .ydow z Polski mi.dzy t. powojenn. a t. z marca
1968: 50 tys. osob opu.ci.o Polsk. w wyniku wzrostu antysemityzmu
w latach 1956.60. Przewa.nie nosz.cy .ydowskie nazwiska
robotnicy i rzemie.lnicy. To du.o wi.cej ni. po Marcu, gdy wyjecha.o
13.20 tys. osob, g.ownie inteligencja.
Ogl.damy w POLIN rozsypane losy. Rozsypujemy si. wi.c
sami. I staramy na nowo posk.ada., licz.c, .e z tych skrawkow
uka.e si. jaka. prawda. Tylko .e tym razem materia. nie bardzo
si. skleja. Zmieni. si. dzisiejszy kontekst. Historia nie brzmi ju.
jak ostrze.enie, raczej niepokoi jako zapowied..
JAKUB HALCEWICZ
Wystaw. .1945. Nie koniec, nie pocz.tekh w Muzeum Historii
.ydow Polskich POLIN mo.na ogl.da. do 15 wrze.nia.
Hinda (po wojnie Barbara)
Beatus z siostr. Tol.
i matk. Celin., 1924 r.
c MUZEUM POLIN
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 67
H I S T O R I A
Wielki bunt, jaki ogarn.. ziemie polskie w latach
1904.08, to wydarzenie rownie wa.ne jak prze.omy
z lat 1918, 1980 i 1989. O ile jednak odbudowanie
pa.stwa, zryw Solidarno.ci i obalenie
komunizmu s. mocno zakorzenione w naszej
pami.ci, o tyle pierwsze XX-wieczne przestawienie zwrotnicy
dziejow jest zapomniane.
Zosta.o przysypane, niczym Pompeje popio.ami Wezuwiusza,
k.amstwem komunistycznej propagandy. Dzia.a.a ona
wyj.tkowo perfidnie . eksplozj. protestu przeciwko wyzyskowi
robotnikow i rosyjskiemu zniewoleniu przedstawi.a jako
wydarzenie poprzedzaj.ce komunistyczn. Polsk.. A przecie.
PRL, satelicki kraj nale..cy do sowieckiego imperium, by.
TOMASZ NA..CZ
Po zamachu bombowym na ul. Szpitalnej w Warszawie, maj 1905 r.
zaprzeczeniem tamtych wolno.ciowych idea.ow, ponownie
podj.tych przez antykomunistyczny zryw Solidarno.ci.
Pierwszy z czterech XX-wiecznych prze.omow wyro.nia. si.
najd.u.szym okresem trwania i najliczniejsz. rzesz. protestuj.cych.
Najwy.ej fala buntu wznios.a si. w 1905 r, kiedy rewolucja
ogarn..a rosyjskie centrum imperium. Jednak polski protest wyprzedzi.
ten szturm i rozpocz.. si. ju. w 1904 r., w reakcji na kl.ski
ponoszone przez Rosj. w wojnie z Japoni.. 13 listopada 1904 r.
Warszaw. wstrz.sn..a wielotysi.czna demonstracja zorganizowana
przez Polsk. Parti. Socjalistyczn. (PPS). Manifestuj.cych
przed szar.. policji i wojska ogniem pistoletow bronili bojowcy
PPS, zabijaj.c kilku napastnikow. Odbi.o si. to g.o.nym echem
w ca.ym kraju, bo by. to pierwszy zbrojny opor stawiony rosyjskiemu
zaborcy od 40 lat, czyli od powstania styczniowego.
To by.a najwi.ksza polska rewolucja w XX w. . w 1905 r. zastrajkowa.o
blisko milion osob. By.a podobna do ostatniej . w obu wybuch
niezadowolenia robotnikow zaowocowa. niepodleg.o.ci..
1905 jak 1980
c AN
68 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
H I S T O R I A
Medal upami.tniaj.cy
rewolucj. 1905 r.
autorstwa W.adys.awa
Gruberskiego, dwudziestolecie
mi.dzywojenne
Kiedy rewolucja rozgorza.a w ca.ym cesarstwie Romanowow,
polski bunt stanowi. jej najaktywniejszy front, gdzie z w.adz.
.ciera.y si. najwi.ksze rzesze protestuj.cych. Pokaza.a to ju.
pierwsza, styczniowo-lutowa fala protestow. G.owne o.rodki
przemys.owe Krolestwa Polskiego, czyli Warszaw., .od. i Zag..bie
D.browskie, ale tak.e mniejsze miasta, ca.kowicie sparali.owa.y
strajki robotnicze i uliczne demonstracje, gromadz.ce
setki tysi.cy protestuj.cych.
Powtorzy.o si. to podczas kolejnych nawrotow protestu,
w maju i pa.dzierniku 1905 r. Jesieni., kiedy strajk ogarn..
ca.e imperium, w polskiej jego cz..ci .ycie ca.kowicie zamar.o.
Ratunku przed obaleniem carat szuka. w ust.pstwach.
Manifestem z 30 pa.dziernika 1905 r. car Miko.aj II przyrzek.
przebudowanie monarchii na konstytucyjn. i parlamentarn.
oraz .darowanie ludno.ci niewzruszonych podstaw swobod
obywatelskich, na zasadach rzeczywistej nietykalno.ci osob,
swobody sumienia, s.owa, zgromadze. i stowarzysze.h.
Polacy uznali t. deklaracj. za znak bliskiego ju. zrzucenia
niewoli. Zapanowa. radosny karnawa. wolno.ci. Ulicami miast
przetacza.y si. t.umne pochody narodowe, z ktorych najwi.kszy,
warszawski, zgromadzi. 5 listopada 1905 r. 200 tys. osob.
Upojenie swobod. nie trwa.o d.ugo, gdy. ju. 11 listopada w.adze
zarz.dzi.y w polskiej cz..ci cesarstwa stan wojenny, zawieszaj.cy
prawa przyrzeczone w manife.cie pa.dziernikowym. Wymuszenie
pos.usze.stwa powierzono rosyjskiej armii, licz.cej
w Krolestwie ponad 300 tys. .o.nierzy. Jednak potencja. protestu
by. ci.gle tak du.y, .e nie da.o si. go skutecznie sterroryzowa.
nawet wielkimi masami wojska.
W ko.cu grudnia 1905 r. w Moskwie wybuch.o zbrojne powstanie,
po kilku dniach krwawo st.umione przez w.adze.
W odruchu solidarno.ci znowu najmocniej ruszy.o do walki
Krolestwo Polskie, niezmiennie przoduj.ce w oporze.
Jednak tak.e i tu bunt zosta. zduszony przez wiern.
carowi armi.. Ten nieudany szturm stanowi. punkt
zwrotny, po ktorym rewolucja w imperium znalaz.a
si. w odwrocie.
Zmagania, cho. ju. nie tak intensywne, trwa.y
jeszcze przez ca.y rok 1906 i pierwszej po.owie
roku 1907. Jak wcze.niej, najbardziej uporczywy
protest mia. miejsce na ziemiach polskich. Tutaj
te. najsurowsze by.y represje. Tylko w Warszawie
liczba straconych przekroczy.a w latach 1906.08 liczb.
egzekucji w ca.ym Krolestwie Polskim w czasie powstania
styczniowego. Za dat. ko.cz.c. rewolucj.
w cesarstwie historycy uwa.aj. 16 czerwca 1907 r.,
kiedy Miko.aj II ponownie przerwa. kadencj.
parlamentu, zdominowanego przez przeciwnikow
caratu i cofn.. wi.kszo.. wymuszonych
na nim ust.pstw.
Jednak Polacy dalej stawiali opor. Ju. nie masowymi
strajkami i demonstracjami, bo te zmasakrowa.oby
wojsko. Celnie wymierzone ciosy zadawa.a
Organizacja Bojowa PPS. Ostatni i najg.o.niejszy
ze zbrojnych atakow mia. miejsce 26 wrze.nia 1908 r.
w Bezdanach, nieopodal Wilna. W napadzie na poci.g
pocztowy bojowcy zdobyli ponad 200 tys. rubli,
sum. w tamtych czasach gigantyczn.. Akcja wesz.a
do historii jako .zamach czterech premierowh,
bo z kilkunastu jej uczestnikow a. czterech (Jozef Pi.sudski,
Walery S.awek, Aleksander Prystor, Tomasz Arciszewski) szefowa.o
po.niej rz.dom wolnej Polski.
O rekordowej intensywno.ci i masowo.ci zrywu z lat
1904.08 przes.dzi. udzia. wszystkich warstw spo.ecznych. Sta.o
si. to po raz pierwszy w naszych dziejach. Powstania narodowe
doby rozbiorow by.y dzie.em szlachty, biernie traktowanym
przez masy ch.opskie, wtedy jeszcze pozbawione .wiadomo.ci
narodowej i mocniej ni. obce panowanie odczuwaj.ce ucisk
pa.szczy.niany. Omawiany bunt wygl.da. diametralnie inaczej.
Najwy.sze jego fale by.y dzie.em robotnikow, nowej klasy spo.ecznej
zrodzonej przez rozwijaj.cy si. kapitalizm. Jak to zwykle
bywa w przypadku rebelii wszczynanych przez ni.sze warstwy,
strajki i manifestacje wybuch.y spontanicznie, bez udzia.u zakorzeniaj.cych
si. dopiero partii robotniczych. .Jest to ruch
powsta.y zupe.nie .ywio.owo . relacjonowa.o jedno z nielegalnych
pisemek . Ruch ten przeros. si.. wszystkich organizacji,
jak burzliwy i gor.cy potok wyla. si. z brzegow organizacyjnych
i rozla. si. po ca.ym niemal krajuh.
W .ywio.owej fazie buntu da.a o sobie zna. jeszcze jedna jego
cecha, jak. by.o upodmiotowienie kobiet. Robotnice strajkowa.y
i demonstrowa.y na rowni z m.sk. cz..ci. fabrycznych za.og.
Co wi.cej, wiele zg.aszanych ..da. dotyczy.o w.a.nie ich warunkow
pracy, w tym sfery godno.ciowej, to jest wykorzystywania
seksualnego przez nadzor fabryczny. Notabene jest to kolejne podobie.stwo
do zrywu Solidarno.ci, jak wiadomo zainicjowanego
strajkiem w Stoczni Gda.skiej podj.tym w obronie zwolnionej
z pracy kole.anki.
Fala robotniczych strajkow i demonstracji po.o.y.a kres najbardziej
drapie.nej fazie polskiego kapitalizmu. Przerazi.a fabrykantow
i wymusi.a popraw. warunkow zatrudnienia. Skrocono
czas pracy i podniesiono zarobki. T. drog. posz.y te. w.adze,
godz.c si. pod presj. robotniczej rebelii na funkcjonowanie
zwi.zkow zawodowych. Nie cofn..a tego
triumfuj.ca po 1907 r. kontrrewolucja. Zwyci..y.a
kalkulacja, .e robotnik zadowolony z pracy i p.acy
b.dzie mniej podatny na agitacj. polityczn..
Proletariacki bunt wznosi. si. i opada., bo .le
wynagradzani robotnicy .yli z dnia na dzie. i nie
byli w stanie strajkowa. d.u.ej ni. kilkana.cie
dni. Jednak protest nie wygasa., bo podejmowa.y
go kolejne warstwy spo.eczne. Ju. w lutym 1905 r.
Krolestwo Polskie ogarn.. strajk szkolny. Studenci
i uczniowie porzucili nauk., protestuj.c przeciwko
rusyfikacji i domagaj.c si. spolszczenia nauczania.
Mimo represji strajkuj.ca m.odzie. wykaza.a wiele
determinacji, zmuszaj.c zaborc. do ust.pstw.
W pa.stwowych szko.ach by.y one niewielkie,
co sko.czy.o si. ich wieloletnim bojkotem
przez m.odzie..
Nie mog.c wywa.y. szkolnych drzwi, skorzystano
z furtki, jak. otworzy.a zgoda zaborcy
na uruchomienie szkolnictwa prywatnego. Organizuj.ca
je Polska Macierz Szkolna sta.a si. najwi.ksz.
instytucj. spo.eczn., skupiaj.c. 100 tys. cz.onkow
i kszta.c.c. setki tysi.cy uczniow. Prywatna polska
szko.a by.a zaprzeczeniem rosyjskiej indoktrynacji.
Uczy.a nowocze.nie i zaszczepia.a patriotyzm, rzecz
jasna, ukrywaj.c to przed zaborc.. Znakiem czasu
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 69
Strajk gazeciarzy przed siedzib. .Kuriera Warszawskiegoh, listopad 1905 r.
by. urz.dowy zakaz nauczania chemii, uznanej za przedmiot
pomocny w domowej produkcji bomb.
Jeszcze gro.niejsz. szykan. stanowi.o nieuznawanie przez
w.adze matur prywatnych gimnazjow. Nie zra.a.o to jednak
niepokornej m.odzie.y. Kosztem wyrzecze. studiowa.a za granic.,
najliczniej w le..cej za rozbiorowym kordonem austriackiej
Galicji. Bojkot rosyjskiej szko.y, trwaj.cy do ko.ca carskiego
panowania w 1915 r., zahartowa. kolejnych dziesi.. rocznikow
m.odych Polek i Polakow. Sprawi., .e aktywnie w..czyli si. oni
w prace niepodleg.o.ciowe przed 1918 r., a we w.asnym pa.stwie
stali si. dro.d.ami jego rozwoju.
W .lad za miastami zacz..a si. burzy. wie. i zwi.zane z ni.
ma.e miasteczka. Mia.o to ogromne znaczenie, bo mimo rosn.cego
uprzemys.owienia ch.opi ci.gle stanowili dwie trzecie
ludno.ci Krolestwa. Pierwsi porzucili prac. robotnicy rolni .le
wynagradzani przez ziemian. Stanowili zbiorowo.. kilkusettysi.czn.,
rown. populacji robotnikow przemys.owych. Wykorzystali
wiosenne spi.trzenie prac polowych, ktorych zaniechanie
grozi.o najwi.kszymi stratami i wywalczyli popraw. warunkow
zatrudnienia.
Ruszyli si. te. ch.opi gospodaruj.cy na w.asnej ziemi. Si.. rzeczy
nie zg.aszali oni roszcze. socjalnych. Za to mocno upominali
si. o kwestie narodowe, w pierwszej kolejno.ci o spolszczenie
szkolnictwa i urz.dowania w gminie. Stosowne uchwa.y podejmowa.y
bardzo burzliwe zebrania gminne. O popularno.ci akcji
.wiadczy. fakt, .e ju. w pierwszych miesi.cach 1905 r. ogarn..a
ona wi.kszo.. gmin Krolestwa. Koordynowa.a to przedsi.wzi.cie
Narodowa Demokracja, w.a.nie takimi akcjami si.gaj.ca
po rz.d dusz na wsi.
Rozmach robotniczego protestu o.ywi. te. warstwy .rednie,
zw.aszcza inteligencj.. Jej akces wydatnie zwi.kszy. si.. buntu.
Inteligenci formu.owali programy, redagowali .bibu..h, jak nazywano
prze.ywaj.c. rozkwit pras. podziemn., przemawiali
na wiecach, konstruowali bomby w tajnych laboratoriach, a kiedy
trzeba, szli w pierwszych szeregach demonstracji. Byli aktywni
w ro.nych partiach i organizacjach, reprezentuj.c ca.. palet.
przekona. politycznych.
Z najwi.kszymi oporami stawa.y po stronie buntu warstwy
posiadaj.ce. ..dania socjalne robotnikow uszczupla.y zyski,
a i w konfrontacji z caratem najzamo.niejsi tracili najwi.cej. Bardziej
op.aca.a si. wspo.praca z w.adzami. Wielu fabrykantow
i obszarnikow wr.cz ..da.o od zaborcy spacyfikowania strajkuj.cych
za.og. Dopiero kiedy jesieni. 1905 r. bunt zmusi. cara
do ust.pstw, legalizuj.cych aktywno.. polityczn. i narodow.,
warstwy posiadaj.ce podj..y j. na rowni z ca.. polsk. spo.eczno.ci..
Nie rodzi.o to ju. wtedy strat, a nawet zacz..o si. op.aca.,
o czym .wiadczy. najlepiej fakt, .e to ziemianie stanowili wi.kszo..
pos.ow wybranych w Krolestwie do rosyjskiego parlamentu.
Ogromny rozmach protestu zaowocowa. niespotykan. wcze.niej
ro.norodno.ci. form walki. Proletariacki nurt oporu
preferowa. strajki i demonstracje uliczne. Si.gni.to te. jednak
po walk. zbrojn., sprawdzon. w XIX-wiecznych powstaniach.
Najmocniej stawia.a na ni. Polska Partia Socjalistyczna, chc.ca
przekszta.ci. nawracaj.ce fale protestow w regularne or..ne
starcie z caratem.
Wst.pem do zbrojnej konfrontacji by.y akcje Organizacji Bojowej
PPS, ktorych w sumie przeprowadzono kilkaset, punktowo
parali.uj.c dzia.ania w.adzy. Najg.o.niejszym echem odbija.y si.
zamachy na najwy.szych dygnitarzy, na czele z genera.-gubernatorem
warszawskim, wielkorz.dc. Krolestwa Polskiego. Zamach
z maja 1905 r. na genera.-gubernatora Konstantego Maksymowicza,
cho. nieudany, tak przestraszy. satrap., .e opu.ci. on rezydencj.
na Zamku i zaszy. si. w twierdzy w podwarszawskim Zegrzu.
Kompromitowa.o to w.adz. i o.miela.o buntownikow, wi.c
Maksymowicza zast.pi. genera. Gieorgij Ska.on, na ktorego
w sierpniu 1906 r. Organizacja Bojowa te. przeprowadzi.a zamach.
By przechytrzy. niezwykle szczeln. ochron., akcj. powierzono
trzem bojowniczkom, mniej ni. m..czy.ni wzbudzaj.cym
czujno.. wroga. .wietnie wywi.za.y si. z zadania i kilkoma bombami
zaatakowa.y pojazd Ska.ona. Zawiod.a jednak technika,
bo wybuch. tylko jeden z .adunkow, rani.c dostojnika i paru
.o.nierzy eskorty.
Wielk. ro.norodno.. form walki dodatkowo poszerzy.y
ust.pstwa wymuszone na caracie przez rewolucj.. Wywalczona
wolno.. zrzeszania si. uruchomi.a prawdziw. lawin.
obywatelskiej aktywno.ci we wszystkich obszarach .ycia zbiorowego.
Niemal.e z dnia na dzie. powsta.a g.sta sie. organizacji,
dzi. powiedzieliby.my: pozarz.dowych, zajmuj.cych si. szkolnictwem,
o.wiat., .yciem naukowym i kulturalnym. Jak grzyby
po deszczu ros.y stowarzyszenia gospodarcze, spo.dzielcze,
sportowe, samopomocowe, w tym ochotnicze stra.e po.arne.
Ogie. protestow zahartowa. programowo i organizacyjnie
dwa wielkie obozy polityczne: lewicowo-post.powy na czele
z Jozefem Pi.sudskim i prawicowo-nacjonalistyczny kierowany
przez Romana Dmowskiego. Nadawa.y one ton polskiej polityce
przez kilka nast.pnych dziesi.cioleci, a ich cie. odnale.. mo.na
tak.e we wspo.czesnych postawach i sporach.
Suma wszystkich tych elementow prowadzi do wniosku, .e walne
starcie z rosyjskim zaborc. w latach 1904.08 by.o prob. generaln.
odzyskania niepodleg.o.ci przez Polsk..
TOMASZ NA..CZ
c MUZEUM NARODOWE W KRAKOWIE, EAST NEWS
Wi.cej o Rewolucji 1905 r.
w podka.cie .POLITYKA o historiih,
z prof. Tomaszem Na..czem
rozmawia Marcin Zaremba.
S.UCHAJ
70 POL I T Y K A nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
A F I S Z Skala ocen: P R EMI E R Y . WY DA R Z E N I A . Z A P OWI E DZ I 1(dno).6(wybitne)
Szybko przemijaj.ce pi.kno
m.odo.ci niczego tak nie
potrzebuje jak m.dro.ci, zdobytej
dzi.ki do.wiadczeniu.
Dojrza.o.. za. i m.dro.., mo.liwe
do osi.gni.cia w po.nym wieku,
najbardziej zapatrzone s. w dawno
utracon. m.odo.. i pi.kno. Na tej
ambiwalencji nieustannie przyci.gaj.cych
si. .wiatow, trudnych albo
niemo.liwych do po..czenia, opiera
swoj. nieposkromion. wyobra.ni.
Admiratorzy tworczo.ci autora .Parasiteh, szczegolnie tej spod
znaku satyry science fiction (.The Host: Potworh, .Snowpiercer:
Arka przysz.o.cih), znajd. tu sporo satysfakcjonuj.cych
momentow. .Mickey 17h jest mocno przerysowan.,
wr.cz karykaturaln. wizj. ludzko.ci, ktora na skutek niepohamowanej
..dzy zysku prawdopodobnie zniszczy.a nasz. planet. i szuka sposobu,
by stworzy. nowe spo.ecze.stwo oparte na jeszcze wi.kszej
niesprawiedliwo.ci, rasistowskiej ideologii i niewolnictwie. Skorumpowany
show-biznes reklamuje to jako raj dla pi.knych bia.ych ludzi.
Oczywi.cie wszystko pod przykrywk. demokracji eksportowanej
za pomoc. bomby atomowej na planet. o wdzi.cznej nazwie Niflheim,
zamieszkanej przez pokojowo nastawione inteligentne istoty
o wygl.dzie karalucha i d.d.ownicy. Wyst.puj.cy w podwojnej roli
Obietnica cudow 5/6
Bogini Partenope (Parthenope),
re.. Paolo Sorrentino,
prod. W.ochy, Francja, 136 min,
w kinach od 14 marca
Niepewna przysz.o.. 4/6
Mickey 17, re.. Bong Joon-ho, prod. USA, Wielka Brytania, 139 min,
w kinach od 14 marca
Robert Pattinson gra ochotnika poddaj.cego si. nieustannemu klonowaniu.
Po ka.dej nieudanej misji jego cia.o zostaje wydrukowane
na nowo, lecz pami.. zachowuje wspomnienia, co rodzi daleko id.ce
konsekwencje, i to im po.wi.cony jest w znacznej mierze .Mickey 17h.
Angloj.zyczne widowisko Bonga Joon-ho stara si. zapewni. rozrywk.
na wielu poziomach. Do.. powierzchownie wypada jako
filozoficzna przypowiastka o nieetycznych eksperymentach ingeruj.cych
w natur. cz.owieka. Ewidentnie re.ysera obchodzi bardziej
dora.na krytyka autokracji i szale.czych wybrykow narcystycznych
przywodcow, gotowych dla zaspokojenia nad.tego ego doprowadzi.
.wiat na skraj katastrofy. Niepozostawiaj.ca cienia w.tpliwo.ci,
o kogo chodzi, kreacja Marka Ruffalo nadaje filmowi charakter dosadnego
.artu, co wobec coraz bardziej niepokoj.cych informacji
p.yn.cych z Bia.ego Domu ju. nie budzi za.enowania, tylko przera.a.
117 mln dol., jakie poch.on..a superprodukcja, wida. na ekranie.
Pattinson te. radzi sobie bardzo przyzwoicie, wcielaj.c si. w ro.ne
prototypy nieszcz.snego Mickeya. Ci..ko przewidzie., czy to b.dzie
przeboj kasowy. Na pewno jest to ostra, cho. nie wiadomo
do jakiej grupy wiekowej skierowana, antykapitalistyczna dystopia,
wyra.aj.ca s.uszny gniew przeciw nierowno.ciom klasowym, odradzaj.cemu
si. faszyzmowi i ludzko.ci w ob..dzie.
JANUSZ WROBLEWSKI
w.oski geniusz Paolo Sorrentino.
W .Bogini Partenopeh stanowi ona
g.own. o. fabularn., na ktorej
osadzone s. perypetie obdarzonej
zjawiskow. urod. neapolitanki
(Celeste Dalla Porta), studentki
antropologii wabionej obietnic.
osi.gni.cia wszystkiego, czego tylko
zapragnie. Oraz zdeprawowanego
miasta, wykorzystuj.cego naiwno..
i niewiedz. m.odych. Cho. brzmi
to mgli.cie i nieco abstrakcyjnie,
.Bogini Partenopeh nie przypomina
suchego, wydr..onego z emocji eseju
o paradoksach ludzkiego istnienia.
To wizjonerska odyseja ukazuj.ca
w symbolicznym skrocie kolejne
etapy mi.o.ci, od pierwszej tkliwo.ci,
po gorycz i utrat. z.udze.. Pe.na
ukrytej magii, obietnicy cudow,
oferuje na ko.cu smutn. ironi. oraz
melancholi. spowijaj.c. tajemnic.
krotkotrwa.ego szcz..cia. JW
f i l m
f i l m
c WARNER BROS. PICTURES, GIANNI FIORITO, LUCIA IUORIO/NETFLIX, BEN BLACKALL/NETFLIX, PRIME VIDEO
POL I T Y K A nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 71
Po niedawnej .wietnej ekranizacji .Stu lat samotno.cih
Marqueza Netflix przygotowa. rownie dobr. adaptacj.
innej legendarnej powie.ci. Akcja wydanego w 1958 r.
.Lampartah Giuseppe Tomasiego di Lampedusy toczy
si. w latach 60. XIX w. na Sycylii, tematem jest rewolucja
i zjednoczenie W.och (szerzej pisali.my o tym w POLITYCE 10),
ogl.dane z perspektywy trac.cego wp.ywy rodu Salina . burbo.skiej
arystokracji rz.dz.cej Sycyli., z ksi.ciem Fabrizio Corber.
(Kim Rossi Stuart) na czele. To melancholijne spojrzenie
na mechanizmy historii i pozbawiony z.udze. obraz starych
i nowych W.och.
Rewolucjoni.ci-
ideali.ci musz.
ust.pi. realistom
i cynikom, po lampartach
(arystokratach)
przychodz.
hieny (dorobkiewicze
i nuworysze)
i .wszystko musi si.
zmieni., .eby nic
si. nie zmieni.oh. Wszystko to w serialu dobitnie wybrzmiewa,
ale brytyjska ekipa (scenarzy.ci Benji Walters i Richard Worlow
oraz re.yser Tom Shankland) na pierwszym planie stawiaj.
dramat rodzinny: relacje ksi.cia z dorastaj.cymi dzie.mi, szczegolnie
cork. Concett. (Benedetta Porcaroli) i siostrze.cem Tancredim
(Saul Nanni), jego za.lepienie, decyzje i bol, ich niespe.nione
mi.o.ci, pope.nione b..dy, zawiedzione nadzieje. Do tego
pi.kne widoki, wspania.e kostiumy, karoce, boska granita
na .niadanie w upalny poranek i pe.ne t.sknoty .Va, pensieroh
z .Nabuccoh Verdiego. Nie ma tu wielkich nazwisk, jak w ekranizacji
Viscontiego z 1963 r. (Burt Lancaster, Alain Delon, Claudia
Cardinale), ale jest klimat.
ANETA KYZIO.
Trzynastoletni Jamie zostaje aresztowany i oskar.ony o zamordowanie
szkolnej kole.anki. Twierdzi, .e jest niewinny,
dowody .wiadcz. przeciw niemu, .ledztwo ujawnia
g..boko ukrywane tajemnice i traumy. Na pierwszy rzut
oka standardowy zestaw kluczowych elementow serialu kryminalnego.
Jednak .Dojrzewanieh nie skupia si. wy..cznie na dociekaniu
prawdy, lecz przede wszystkim na emocjonalnych kosztach tragedii.
Historia zbrodni i kary s.u.y tu refleksji nad moralno.ci., kondycj.
spo.ecze.stwa, niewydolno.ci. systemu edukacji (w brytyjskim wydaniu,
lecz pewnie cz... wnioskow da si. prze.o.y. na nasze realia),
relacjami rodzinnymi. Poszczegolne
odcinki pokazuj.
.ledztwo z innej perspektywy:
zrozpaczonego ojca
Jamiego, towarzysz.cego
synowi w pierwszych minutach
po aresztowaniu, policjanta
prowadz.cego dochodzenie,
psycholo.ki klinicznej
profiluj.cej ch.opca.
Ka.dy epizod rozgrywa si.
w czasie rzeczywistym i zosta. nakr.cony w jednym uj.ciu, co raczej
s.u.y formalnej dyscyplinie, a nie popisom efekciarstwa, mo.e poza
otwieraj.c. serial scen. brutalnego wej.cia policji do domu rodzicow
Jamiego. .Dojrzewaniuh mo.na sporo zarzuci.: scenariusz nie
po.wi.ca uwagi bliskim ofiary, a wnioski, do jakich prowadzi . szko.a
ignoruje problemy uczniow, media spo.eczno.ciowe nakr.caj.
przemoc i nienawi.. itp. . nie s. szczegolnie odkrywcze. Lecz mimo
wad jest to wci.. przejmuj.ca, solidnie nakr.cona i pierwszorz.dnie
zagrana historia. By. mo.e Stephen Graham, ktory wciela si. w ojca
Jamiego, wymy.li. t. fabu.., by przypomnie., .e potrafi gra. nie tylko
gangsterow i psychopatycznych twardzieli, lecz tak.e bohaterow
o wi.kszej wra.liwo.ci.
JAKUB DEMIA.CZUK
Cho. zak.ad wychowawczy,
zwany w nagrodzonej Pulitzerem
powie.ci Colsona
Whiteheada i jej ekranizacji
Miedziakiem, jest fikcyjny, mia.
w rzeczywisto.ci swoj odpowiednik:
szko.. Doziera na Florydzie, jedn.
z setek ameryka.skich placowek,
w ktorych stosowano przemoc
wobec wychowankow. Jej ofiarami
padali i biali, i Latynosi, ale przede
wszystkim czarni: szacuje si., .e tylko
w tej jednej szkole zmar.o lub
zosta.o zamordowanych blisko stu
ch.opcow. W .Miedziakachh losy
osadzonych w zak.adzie Elwooda
(Ethan Herisse) i Turnera (Brandon
Na w.asne oczy 5/6
Miedziaki, re.. LaMell Ross, prod. USA,
140 min, Prime Video
Id. hieny 5/6
Lampart, tworcy serii: Benji Walters i Richard Worlow,
6 odc., Netflix
Cena zbrodni 4/6
Dojrzewanie, tworcy serialu: Jack Thorne, Stephen Graham,
4 odc., Netflix
Wilson) s. metafor. czarnego do.wiadczenia
w czasach segregacji
rasowej: bezpodstawnych oskar.e.
(Elwood zostaje skazany, bo jecha.
. jako przypadkowy pasa.er . samochodem,
ktory okaza. si. skradziony),
spo.ecznego ostracyzmu, systemowej
opresji ze strony w.adz. Re.yser
LaMell Ross opowiada t. histori.
niemal wy..cznie z pierwszoosobowej
perspektywy obu bohaterow,
zmuszaj.c widzow do spojrzenia
na .wiat ich oczami. Efekt tylko pocz.tkowo
wydaje si. konfunduj.cy.
.Miedziakih, nominowane do Oscara
dla najlepszego filmu i za scenariusz,
okazuj. si. niezwyk.ym do.wiadczeniem.
Gorzkim i okrutnym (cho.
nie epatuj. scenami przemocy),
a zarazem lirycznym, pe.nym desperacji
i nadziei, bardzo potrzebnym
w czasach, gdy do g.osu znow coraz
cz..ciej dochodzi nienawi... JD
s e r i a l
f i l m
72 POL I T Y K A nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
Skala A F I S Z P R EMI E R Y . WY DA R Z E N I A . Z A P OWI E DZ I ocen: 1(dno).6(wybitne)
S. takie powie.ci, ktorych nie chce si.
ko.czy., i do nich nale.y ...d.oh Murraya,
jedna z najlepszych wydanych
u nas ostatnio irlandzkich ksi..ek.
Szerokim nurtem prowadzi nas przez losy
rodziny Barnesow z prowincjonalnego miasteczka.
Pocz.tkiem historii jest bankructwo
salonu samochodowego, a dalej kryzys tylko
narasta. Patrzymy na to oczami czworki bohaterow:
Imeldy, Dickiego, Cass i PJ-a. Schodzimy
w g..b przesz.o.ci, w ktorej kryj. si.
kolejne tajemnice. W tej rodzinie wszyscy s.
samotnymi monadami zamkni.tymi woko.
swojego bolu . ucz.ca si. do matury Cass,
jej matka Imelda, ktora nosi w sobie pami..
innego .ycia i mi.o.ci, Dickie, jej m.., ktory
te. ma swoj. bolesn. tajemnic., i najm.odszy
syn PJ, ktory widzi najwi.cej. Murray mistrzowsko
prowadzi narracj.: przez ca.y czas
jeste.my z bohaterami na skraju katastrofy.
Szara wiewiorka 5/6
Paul Murray, ..d.o, prze.. .ukasz Witczak,
Wydawnictwo Filtry, Warszawa 2025, s. 570
Bohaterka najnowszej ksi..ki Ewy
Przydrygi nie mo.e si. pogodzi.
ze .mierci. swojej starszej siostry
Mileny. Dziewczyna by.a jej opok.
i oparciem, zast.powa.a ma.o odpowiedzialn.
matk., gra.a w teatrach muzycznych. Poza
tym by.a .czu.. empatk.h . dzi. to modny
termin z rejonu poppsychologii. .atwo nasi.ka.a
nastrojami innych ludzi, ale i postaci
Gigant fi.skiej literatury Mika
Waltari najlepiej jest znany
z historycznej epopei .Egipcjanin
Sinuheh. Jego powie.ci
o komisarzu Palmu tak.e doczeka.y si.
polskiego przek.adu (pierwsze wydanie
w 1968 r.), od dawna by.y jednak trudno
dost.pne. Ich wznowienie to rownie.
jedna z rzadkich okazji, by przyjrze.
si. korzeniom popularnego dzi. skandynawskiego
krymina.u. Ksi..kom
Waltariego bli.ej co prawda do prozy
Agathy Christie . tak.e chronologicznie,
bo .Kto zabi. pani. Skrof?h ukaza.o
si. w oryginale w 1939 r. . ni. do tego,
co dzi. okre.la si. mianem nordic noir,
lecz bez w.tpienia przeciera.y szlaki
wspo.czesnym autorom. Sama powie..
starzeje si. raczej szlachetnie. Fabu.a
. .mier. starszej kobiety, w.a.cicielki
kamienicy, pocz.tkowo uznawana
za wypadek, okazuje si. zaplanowan.
zbrodni. . ma staro.wiecki urok, lecz
proza Waltariego broni si. sardonicznym
humorem, ci.tymi dialogami
i uszczypliwym portretem mieszcza.skiej
mentalno.ci. Zgry.liwy Frans
J. Palmu, weteran helsi.skiej policji,
bezwzgl.dnie trzymaj.cy si. faktow
(.Gdybym mia. wyobra.ni., kaza.bym
j. sobie amputowa.h . mowi), to jedna
z najbarwniejszych postaci przedwojennej
literatury kryminalnej i nietrudno
sobie wyobrazi., .e mog. by. inspiracj.
dla takich bohaterow jak Martin Beck
(z cyklu autorstwa Maj Sjowall i Pera
Wahloo) czy komisarz Barbarotti z ksi..ek
Hakana Nessera. Za spraw. udanych
ekranizacji wpisa. si. tak.e w histori.
fi.skiego kina. Zreszt. to za namow.
filmowcow Waltari dopisa. w latach
60. trzeci, ostatni ju. tom klasycznego
dzi. cyklu (.Tak mowi. gwiazdy, panie
komisarzuh).
JAKUB DEMIA.CZUK
Tunel do przesz.o.ci 3/6
Ewa Przydryga, Perseidy, Wydawnictwo
Literackie, Krakow 2025, s. 300
Komisarz Palmu
w akcji 4/6
Mika Waltari, Kto zabi. pani. Skrof?,
prze.. Sebastian Musielak,
Wydawnictwo Nemezis, s. 278
Strach i poczucie rozsypuj.cego si. .ycia nie
przemijaj.. W tle mamy powod., wielki kryzys
gospodarczy i poczucie ko.ca, ktory by.
mo.e da si. przechytrzy., buduj.c schron
pod lasem. Z ka.dym z bohaterow jeste.my
tak blisko, .e chcieliby.my ich powstrzyma.
przed b..dnym krokiem i upadkiem. Ta
realistyczna powie.. prowadzi nas w sfer.
przeczu. i symboli, nadnaturalnych, niekoniecznie
religijnych. Co to znaczy by. duchem
swojego brata? Jak .y. z nieustannym
strachem o przysz.o..? Bardzo pi.kne jest
to po..czenie ro.nych sfer: przyrody (PJ wie
o niej wszystko) i ludzkiej psychiki, szarych
wiewiorek i duchow. Nowe .ycie, jakie rozpoczynaj.
bohaterowie, niesie w sobie cie.
dawnych wydarze.. Przesz.o.., z ktor. si. nie
pogodzimy, b.dzie do nas wraca. . s.yszy
Dickie. Oby nie by.o za po.no.
JUSTYNA SOBOLEWSKA
literackich, dlatego tak si. dobrze czu.a
na scenie. Od jej tajemniczej .mierci min..y
dwie dekady. To nie bez znaczenia, .e chwil.
wcze.niej wzi..a udzia. w narkotycznym rytuale
brzemiennym w tragiczne skutki. Nowe
okoliczno.ci, techniki kryminalne i zbiegi
okoliczno.ci rzucaj. snop .wiat.a na ponur.
spraw. sprzed lat. Przydryga skacze z tera.niejszo.ci
do przesz.o.ci i na odwrot, by rozsup.a.
intryg.. Zapomina niestety o rekwizytach.
W Polsce 1999 r. telefony komorkowe
nie by.y jeszcze tak powszechne, zw.aszcza
w.rod m.odszych pokole., a Milena ju. esemesuje
z bliskimi. Inny ekscentryczny bohater
ma tunele w uszach, ozdobnik w naszym
kraju raczej XXI-wieczny. To zaniedbanie wadzi
i razi, sama fabu.a te. przypomina czasem
nieco podziurawiony .cieg. Harlan Coben
w niedawnym wywiadzie dla POLITYKI radzi.
tworcom pisa. du.o, wi.c mo.e nale.a.oby
traktowa. t. ksi..k. jako wprawk. do kolejnego
udanego thrillera. Autorka potrafi
budowa. napi.cie i obmy.la. scenerie.
Tu jednak zabrak.o didaskaliow.
ALEKSANDRA .ELAZI.SKA
k s i . . k i Fr a gmenty k s i . . e k n a s t r o n i e : www. p o l i t y k a . p l / c z y t e l n i a
c MATT CROSSICK/EMPICS/ALAMY STOCK PHOTO/BE&&W, MCK W KRAKOWIE, UIP, MAURICIO SANTANA/GETTY IMAGES, MAGDA HUECKEL, MP (4)
POL I T Y K A nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 73
Jak ma.o wci.. wiemy w Polsce
o sztuce Rumunii, u.wiadamia nam
wystawa gromadz.ca prace z imponuj.cej
prywatnej kolekcji Ovidiu
.andora. I b.d.ca ro.norodn., bogat.
panoram. rumu.skiej sztuki, pocz.wszy
od pocz.tkow XX w., po dzie. dzisiejszy.
Podczas zwiedzania kilka klapek otwiera
si. nam od razu, a zas.ugi Victora
Braunera dla surrealizmu, Tristana Tzary
dla dadaizmu czy wreszcie Constantina
Brancu.iego dla sztuki abstrakcyjnej
i rze.by trudno przecie. przeceni..
Wajnberg
smyczkowy 5/6
Szymon Krzeszowiec, Bart.omiej Nizio.,
El.bieta Mro.ek-Loska, Adam Krzeszowiec,
Wajnberg, String Music, CD Accord
Brancu.i i inni 5/6
.miej.c si. jednym, p.acz.c drugim
okiem. Sztuka Rumunii z kolekcji Ovidiu
.andora, Mi.dzynarodowe Centrum Kultury
w Krakowie, do 20 lipca
muzyka
g a l e r i a
Ifm Still Here (Ainda estou aqui),
re.. Walter Salles, 135 min
Pierwszy brazylijski zdobywca Oscara
za najlepszy film mi.dzynarodowy
jest ju. w polskich kinach. Wyre.yserowany
przez Waltera Sallesa, opowiada
poruszaj.c. histori. rodziny mierz.cej si.
z dyktatur. wojskow. w Brazylii w latach
70. XX w. Niesamowit. posta. matki zagra.a
Fernanda Torres, ktora w konkursie o Oscara
musia.a jednak ust.pi. miejsca Mikey Madison
(.Anorah). Nie da si. przej.. oboj.tnie
ani obok tej roli, ani obok samego filmu. ZTC
Wi.cej o filmie s. 54
Kamasi Washington,
19.03 Warszawa, Stodo.a
Gra. z Herbiem Hancockiem i z Kendrickiem
Lamarem, gra. nawet Metallik.,
ale najwi.ksze wra.enie robi.
we w.asnym repertuarze . melodyjnym,
monumentalnym, otwartym na ro.ne
inspiracje. 44-letni saksofonista Kamasi
Washington to jedna z najg.o.niejszych postaci
ameryka.skiej sceny jazzowej swojej
generacji. Zaplanowany pierwotnie na listopad
koncert zosta. przesuni.ty ze wzgl.du
na kontuzj. artysty, ale europejska trasa
rusza ponownie. BCH
XXXI Mi.dzynarodowy Festiwal Sztuk Przyjemnych
i Nieprzyjemnych, Teatr Powszechny
w .odzi, 15 marca . 22 czerwca
Obok . tradycyjnie . zestawu najwa.niejszych
spektakli ostatnich miesi.cy
(w tym .Threesome / Trzyh laureata
Paszportu POLITYKI Wojciecha Grudzi.skiego
czy .Ocaloneh Agnieszki Przepiorskiej)
festiwalowi widzowie obejrz. a. trzy spektakle
tu. po ich premierach, w tym .Hamletah
w re.. Jana Englerta z Teatru Narodowego
i .Ziemi. obiecan.h w re.. Mai Kleczewskiej
z Teatru Zag..bia w Sosnowcu. Szczego.y:
powszechny.pl/pl/festiwal/ AK
n i e p rz e g a p
Jednak wystawa ma charakter du.o szerszy,
a prezentowanej sztuki nie sposob
nie postrzega. w spo.eczno-politycznych
kontekstach. Od ko.cowki XIX w.,
gdy podstawowe dla Rumunow sta.o si.
pytanie o narodow. to.samo.. i ..czenie
lokalnej tradycji z progresywnymi ruchami
artystycznymi na Zachodzie. Po.niej
za. przysz.y czasy komunistycznej
opresji, wymagaj.cej od artystow balansowania
mi.dzy czujnymi spojrzeniami
cenzury a potrzeb. swobody tworczej.
I wreszcie ostatnie dekady, gdy dzi.ki
nieograniczonej wolno.ci wszystko sta.o
si. mo.liwe i dost.pne. Chc.c nie chc.c,
znajdziemy tu sporo paraleli do naszych
rodzimych najnowszych dziejow i ciekawe
jest konfrontowanie tego, jak z wyzwaniami
otaczaj.cego .wiata radzili
sobie arty.ci rumu.scy i polscy.
PIOTR SARZY.SKI
Eugen Ro.ca, Bez tytu.u, 2019 r.
Prymariusz Kwartetu
.l.skiego, ktory nagra.
komplet kwartetow
smyczkowych Mieczys.awa
Wajnberga, pozostaje mu
wierny: za.o.y. Wajnberg
Trio i zainicjowa. w Katowicach
Mi.dzynarodowy Konkurs Skrzypcowy
jego imienia. Tam te. nagrana zosta.a nowa
p.yta z kilkoma jego utworami smyczkowymi
z lat 1956.67. Najstarsze jest Trio smyczkowe,
do ktorego Szymon Krzeszowiec doprosi.
altowiolistk. El.biet. Mro.ek-Losk. i swojego
brata Adama, koncertmistrza wiolonczel
w NOSPR. To pierwsze nagranie tego utworu
w pe.nej wersji czterocz..ciowej (fina. powsta.
nieco po.niej i w wykonaniach bywa.
pomijany). O dziele, ktorego kompozytor nigdy
nie us.ysza., mo.na powiedzie., .e .to jak
Szostakowicz, ale inaczejh. Inna jest Sonata
na dwoje skrzypiec, w ktorej wspania.y duet
tworz. Krzeszowiec z Bart.omiejem Nizio.em
(zwyci.zc. Konkursu im. Wieniawskiego
z 1991 r.), energiczna z liryczn., oniryczn.
woln. cz..ci. po.rodku. Najbardziej enigmatyczna
jest II Sonata na skrzypce solo: to cykl
siedmiu paruminutowych miniatur. P.yta
pi.kna, pe.na poezji i .arliwo.ci.
DOROTA SZWARCMAN
74 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
K U LT U R A
PIOTR SARZY.SKI
Ruchy w galeriach
W naszym publikowanym co dwa lata rankingu najlepszych muzeow
i galerii sporo zmian. S. wzloty, ale jeszcze cz..ciej gwa.towne pikowania.
Najwi.kszym frekwencyjnym hitem
okaza.a si. monograficzna
wystawa Jozefa Che.mo.skiego
w Muzeum Narodowym w Warszawie
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 75
alerie prywatne, ktorych byt zazwyczaj
uzale.niony jest od sprzeda.y,
mia.y chwile euforii, gdy ceny . szczegolnie
malarstwa m.odych . rado.nie
szybowa.y, ale te. i momenty popytowej
flauty. Galerie publiczne, zw.aszcza
pa.stwowe muzea, trafi.y na okres
zmiany politycznej, ktora poci.gn..a
za sob. zmian. szefow wielu placowek.
I cho. nowe w.adze pa.stwowe
powitali.my ponad rok temu, proces
ow daleki jest od zako.czenia, co negatywnie wp.ywa w wielu
przypadkach na program wystawienniczy. W Zach.cie bezkrolewie
(zarz.dzanie przez .pe.ni.cego obowi.zki dyrektorah)
trwa.o blisko rok i by. to czas bardzo s.abych z regu.y wystaw.
Zast.pcza w.adza wci.. kieruje tak wa.nymi placowkami jak
Muzeum Sztuki w .odzi, niepewno..
towarzyszy dalszym
losom Muzeum Narodowego
w Krakowie.
Przez ostatnie dwa lata brakowa.o
przede wszystkim wystaw-
lokomotyw. Je.li pomin..
Tonyfego Cragga, nie pojawi.a
si. .adna wielka gwiazda z zagranicy.
Zabrak.o te. wystaw,
ktore roznieci.yby jak.. szersz.
dyskusj.. Najgor.cej spierano
si. o niemal pusty (sztuka
pojawi.a si. w nim na pocz.tek
symbolicznie) gmach nowo
otwartego Muzeum Sztuki Nowoczesnej
w Warszawie. A najwi.cej
zamieszania wywo.a.a
do.. s.aba wystawa .Pejza. malarstwa
polskiegoh w Zach.cie,
przygotowana przez wyrzuconego
z niej Janusza Janowskiego.
Zmarnowan. szans. na debat. by.y efektowne, ale ideowo
mia.kie i do bolu poprawne wystawy Matejki w Muzeum Narodowym
w Krakowie i Che.mo.skiego w Muzeum Narodowym
w Warszawie. Mam nadziej., .e ciekawe wystawy pojawi. si.
w MSN, bo jako jedyne potrafi.o je organizowa., cho. te. nie
w ostatnich dwoch latach.
A oto sam ranking, tym razem w dwoch ods.onach: osobno dla
muzeow i galerii publicznych, pa.stwowych i samorz.dowych,
a osobno dla prywatnych.
Muzea i galerie publiczne
1. Muzeum Narodowe w Warszawie. Po wizerunkowej wpadce
z odwo.aniem wystawy .Danteh (w 2022 r.) skutecznie odbudowa.o
reputacj.. Najwi.kszym frekwencyjnym hitem okaza.a
si. rozleg.a monograficzna wystawa Jozefa Che.mo.skiego
(150 tys. widzow). Bardzo ciekawe by.y ekspozycje po.wi.cone
polskiemu surrealizmowi, mitowi Arkadii, polskim rze.biarkom
oraz malarstwu skandynawskiemu prze.omu XIX i XX w. Wielk.
popularno.ci. cieszy.a si. wystawa Pabla Picassa; .wietny
dowod na to, .e nieraz du.o wi.cej mo.na osi.gn.. (szczegolnie
w Polsce) nie dzi.ki zawarto.ci, lecz dzi.ki opakowaniu.
G 2. Zamek Krolewski na Wawelu. Teoretycznie muzealna ekipa
mog.aby odcina. kupony od popularno.ci komnat, skarbca
itd. Tymczasem nie tylko co rusz uruchamia nowe atrakcje sta.e,
ale te. zaskakuje .wietnymi wystawami czasowymi. W latach
2023.24 by.o ich a. 16! W tym monumentalna panorama czasow
Jagiellonow. .wietnie prezentowa.y si. ekspozycje mi.nie.skich
porcelanowych figurek czy koronacyjnych rytua.ow czasow saskich.
Ciekawe i od.wie.aj.ce s. proby wspo.czesnych interwencji
w historyczn. materi. (instalacja Kingi Nowak, rze.ba Paw.a
Or.owskiego, obrazy Marcina Maciejowskiego).
3. Muzeum Narodowe we Wroc.awiu. Sporo wystaw, w tym
mocna reprezentacja . gdzie indziej lekcewa.onego . artystycznego
rzemios.a. Oryginalna i wci.gaj.ca okaza.a si. wystawa
pokazuj.ca, jak na .l.sku rozwija.o si. rokoko. Poza tym muzeum
si.ga.o g.ownie po sprawdzony patent wystaw monograficznych.
Niekiedy wy.mienitych, jak w przypadku Bo.eny Biskupskiej,
Marii Pini.skiej-Bere. czy b.d.cego
swoistym odkryciem Mariana
Henela. Niekiedy .rednio
udanych, jak niemieckiej gwiazdy
Ottona Pienego.
4. Galeria Arsena. w Bia.ymstoku.
Niezmiennie od lat
trzyma dobry poziom, ktorego
gwarancj. jest dyrektorka Monika
Szewczyk. Program stabilny,
zorientowany na najciekawsze
zjawiska zza wschodniej granicy
i na sztuk. spo.ecznie zaanga.owan..
I wisienka na torcie:
du.a instalacja wideo jednego
z mistrzow wspo.czesnej sztuki
. Williama Kentridgefa.
5. CSW Znaki Czasu w Toruniu.
Sporo wystaw zbiorowych,
tematycznych i problemowych,
od kolekcji Wojciecha Fibaka,
poprzez sztuk. krajow nadba.tyckich
i wojenn. sztuk. z Ukrainy, a. po now. ekspresj. polsk.
lat 80., rodzim. rze.b. z tkanin i legendarn. niemieck. grup.
Tumult. Ciekawy pomys. na konfrontacj. trzech malarek m.odego
pokolenia: Anny Drzyma.y, Martyny Borowieckiej i Martyny
Czech.
6. Pa.stwowa Galeria Sztuki w Sopocie. Po zmianie wieloletniej
dyrekcji zmieni. si. te. program. Wystawy s. mniej
zro.nicowane i jest ich mniej, za to bardziej spektakularne.
Przynajmniej dwie zas.u.y.y na miano wydarzenia: ekspozycja
polskiej sztuki feministycznej oraz konfrontacja W.adys.awa
Hasiora z Danielem Rycharskim. Ciekawa prezentacja m.odej
gwiazdy polskiego malarstwa Karoliny Jab.o.skiej, wa.ny suplement
do toru.skiej wystawy Tonyfego Cragga. Nas cieszy.a
ponadto ciekawa realizacja wystawy po.wi.conej 30-leciu Paszportow
POLITYKI.
7. Mi.dzynarodowe Centrum Kultury w Krakowie. Nowe
wystawy otwieraj. si. tu niecz.sto, .rednio trzy razy w roku.
Jednak zawsze s. bardzo dopracowane, a towarzysz. im obszerne
katalogi. Tradycyjnie kr... woko. szeroko rozumianej tradycji
Europy .rodkowo-Wschodniej. Tym razem by.a to m.in. podro.
po litewskiej fotografii, artystycznym .yciu Odessy w XX w.,
Zamek Krolewski na Wawelu co rusz uruchamia nowe atrakcje sta.e,
ale te. zaskakuje .wietnymi wystawami czasowymi
c WITOLD SZULECKI/EAST NEWS, ZAMEK KROLEWSKI NA WAWELU
76 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
wschodnioeuropejskim socmodernizmie
oraz okaza.a
prezentacja
prac Ma.gorzaty
Mirgi-Tas.
8. MCSW Elektrownia
w Radomiu. Wzorcowy program
dla samorz.dowej galerii
w mie.cie .redniej wielko.ci.
Sprawnie balansuje mi.dzy
wyborem sztuki, ktora mo.e
si. spodoba. przeci.tnym
widzom, a trzymaniem artystycznego
poziomu. W minionych
dwoch latach wystawy
monograficzne zorganizowano
tu dwom cz.onkom Gruppy,
Ryszardowi Grzybowi i Paw.owi Kowalewskiemu. Z klasykow
malarstwa zaprezentowano Wojciecha Fangora i Rajmunda
Ziemskiego, ale te. doceniono osobnymi ekspozycjami artystki
m.odego pokolenia: Agat. Kus, Katarzyn. Kuku.. i Li. Kimur..
9. Zamek Krolewski w Warszawie. Skomplikowana sprawa.
W ostatnim roku rz.dow poprzedniego dyrektora zorganizowano
sporo wystaw, w tym kilka udanych, cho. .rednio pasuj.cych
do Zamku (.Nowosielski i innih, .Hasiorh) i jedn. na europejskim
poziomie . o recepcji antyku w sztuce renesansu (.Przebudzenih).
Ta ostatnia kosztowa.a jednak Zamek, czyli podatnika, horrendalne
sumy, a frekwencja okaza.a si. s.aba. Nowa szefowa
zaczyna skromniej, ale godnie, prezentacj. europejskiego malarstwa
z kijowskiej kolekcji Chanenkow.
10. Zach.ta . Narodowa Galeria Sztuki w Warszawie. Sam nie
wierz. w to, co pisz., ale w..czam Zach.t. do rankingu g.ownie
za wystawy z czasow wykl.tego poprzedniego dyrektora. .Pejza.
malarstwa polskiegoh cho. mocno niedopracowany, wzbudzi.
przynajmniej .yw. dyskusj.. By.a Mirga-Tas, a na Stasysa ustawia.y
si. kolejki. Prowokowa. Czwartos. Ostatni rok to wa.ny
i ciekawy Siergiej Parad.anow,
ale poza tym jakie. drugorz.dne
wybory.
W poczekalni. Warto zauwa.y.
i doceni. jeszcze czujn.
(wy.apywanie m.odych
talentow) i trzymaj.c. artystyczny
poziom Trafostacj.
Sztuki w Szczecinie, MOSART
w Gorzowie Wielkopolskim
czy m.drze odcinaj.c. kupony
od swego s.ynnego konkursu
.Bielska Jesie.h Galeri. Bielsk..
Fenomenem pozostaje
Muzeum Nadwi.la.skie w malutkim
Kazimierzu Dolnym.
Po d.ugim remoncie i wizerunkowych perturbacjach odradza si.
krakowski Bunkier Sztuki. Nieobecno.. Muzeum Sztuki Nowoczesnej
usprawiedliwiona jest przeprowadzk. (wierz., .e szybko
znow doszlusuje do czo.owki). Nie sposob nie odnotowa. s.abiutkiej
kondycji Muzeum Narodowego w Krakowie, CSW Zamek Ujazdowski
w Warszawie czy Muzeum Narodowego w Gda.sku (z rozczarowuj.cym
nowym oddzia.em sztuki wspo.czesnej NOMUS).
Wypada .yczy., by za dwa lata, pod nowym kierownictwem, da.y
wi.cej powodow do wystawowej rado.ci.
Galerie prywatne
1. Spectra Art Space. Rozleg.e i ca.kowicie niekomercyjne prywatne
warszawskie przedsi.wzi.cie galeryjne. Mieli.my tu starannie
przygotowane wystawy klasykow rodzimej nowoczesno.ci
(pokazano sztuk. inspirowan. ideami surrealizmu, zderzono
osobowo.ci Aliny Szapocznikow i Teresy Rudowicz, pochylono
si. nad sztuk. abstrakcyjn., a przede wszystkim przygotowano
imponuj.c. wystaw. Andrzeja Wroblewskiego, pokazywan.
pocz.tkowo na biennale w Wenecji), a tak.e program .soonh,
K U LT U R A
Spectra Art Space zaprezentowa. imponuj.c.
wystaw. Andrzeja Wroblewskiego (pokazywan.
pocz.tkowo na biennale w Wenecji)
Osi. programu Galerii Fundacji Stefana Gierowskiego jest dorobek wielkiego
malarza, jednak nie brakuje tu wystaw przekrojowych i problemowych
c MACIEJ J.DRZEJEWSKI, ADAM GUT
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 77
w ramach ktorego co dwa miesi.ce prezentowane s. eksperymentalne
projekty artystow przed 30. rokiem .ycia.
2. Galeria Fundacji Stefana Gierowskiego. Cho. patron ju.
nie .yje, dobr. pass. tego pozbawionego komercyjnych aspektow
miejsca kontynuuje jego wnuk. Osi. programu jest dorobek
wielkiego malarza (w ostatnich trzech latach urz.dzono dwie
jego wystawy indywidualne i jedn. z Seanem Scullym). Jednak
nie brakuje w sto.ecznej galerii wystaw przekrojowych, problemowych,
ciekawych i przygotowanych z rozmachem. Zajmuj.ce
by.y dwie ekspozycje po.wi.cone scenie artystycznej (dawnej
i najnowszej) Wroc.awia.
3. Krupa Art Foundation + Krupa Gallery. Bodaj najokazalsze
w ostatnich latach .wej.cie smokah na rynek sztuki wspo.czesnej.
Ma..e.stwo Sylwii i Piotra Krupow nie tylko nami.tnie sztuk.
kolekcjonuje, troch. ni. handluje, ale te. zbudowa.o we Wroc.awiu
(wzmocnione ostatnio o galeri. w Londynie) silne kombo
ekspozycyjne. To przede wszystkim okaza.a galeria na Rynku,
gdzie najwi.kszym przebojem sta. si. pokaz prac Wojciecha
Fangora (20 tys. zwiedzaj.cych) oraz obfita prezentacja zbiorow
w.asnych (.Tropyh). Ale jest jeszcze jedna, nieco na uboczu, galeria,
w ktorej pokazywano najciekawszych artystow ze .stajnih
Krupow, m.in. Paw.a Ba.nika i .ukasza Stok.os..
4. Galeria aTAK. Ukryta przed spojrzeniami postronnych
(sprobujcie tam trafi. po raz pierwszy), ale z programem niezwykle
stabilnym, sprecyzowanym, odpowiadaj.cym artystycznym
zainteresowaniom w.a.ciciela warszawskiej galerii. A wi.c przede
wszystkim XX-wieczna klasyka polskiego, zazwyczaj figuratywnego
malarstwa. Lista bohaterow wystaw z ostatnich dwoch lat musi
budzi. uznanie: Jozef Czapski, Jan Dobkowski, Artur Nacht-Samborski,
Piotr Potworowski, Stanis.aw Baj czy Koji Kamoji. Do tego
starannie wydawane katalogi, a w.a.ciwie albumy o sztuce.
5. Rodriguez Foundation (d. Rodriguez Gallery). Atutem wielu
galerii jest lista znanych artystow, ktorych prace pokazuj..
Gdyby trzyma. si. tego kryterium, pozna.ska placowka nigdy
nie powinna si. znale.. w rankingu. Promowana jest w niej bowiem
sztuka progresywna i niekomercyjna. Ambitny program
edukowania odbiorcy (w tym dzieci, dla ktorych organizowane
s. osobne zaj.cia) zas.uguje na uznanie, a rytm pracy (16 wystaw
w dwa lata!) musi budzi. szacunek.
6. Lokal_30. Przyk.ad, jak mo.na skutecznie ..czy. dzia.alno..
komercyjn. z programem ambitnym, podejmuj.cym tematy
wa.ne dla Polski i .wiata. Uwaga warszawskiej galerii skupia
si. na problemach trudnych, niekiedy wr.cz niewdzi.cznych:
kwestii gender, LGBT+, ekologii, pu.apek antropocenu, a nawet
geopolityki. Do tego grono .wietnych, do.wiadczonych i bezkompromisowych
artystek (Izabella Gustowska, Joanna Rajkowska,
Magdalena Moskwa), umiej.tnie przeplatane utalentowanymi
osobami z m.odego pokolenia.
7. Molski Gallery. Stosunkowo m.oda, ale dynamicznie rozwijaj.ca
si. galeria. Ma .wietn. siedzib., stara si. zaznacza.
sw. obecno.. na mi.dzynarodowych i krajowych targach sztuki.
Z lekkim przechy.em na artystow z rodzimego Poznania
i z du.ym . na malarstwo abstrakcyjne. Dobor artystow szeroki
i nieoczywisty, .wiadcz.cy o otwarto.ci, od klasykow (Dominik
Lejman, Mariusz Kruk, Jan Tarasin, Andrzej Gieraga) po uzdolnion.
m.odzie..
8. Galeria Piana. Wymy.li.a j. przed paru laty trojka m.odych
krakowskich artystow. Na tle naszej listy jest to przedsi.wzi.cie
bardzo skromne, troch. spod znaku .pospolitego ruszeniah, ale
TWIERDZA
HAND MADE
Dom pracy tworczej
w Chile. Monumentalny
obiekt z betonu, dzie.o
architektow wizjonerow.
NIELUDZKA
SZTUKA
Sztuczna inteligencja
jako ulepszona wersja
p.dzla. Czy pozbawi
nas kreatywno.ci?
KULISY
WYSTAW
Kuratorzy galerii
i muzeow o nowych
wyzwaniach
w swojej pracy.
P R Z E W O D N I K P O P O L S K I C H G A L E R I A C H S Z T U K I I W Y S T A W A C H
MIEDZIANKA
DLA O DWA.NYCH
Wie.a dzia.a.
artystycznych. Budynek
po.wi.cony historii
pogorniczego miasteczka.
wyda ni e s pe c j a lne n r 4 / 20 2 3
c en a 1 6 , 9 9 z . ( w t y m 8 % v at )
inde k s : 3 8 1 - 0 5 5
NO 1
001_cov_artSALON_druk1_mk.indd 1 24.08.2023 21:37:22
Polecamy wydanie specjalne .ARTSALONUh.
Przewodnik po polskich
galeriach sztuki i wystawach
dost.pny na sklep.polityka.pl
o niezaprzeczalnym i coraz dzi. rzadszym walorze . powrotu
do czasow i idea.ow, gdy sztuka kroczy.a przed pieni.dzem. Du.o
wystaw, otwarto.. ideowa i naturalna misja integracji m.odego
krakowskiego .rodowiska artystycznego. Takie galerie powstaj.
od czasu do czasu, ale z regu.y szybko padaj.. Tej udaje si. trwa..
9. Wirydarz Sztuki. Z nies.abn.cym animuszem dzia.a w Lublinie
od 25 lat. Galeria jest malutka, ale atmosfera w niej niepowtarzalna.
Imponuj.cy rytm: sze.., czasami siedem, a nawet
osiem wystaw rocznie. Obowi.zkowo z katalogiem. Lista artystow
wype.nia szerokie spektrum zweryfikowanego tzw. malarstwa
.rodka. Od nestorow, jak Jozef Wilko., Henryk Waniek
i Leszek Sobocki, poprzez nieco od nich m.odszych, jak Andrzej
Fogtt, Stasys Eidrigevi.ius czy Stanis.aw Baj, a. po ostro.nie
wprowadzan. w to zacne grono .m.odzie.h w okolicach sze..dziesi.tki,
jak Janusz Oskar Knorowski czy Rafa. Eret.
10. Galeria Pastu.a. Chapeau bas za istnienie wbrew logice,
gdzie. pod lasem, po.rodku niczego, 25 km od Rzeszowa. Dzi.ki
przebojowo.ci i urokowi w.a.ciciela udaje si. tu jednak organizowa.
regularnie ciekawe wystawy, arty.ci za., ponad wszelkimi
podzia.ami, wyci.gani s. z najro.niejszych, niekiedy bardzo
od siebie odleg.ych artystycznych szuflad. Ujmuje eklektyzm
programowy, jest tu miejsce zarowno dla Martyny Czech, jak
i Franciszka Ma.luszczaka, Paw.a Susida i Bartosza Kokosi.skiego,
Tomasza Zawadzkiego i Tomasza Ho.uja.
W poczekalni. Przede wszystkim ca.a grupa warszawskich
galerii handluj.cych wspo.czesn. sztuk.. Maj. pod opiek.
wielu dobrych artystow, organizuj. im ciekawe wystawy, ale
mo.na odnie.. wra.enie, .e przewa.a rutyna, a ekspozycyjny
wysi.ek s.u.y. ma jedynie pozyskaniu klientow. My.l. tu
o Fundacji Galerii Foksal, Galerii Raster, Leto, Monopol itd. Chyba
najbli.sze wyj.ciu poza ten schemat pozostaj. Whoispola
(dawne Pola Magnetyczne), Gunia Nowik i Galeria Dawid Radziszewski.
Specjalne wyro.nienie dla muzeum Villa La Fleur
w Konstancinie-Jeziornie. Wystawy organizuje z rzadka, ale
na najwy.szym poziomie. Ostatnio po.wi.cone przedwojennej
sztuce zwi.zanej z Zakopanem i postaci .krola Montparnassefuh,
malarza Moise Kislinga.
PIOTR SARZY.SKI
Kryteria. Cho. ranking ma charakter subiektywny
i bior. za niego ca.. odpowiedzialno.., to jednak buduj. go
wed.ug pewnych kryteriow. Pomijam polityk. personaln.,
program edukacyjny, a w przypadku galerii prywatnych
. sukcesy komercyjne. Koncentruj. si. na wystawach:
ich liczbie i jako.ci, oryginalno.ci i rozmachu. Galerie
prywatne dostaj. dodatkowe punkty za katalogi
wystaw, ktorych wydanie to dla nich du.y wysi.ek i koszt.
Uwzgl.dniam potencja.. St.d uznanie dla niektorych
niedu.ych galerii, ktore osi.gaj. efekty zaskakuj.co
ciekawe w stosunku do ich mo.liwo.ci. P.Sarz.
78 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
Przeinaczano go i zmy.lano. Dzi. s. w Polsce ulice
Stanis.awa Witkacego, bo kto. nie sprawdzi.,
jak si. nazywa.. Taka posta. to obiekt manipulacji,
a nawet fa.szerstw . mowi Przemys.aw Pawlak,
autor biografii Stanis.awa Ignacego Witkiewicza.
Chodz.ce
nienasycenie
JUSTYNA SOBOLEWSKA: . Witkacego
opisywano naukowo i plotkarsko,
ale nie by.o ostatnio takiej pe.nej
biografii, czy ta posta. obezw.adnia?
PRZEMYS.AW PAWLAK: . Nie chcia.em pisa.
tej ksi..ki. Wydawa.o mi si., .e s. inne
osoby bardziej do tego predestynowane.
Musia.em znale.. jaki. klucz do jego .ycia
i jest nim podro., w.drowka . w wyobra.ni
i w rzeczywisto.ci. Kawa. .wiata zwiedzi.
ju. do 1918 r. Motyw podro.y u.o.y.
mi plan ro.nych etapow .ycia, bo i gory
w dzieci.stwie, i wyprawy do sztucznych
rajow, i w ko.cu wyprawa w za.wiaty. Pope.ni.
samobojstwo na spacerze. Postanowi.em
towarzyszy. bohaterowi, co wywo.a.o
koszmarny problem . musia.em
wiedzie., co robi., a nie tylko przytacza.
sprzeczne relacje ro.nych ludzi. Kwerenda
i .ledztwo detektywistyczne doprowadzi.y
mnie do niewiary w rozmaite teorie.
Musia.em si. przytuli. do Czes.awy
Korzeniowskiej i Stanis.awa Ignacego
rownie. w ich ostatniej wspolnej drodze.
Mam wra.enie, .e poczu.em, czym spowodowane
by.o to samobojstwo. Doszed.em
do wniosku, .e mia.o ono tak.e fizjologiczne
pod.o.e: odwodnienie.
Pada w pana w ksi..ce pytanie,
czy to chwilowy nastroj, czy .wiadomo..
tego, co nadchodzi.
Nie tylko on mia. takie przeczucia. Nie
chcia. zderzy. si. z mas., barbarzy.sk.
t.uszcz., ktor. zna. z Rosji z pierwszej
wojny .wiatowej. Mia. do.wiadczenie
frontowe, kiedy ludzie rzucali si. sobie
do garde. tylko dlatego, .e dostali taki
rozkaz, szli po trupach kolegow i d.gali
si. bagnetami. On to nie tylko widzia.
z bliska, ale i sam musia. to robi.. W 1939 r.
wiedzia., .e albo zbli.a si. powtorka, albo
b.dzie jeszcze gorzej. Ba. si. o los ukochanej
Czes.awy, nie chcia., by spotka.o j.
najgorsze . gwa.ty, zn.canie si., tortury
ze strony Rosjan. St.d decyzja o wspolnym
samobojstwie, ktore okaza.o si. ostatecznie
tylko jego ko.cem.
Wyre.yserowa. te. swoj. .mier.
18 wrze.nia 1939 r.?
On by. chodz.cym nienasyceniem,
jedno.ci. w wielo.ci. To by. cz.owiek,
ktory wiedzia., .e mo.e by. wszystkim,
co tylko sobie zamarzy, dlatego nie zdecydowa.
si. na bycie tylko filozofem albo
tylko artyst. czy tylko pisarzem . trzyma.
wszystkie sroki za ogon do ko.ca .ycia.
Chcia. mie. warunki, .eby si. realizowa.
w ka.dy mo.liwy sposob, zawsze
mu by.o ma.o. Gdyby postanowi. z.o.y.
K U LT U R A
Witkacy w Tatrach, wrzesie. 1928 r.
c ARCHIWUM EL.BIETY JASIE.SKIEJ/FOTONOVA, LESZEK ZYCH
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 79
.luby kap.a.skie, to pewnie zosta.by kardyna.em.
Jak si. upar., to zawsze robi. to,
co zaplanowa. . no, mo.e poza zerwaniem
z na.ogiem nikotynowym. By. re.yserem
swojego istnienia. Kiedy poczu., .e rzeczywisto..
si. rozpada, .e idzie to szare,
ktore opisa. ju. w .Karaluchachh, dzieci.cym
dramaciku, wy.lizn.. si. z niej
przez metafizyczn. szczelin.. Mia. poczucie,
.e projekt .mier. te. powinien
sam zainscenizowa..
Mowimy o ko.cu .ycia,
ale na pocz.tku, w dzieci.stwie,
mia. warunki, .eby to nienasycenie
i wszechstronno.. si. rozwija.yc
Wychowany zosta. i tradycyjnie, i nowocze.nie
zarazem, nie dano mu konkretnej
.cie.ki, ktor. mia. pod..a., nie
kazano mu by. lekarzem albo prawnikiem.
Od wczesnego dzieci.stwa by.o
tak, .e jak chcia. by. botanikiem, to by.,
chcia. by. geologiem, to si. tym zajmowa..
Chcia. wspo.tworzy. powstaj.ce
Muzeum Tatrza.skie, to jako dzieciak
wtr.ca. si. w wystroj gablot. Ju. jako nastolatek
zg..bia. teksty filozoficzne i pisa.
pierwsze rozprawy. Rodzice mu w tym
towarzyszyli. Chcieli, .eby by. ponad
przeci.tno.ci., ale ktory rodzic nie chce
tego dla swoich dzieci? Cz.sto si. pisze,
.e zmaga. si. z toksycznym wp.ywem
ojca, ktory go ciosa. na geniusza. To nie
by.o tak. Nienasycenie zaszczepiono mu
w dzieci.stwie. Staram si. odk.amywa.
bzdury, bo to, co by.o typowym wychowaniem
i edukacj. domow. ziemia.stwa,
okre.lane jest cz.sto jako wywrotowy
projekt ojca socjalisty. Witkiewiczowie
obracali si. w najwy.szych sferach. Cz...
jego rodziny mia.a wr.cz poczucie przynale.no.ci
do arystokracji, co zreszt.
razi.o Stasia, on czu. si. demokrat., nie
znosi. noszenia brody za wysoko. Wychowa.a
go g.ownie matka, od dziewi.tego
roku .ycia coraz rzadziej widywa. ojca.
Znam to i umiem przyj.. jego perspektyw..
Ojciec Witkacego szale.czo zakocha.
si. w Marii Dembowskiej. Teraz to by.oby
trudne dla porzuconej rodziny, a co dopiero
pod koniec XIX w., w czasach pruderii
i konwenansow.
Ka.dy etap .ycia Witkacego zosta.
zmitologizowany, obros. legend..
To trudne dla biografa?
Pokutuj. najrozmaitsze mity. Nie chodzi
nawet o czarn. legend. .puna, pijaka
czy erotomana, lecz o to, .e Witkacy sta.
si. szybko w.asno.ci. publiczn. . nie
mia. dzieci, wnukow, ktore by chroni.y
pami.. o nim, reglamentowa.y dost.p
do rodzinnych tajemnic. Od 1968 r., gdy
umar.a Jadwiga Witkiewiczowa, wdowa
po nim, nie mia. kto go broni., przyklejano
do jego wizerunku wszelkie .atki,
obrzucano go po.miertnie b.otem,
przeinaczano i zmy.lano. Do tego stopnia,
.e s. dzi. w Polsce ulice Stanis.awa
Witkacego, bo kto. nie sprawdzi., jak
si. nazywa.. My, witkacolodzy, prze.ywamy
frustracje, s.uchaj.c najro.niejszych
dyrdyma.ow. Ostatnio w radiu
rozprawiano o jego fetyszyzmie; mowi
si., .e nie wiadomo, czy naprawd. umar.
w 1939 r., albo .e odnalaz. si. jego wnuk.
Taka posta. to niestety u.yteczny obiekt
manipulacji, a nawet fa.szerstw . te same
rzekomo portrety jego autorstwa mo.na
kupi. w wielu miejscach jednocze.nie,
bo op.aca si. go podrabia..
Co uda.o si. w takim razie odkry.?
Zrozumia.em, .e ostatnie dni Witkacego
wygl.da.y inaczej, ni. to opisywano.
Odkryciem by.a te. rola matki, Marii Witkiewiczowej,
kobiety, ktora przed 1914 r.
animowa.a .ycie artystyczne Zakopanego.
W wielu opracowaniach czyta.em, .e by.a
zgorzknia.a, trudna, z.o.liwa, a w .rod.ach
z epoki nie znalaz.em na to dowodow.
Zachowa.o si. wiele relacji, .e by.a
zupe.nie inna . aktywna, lubiana i ch.tnie
odwiedzana. Przyja.ni.a si. z Helen.
Modrzejewsk. i Stefanem .eromskim.
Gra.a nie tylko na fortepianie, ale te.
na z.obcokach czy katarynce, jako pierwsza
t.umaczy.a na j.zyk polski dramaty
Szaloma Asza, organizowa.a koncerty
i zbiorki charytatywne . tak samo zas.uguje
na biografi. jak jej m... Tylko przez
nasz .wietnie trzymaj.cy si. patriarchat
nie znamy kobiecej perspektywy w tej
rodzinie. Ciekawe te., jak ubr.zowiono
wizerunek Stanis.awa Witkiewicza, wyniesiono
go wr.cz na duchowego przywodc.
obozu pi.sudczykowskiego i ca.ego
narodu. Ledwie tolerowana przez rodzin.
Witkiewiczow matka Witkacego by.a
strasznie traktowana przez wielbiciel(k)i
jej m..a. Nie mia.a nic do powiedzenia
nawet w sprawie jego pogrzebu i miejsca
pochowku. Innych ma.ych odkry. prze.y.em
sporo. Na przyk.ad .e Sta. p.ywa.
.odzi. podwodn. . wi.cej nie zdradz.,
odsy.am do ksi..ki . i kierowa. bobslejami.
Czego jeszcze probowa. z tego nienasycenia
i .yciowego ADHD? Mo.e lata.
balonem?
A co z zaginionymi tekstami?
Jest wci.. szansa na znalezienie dramatow
Witkacego. Ksi.dz Henryk Kazimierowicz
mia. przepisane jego r.kopisy.
Jego biblioteka zosta.a rozproszona
dopiero w 1968 i 1980 r., czyli szukamy
papierow i zdj.., ktore zagin..y za naszego
.ycia. 30 lat temu Konrad Szo.ajski
szed. .ladami Kazimierowicza, znalaz.
jego spadkobiercow i portret. Ustali.em,
.e ksi.gozbior ksi.dza, kupiony
przez mecenasa Nowakowskiego z Kalisza,
zosta. rozproszony po jego .mierci.
20 zaginionych sztuk Witkacego znamy
z tytu.ow, fragmentow czy wzmianek
prasowych. .Persy Zwier..tkowskajah
mia.a nawet premier. w .odzkim teatrze
przed wojn., a dot.d nie znalaz. si. .aden
egzemplarz. Namawiamy wszystkich,
by przeszukiwali archiwa. Par. lat temu
znalaz.a si. ostatnia wersja .Ogolnej
podstawy krytyki pogl.dow Ko.a Wiede.skiego
(Zarzut b..dnego ko.a)h . rozprawy,
ktor. Witkacy wys.a. do Romana
Ingardena w 1939 r. i dlatego ocala.a.
W archiwum ukrai.skim sfotografowa.
j. doktorant filozofii. Uda.o mi si. znale..
Witkacowsk. kaczk. dziennikarsk.
z 1934 r.: .Polepszenie na rynku dykt i fornirowh
. opublikowa. bzdury o drewnie
olchowym i cieszy. si. z afery rozp.tanej
w prasie drzewiarskiej. Znalaz.y si. filmy
Augusta Zamoyskiego . wiemy, jak
Witkacy si. rusza., jak potrafili oboje
z Jadwig. wyg.upia. si. przed kamer..
Nie wiemy tylko, jaki mia. g.os. Henryk
Jasie.ski wspomina., .e niski, troch.
gruchaj.cy, nie zaci.ga. po .mudzku jak
rodzice. Nie nagra. wywiadu . mowi.,
Przemys.aw Pawlak . doktor teatrologii Instytutu Sztuki PAN,
prezes Instytutu Witkacego, zast.pca kierownika dzia.u literackiego
Teatru Narodowego w Warszawie. Wspo.redaktor Bibliografii Stanis.awa
Ignacego Witkiewicza, tomow esejow .Witkacy. Pl..r.ni.kas protash
i .Witkacy. Drapie.ny umys.h, biograf i redaktor pism Henryka Kazimierowicza
(.Powiernik Witkacego. Pisma rozproszone ks. Henryka Kazimierowiczah,
.Henryk Kazimierowicz. Ksi.dz z nienapisanej sztuki Witkacegoh).
Ksi..k. .Witkacy. Biografiah opublikowa.o w.a.nie Wydawnictwo Iskry.
80 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
K U LT U R A
.e radio to klan wyj.cego psa. Stworzy.
ok. 8 tys. portretow, by. wulkanem
energii, dusz. towarzystwa, najbardziej
wszechstronnym filozofem, pisarzem
i artyst. w historii Polski.
By. te. krytykowany, zbiera pan
te krytyczne opinie.
W listach narzeka., .e jest nierozumiany,
ale te. cz.sto si. kreowa.. Biograf
ma problem, by ustali., co si. dzia.o naprawd..
Wyda. dwie powie.ci, jego sztuki
wystawiano, .W.cieklicah by. przebojem
. z tego te. by. niezadowolony. Po premierze
.Metafizyki dwug.owego ciel.ciah
w .odzi cztery dni pi., bo rozczarowa.o go
to, co zobaczy.. Dobrze zarabia.. Jak wyliczy.em
z podatkow, ktore .ci.ga.a z niego
skarbowka, roczny dochod Firmy Portretowej
mia. na poziomie poborow s.dziego
S.du Najwy.szego. .wietne zarobki.
Obieca. .onie, .e b.dzie jej oddawa. 200 z.
miesi.cznie . to by.a wtedy normalna
pensja. Mitem jest to, .e by. na utrzymaniu
kobiet. Rzeczywi.cie za m.odu, poki
nie zarabia., utrzymywa.a go matka. Ale
nie by. na .asce kochanek, mia. po prostu
du.e wydatki. Stara.em si. ustali. wersj.
zdarze. jak najbli.ej epoki, przeszukiwa.em
gazety, wspomnienia, sprawdza.em
cho.by to, jaka by.a pogoda. W ostatniej
w.drowce wrze.niowej ona te. by.a wa.na.
Czy mamy .wiadomo.., .e ludzie szli
wtedy setki kilometrow z tobo.ami w upale?
.e to mia.o wp.yw na to, dok.d dotarli
i czy porzucali dobytek po drodze, bo nie
byli w stanie go nie...
Patrze. oczami Witkacego
mo.e by. trudne, bo to znaczy . jak
u Gombrowicza . widzie. bez taryfy
ulgowej straszno.. istnieniac
Je.li Gombrowicz p.ynie po powierzchni
oceanu, to Witkacy ze swoj. .wiadomo.ci.
i mrokiem metafizycznym jest ryb.
g..binow., ktora w najciemniejszej otch.ani
bada, gdzie jest dno. On bez .adnej
taryfy ulgowej wprawia. siebie w stany,
w ktorych nieomal dotyka. Tajemnicy
Istnienia. By. przekonany, .e ka.dy z nas
jest kosmosem, do ktorego nikt nie ma
dost.pu. Zastanawia. si., co to znaczy: nigdy
i nigdzie ju. nie by.. Chcia. poczu. namiastk.
chwili przed.miertnej. Tego poszukiwa.
i chcia., by odbiorca sztuki mia.
wra.enie, .e poj.. struktur. Istnienia,
Wszystkiego. Nie dziwi. si., .e po 54 latach
by. wyczerpany. Pozwala. sobie na to,
przed czym ka.dy ucieka. Trudno funkcjonowa.
w codzienno.ci, gdy si. ca.y czas
my.li o ca.o.ci Bytu.
Mia. te. rozmaite natr.ctwa.
Znacz.ca by.a godzina 9.40.
Staram si. nie przejmowa. jego natr.ctw,
ale wiele osob w spektrum autyzmu,
osoby z zachowaniami kompulsywnymi,
a tak.e pracoholicy odnajd.
si. w portrecie tego cz.owieka. Musia.
sobie radzi. z neuroro.norodno.ci.,
synestezj. i wybitn. inteligencj.. Godzina
9.40 to wierzcho.ek gory lodowej.
Obsesyjne mycie i gimnastyka, ulubione
szczotki do cia.a, wszystkim woko. polecane
i kupowane. W ko.cu napisa. .Narkotykih
i .Niemyte duszeh, by podzieli.
si. wiedz. o u.ywkach i kompleksach,
leczeniu hemoroidow i metodach golenia
. wiele osob mo.e si. w tym odnale...
Tacy jeste.my.
Co by.o najtrudniejsze do napisania?
Rozdzia. o tym, jak w 1918 r. wroci. z Rosji,
a tu wybuch.a wolna Polska. Na .wiecie
dzia.o si. tyle, .e ka.dy dzie. zas.ugiwa.
na ksi..k.. Kapitulacje, traktaty, na dodatek
pandemia hiszpanki, o ktorej nie
mo.na by.o pisa. ze wzgl.du na cenzur.
wojenn.. Jak si. czyta owczesne gazety,
to trudno sobie wyobrazi. ci.gn.ce karawany,
zw.oki sprz.tane z ulic, strach
w ka.dej rodziniec Znamy to teraz
po covidzie, ale wtedy spo.ecze.stwa nie
zamkn..y si. w domach, ludzie bez lekarstw
probowali funkcjonowa.. Wali.y
si. imperia, powstawa.y nowe pa.stwa
i instytucje. Witkacy dotar. do Warszawy
poci.giem towarowym, a tu za chwil.
wybuch.a wojna bolszewicka, zg.osi. si.
znow do wojska, zosta. t.umaczem sztabowym.
Kocha. si. w ro.nych kobietach,
ka.dego dnia mnostwo malowa. i pisa..
Jak to ogarn..?
Wi..e si. go z Zakopanem,
a przecie. Warszawa te. by.a wa.na.
Urodzi. si. na Ho.ej?
Tablica wisi nie na tym budynku, na ktorym
powinna. Warszawa nie chce sobie
przypomnie. o Witkacym, nie ma ulicy,
placu, skweru ani cho.by alejki jego imienia.
Jest prywatny dom towarowy Vitkac,
bo w.a.ciciel jest fanem jego tworczo.ci.
Probowali.my nada. skwerowi przy Brackiej
23 imi. Witkacego, ale sprawa utkn..a
kilka lat temu w urz.dzie miasta. No
i wci.. nie ma tablicy na Brackiej. Przez
to warszawiacy nie wiedz., .e cz... kamienicy,
w ktorej mieszka. z .on., istnieje.
Witkiewicz kojarzy si. z Zakopanem,
cho. rownoprawne centrum jego .ycia
by.o w Warszawie.
Witkacy wydaje si. niewygodny
dla ka.dej w.adzy?
Na kogo by g.osowa.? By. blisko z pi.sudczykami
i obozem sanacji, ale nie wypowiada.
si. na tematy polityczne. Tylko
jego matka stan..a w obronie wi..niow
twierdzy brzeskiej. Czy cz.owiek, ktory
w bitwie szed. po puchn.cych trupach,
mog. si. przejmowa., czy ta albo inna
partia rz.dzi? I .adna w.adza nie chce
si. do niego przyzna.. Nie jest wygodny.
Wyrzuca. go z kanonu lektur minister
Giertych . .Szewcyh i .W ma.ym dworkuh
od lat s. tylko w rozszerzonym programie
nauczania j.zyka polskiego. Mo.na
przej.. proces edukacji, nie wiedz.c
o Witkacym. W teatrach repertuarowych
prawie si. go nie gra. W PRL jego niecenzuralne
powie.ci i dramaty trudno by.o
upowszechni. ze wzgl.du na ich antytotalitarn.
wymow.; sta.y si. w ko.cu
wentylem wolno.ci. Pisa. o otumanieniu
propagand., wietrze ze Wschodu, o gro.nej
masie, ktora idzie.
Dzi. znowu jego katastrofizm mo.emy
zrozumie.. Po rozmowie w Gabinecie
Owalnym wieje wiatr ze Wschodu.
Znow .wietnie opisuje rzeczywisto...
Nie by. prorokiem, lecz .wietnym obserwatorem.
Totalitaryzmy nie urodzi.y
si. w XX w., wcze.niej te. wybijano ca.e
narody. Witkacy po prostu wyci.ga. dalekosi..ne
wnioski z wiedzy historycznej.
Teraz te. nie trzeba by. jasnowidzem,
by wiedzie., co mo.e czeka. Europ..
ROZMAWIA.A JUSTYNA SOBOLEWSKA
Stanis.aw Ignacy Witkiewicz
.Autoportreth, 1924 r.
c HIP/ALAMY/BE&W
Wesprzyj kultur., nauk., rzeteln. informacj.
. przeka. 1,5% podatku na Fundacj. Tygodnika POLITYKA.
Fundacja Tygodnika POLITYKA pomaga m.odym utalentowanym tworcom i naukowcom,
promuje rzeteln. wiedz. i niezale.ne dziennikarstwo, dzia.a na rzecz
zwalczania dezinformacji i ignorancji. W czasach, kiedy coraz wyra.niej pojawia
si. zideologizowany, zafa.szowany obraz rzeczywisto.ci, propagowanie racjonalnego
przekazu i demokratycznych warto.ci nabiera szczegolnego znaczenia.
Przeznaczaj.c 1,5% podatku na nasz. Fundacj., dok.adaj. Pa.stwo swoj udzia.
do znanych i cenionych w wielu .rodowiskach inicjatyw, a tak.e umo.liwiaj.
nam rozszerzenie dzia.a. na kolejne . istotne dla funkcjonowania otwartego
spo.ecze.stwa . obszary. Fundacja Tygodnika POLITYKA wspiera nast.puj.ce
przedsi.wzi.cia:
. Paszporty POLITYKI, presti.owe nagrody dla wybitnych pisarzy, ludzi
.wiata filmu, muzykow, artystow teatralnych i wizualnych, tworcow cyfrowych
oraz zas.u.onych kreatorow polskiej kultury,
. Nagrody Naukowe POLITYKI, czyli stypendia przyznawane m.odym,
obiecuj.cym uczonym, wspieraj.ce ich osi.gni.cia i zach.caj.ce do robienia
kariery w kraju,
. Nagrody Historyczne POLITYKI im. Mariana Turskiego dla autorow wyro.niaj.cych
si. prac i ksi..ek historycznych, zw.aszcza tych mierz.cych
si. ze stereotypami i odkrywaj.cych dziejowe .bia.e plamyh,
. Nagrody Architektoniczne POLITYKI, przyznawane tworcom ambitnych,
spo.ecznie u.ytecznych projektow budowlanych i urbanistycznych,
. Pulsar: popularny serwis o tematyce naukowej i technologicznej, prezentuj.cy
najnowsze osi.gni.cia z ro.nych dziedzin, nastawiony na weryfikowanie
niesprawdzonych informacji i teorii.
Nasza Fundacja stale si. rozwija, planujemy kolejne projekty.
Zapewniamy, .e wykorzystamy ka.d. z.otowk. z po.ytkiem dla
KRS 0000104137 rozwoju .ycia publicznego. Do..czcie do nas.
82 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
K U LT U R A
Negatywne do.wiadczenia,
homofobia, ktorej by.em
.wiadkiem i sam pad.em
ofiar. w szkole baletowej,
paradoksalnie sta.y si.
stymuluj.ce do pracy
. mowi choreograf i tancerz
Wojciech Grudzi.ski,
laureat Paszportu POLITYKI
w kategorii scena.
Oberek nale.y
te. do mnie
Partner kategorii
Wojciech Grudzi.ski
(1991 r.) . tancerz i choreograf,
absolwent warszawskiej Szko.y
Baletowej, studiowa. taniec
wspo.czesny w Rotterdam Dance
Academy i DAS Graduate School
w Amsterdamie. Tworca spektakli,
ktorych cechami wspolnymi, obok
wykonawczej wirtuozerii, s. si.ganie
do osobistych do.wiadcze.
oraz poczucie humoru, a tak.e
przemy.lana dramaturgia, oryginalna
muzyka i projekcje wideo.
Do jego najg.o.niejszych dzie. nale..:
.Rodosh (2019 r., Komuna Warszawa),
.Dance Momh (2021 r.,
Nowy Teatr w Warszawie
i Teatr im. .eromskiego w Kielcach
czy najnowsze solowe .Threesome/
Trzyh (warszawski Nowy Teatr).
c LESZEK ZYCH
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 83
ANETA KYZIO.: . Pisz.c uzasadnienie
Paszportu POLITYKI dla pana,
zastanawia.am
si., czy powinnam
jako jednego z argumentow u.y.
pa.skiej tanecznej wirtuozerii. Dzi.
doskona.o..
jest podejrzana, kojarzy
si. z przemoc., tresur., zw.aszcza
w kontek.cie ta.ca klasycznego i szko.
baletowych. W cenie jest naturalno..
i autentyzm.
WOJCIECH GRUDZI.SKI: . Nie poczu.em
si. tym dotkni.ty. (.miech) Ci..ka praca
i dyscyplina formalna to co., za co jestem
wdzi.czny klasycznej edukacji. W spektaklach
cz.sto wychodz. poza ramy klasycznej
techniki ta.ca, ale sama struktura
mojej pracy, jak cho.by w najnowszym
.Threesome/Trzyh, jest skodyfikowana
i rygorystycznie realizowana na scenie.
Dyscyplin. mam w DNA.
W .Threesome/Trzyh u.ycza pan
swojego cia.a baletmistrzom Teatru
Wielkiego z czasow PRL: Stanis.awowi
Szyma.skiemu, Wojciechowi Wiesio..owskiemu
i Gerardowi Wilkowi, stawia
na pierwszym planie ich przemilczan.
w oficjalnym dyskursie queerowo...
Nie obawia. si. pan reakcji .rodowiska
baletowego?
Ba.em si. niezrozumienia, ale jak na razie
feedback jest bardzo pozytywny. Prac.
nad .Threesomeh zacz..em dawno, jeszcze
przed wyjazdem na studia ta.ca wspo.czesnego
do Holandii, i ten wyjazd da. mi
inn. perspektyw.. .ycie mi.dzy dwoma
krajami, dwiema tradycjami . polsk.
i zachodnioeuropejsk. . spowodowa.o,
.e mog.em spojrze. na te trzy biografie
w nieco inny sposob, z wi.kszym zrozumieniem,
wydaje mi si..
Dlaczego akurat ci tancerze?
Pierwszym impulsem by.a wspo.praca
z Han. Umed., ktora zaprosi.a mnie
do swojego spektaklu .Sada Yakkoh
(o gejszy i tancerce, pierwszej propagatorce
japo.skiego teatru na Zachodzie
i pierwszej zawodowej aktorce nowoczesnej
Japonii . red.). To by. epizod, ale da.
mi do my.lenia. Zacz..em si. zastanawia.
nad tym, ktore biografie z tradycji baletu
najsilniej we mnie i w mojej praktyce rezonuj..
Pomy.la.em najpierw o Stanis.awie
Szyma.skim, bo mam w pami.ci z czasow
szko.y baletowej prze.miewcz. rozmow.,
jak. na jego temat prowadzili podczas lekcji
moj nauczyciel baletu i akompaniator,
na.miewali si. z jego queerowo.ci. Te negatywne
do.wiadczenia, homofobia, ktorej
by.em .wiadkiem i sam pad.em ofiar.
w szkole baletowej, paradoksalnie sta.y
si. stymuluj.ce do pracy i do mowienia
o tym.
Postrzega pan to jako rodzaj
aktywizmu spo.ecznego, mi.kkiej
polityki?
Tak mi si. wydaje. Moje spektakle s.
form. mikroaktywizmu, temat spo.eczny,
ktory jest w nich obecny, jest dla mnie bardzo
istotny. Przyja.ni. si. i stale wspo.pracuj.
z Joann. Ostrowsk. (dramatur.k.
i historyczk., autork. ksi..ek .Oni.
Homoseksuali.ci w czasie II wojny .wiatowejh
i .Przemilczane. Seksualna praca
przymusowa w czasie II wojny .wiatowejh
. red.), nasza praca polega na nieustannej
dyskusji, czym te spektakle mog. by..
i tajemniczych przestrzeniach w tkance
miejskiej.
Kto wymy.li. udzia. pa.skiej mamy,
z zawodu ekonomistki, bez do.wiadczenia
tanecznego, w spektaklu
.Dance Momh?
To zabawna historia. W rozmowie
z Joann. Ostrowsk. wspomnia.em,
.e chcia.bym zrobi. projekt, ktory by.by
dla mnie najwi.kszym performatywnym
wyzwaniem. Zacz.li.my si. zastanawia.,
co by to mog.o by., i doszli.my do wniosku,
.e dla nas obojga to zdecydowanie
obecno.. matki. (.miech) Decyzja pracy
z Ew. Grudzi.sk. zmieni.a wszystko
. od choreografii po takie rzeczy jak ta,
.e moja mama przynosi.a nam na proby
obiady, co wytworzy.o nowe wi.zy w zespole.
Ten spektakl jest wyj.tkowym do.wiadczeniem
dla nas wszystkich.
To poruszaj.cy spektakl o intymno.ci,
blisko.ci mi.dzy matk. i dzieckiem,
ktore z czasem zamieniaj. si. rolami.
Powsta. w czasie pisowskiej nagonki
na osoby LGBT+, a pa.ska mama odczytywa.a
w nim swoj manifest matki
queerowego dziecka.
Na pocz.tku nie by.em do tego przekonany.
Napisa.a go na wiec matek zorganizowany
przed Pa.acem Prezydenckim,
ale nie wyg.osi.a, bo si. na niego spo.ni.a.
Wspomnia.a na probach, .e ma to napisane
i bardzo by chcia.a przeczyta.. Uznali.my,
.e to wspania.y pomys., a ja si.
ciesz., .e mama mia.a szans. zabra. g.os
i wyrazi. swoj sprzeciw wobec atakow
na queerow. m.odzie..
To by. chyba najbardziej wprost polityczny
moment w pa.skiej tworczo.ci,
ktora oscyluje mi.dzy jaw. a snem, dos.owno.ci.
a metafor., codzienno.ci.
i kampow. ba.ni.. Sk.d ten klimat?
To jest chyba g.ownie owoc tradycji
ta.ca klasycznego, w ktorej dorasta.em.
Kampowa estetyka ta.ca klasycznego
jest mi niezwykle bliska, dlatego tworzenie
miniatur .zakwaszonychh baletow
sprawia mi niezwyk.. frajd.. Poci.gaj.
mnie tre.ci, ktore s. niedopowiedziane,
troch. abstrakcyjne, ale nawi.zuj. do tematow
spo.ecznych i autobiograficznych.
Ostateczny efekt powstaje z nawigowania
mi.dzy ro.nymi warstwami, tak.e
muzyczn. i wizualn., z choreografi.,
scenografi. i kostiumami. To jest bliskie
tworzeniu spektaklu baletowego, tylko
w miniaturze.
Plus dystans i poczucie humoru.
W .Rodosh wozili.cie si. na .ab.dziu
Taniec bywa bardzo abstrakcyjny,
tymczasem pa.skie spektakle s.
i polityczne, i osobiste.
Tak, od samego pocz.tku ten osobisty
aspekt to co., czego bardzo potrzebuj..
Niby cz.sto zaczynam od researchu ruchowego,
szukania formy, ktora b.dzie
charakterystyczna dla nowej pracy, ale
ju. wtedy potrzebuj. informacji, na jaki
temat to b.dzie i jakie do.wiadczenie
generuje ten j.zyk. Na przyk.ad przy
.Dance Momh to by.a obecno.. na scenie
mojej mamy.
A w ba.niowo-psychodelicznym
.Rodosh . tytu. oznacza rodzinne
ogrodki dzia.kowe ogrodzone siatk.
. by.a to miejska dzia.ka?
.Rodosh wychodzi.o od do.wiadcze.
z dzieci.stwa, kiedy babcia zabiera.a
mnie do ogrodkow dzia.kowych przy metrze
Rac.awicka. To da.o impuls do spektaklu
o tych odizolowanych, zamkni.tych
c JULIE FOLLY/BELLUARD BOLLWERK
K U LT U R A
Partnerzy G.owni Partnerzy Medialni
Partnerzy Kategorii
Scena Ksi..ka Kultura cyfrowa Sztuki wizualne Film
S.uchaj rozmow
Marty Perchu.-Burzy.skiej
z laureatami Paszportow
POLITYKI 2024 w programie
.Kultura Osobistah.
ze starych opon, przymocowanym
do platformy na ko.kach, a w finale
pojawia.a si. .ab.dzica . tancerka
z rewii w stylu paryskiego Moulin
Rouge. A jak narodzi. si. pomys.
squeerowanego
oberka w drugiej
cz..ci .Threesome/Trzyh?
Pojawi. si. podczas pracy w studiu w Pary.u.
By.a ju. wtedy solidna baza . idea,
o czym ma by. pierwsza cz... spektaklu:
o odzyskiwaniu queerowego cia.a. Zastanawiali.my
si. z Igorem Cardellinim,
jak si. odbi. od tego tematu i co powinno
wybrzmie. w drugim akcie. Ta.ce ludowe
s. bardzo wa.n. cz..ci. mojej edukacji
tanecznej, mojego dziedzictwa, by.y dla
mnie w szkole baletowej form. oddechu
od re.imu ta.ca klasycznego. Ale jest tu
te. wymiar spo.eczny . ta.ce ludowe
s.u.y.y przecie. tworzeniu wspolnoty,
ta.czeniu razem, dla przyjemno.ci. St.d
postanowili.my przywroci. ten podstawowy
krok oberka w przestrze. ta.ca,
cho. w zupe.nie inny sposob.
Queerowy. W czasach .zwrotu
ludowegoh idzie te. za tym komunikat
o ro.norodnych korzeniach Polski.
Tak, jest w tym te. ch.. zaznaczenia,
.e oberek i polsko.. nale.. tak.e do mnie.
Ale krok oberka jest te. blisko prostego
footworku, ktory z kolei kojarzy si.
z kultur. klubow. . tu znow wracamy
do bycia razem, ta.czenia razem. To by.o
dla mnie wa.ne, .e performuj.c krok
oberka,
spotykam si. z tymi biografiami
z przesz.o.ci.
.Threesome/Trzyh powstawa.o
podczas rezydencji w kilku krajach,
jest koprodukcj. Centre Nationale de
la Danse w Pary.u, festiwalu Belluard
Bollwerk w Szwajcarii i Nowego Teatru
w Warszawie. Jak wygl.da .ycie
choreografa
i tancerza freelancera?
.Rodosh z 2019 r. i nieco wcze.niejsze
.Populuxeh by.y moimi pierwszymi du.ymi
produkcjami, ale pracowa.em ju.
wcze.niej, jestem w zawodzie od dekady.
Moja praca to w du.ej cz..ci .ledzenie
og.osze. o programach i open callach,
aplikowanie o granty i stypendia, kontaktowanie
si. z instytucjami, z ktorymi
chcia.bym wspo.pracowa.. Wraz z rozwojem
mojej kariery powi.ksza si. sie.
instytucji, z ktorymi mam mo.liwo..
pracy. W przypadku .Threesomeh aplikowa.em
o rezydencj. w Pary.u, zg.aszaj.c
propozycj. spektaklu, ktory dotyczy.
trzech polskich tancerzy baletowych.
Odezwa.a si. do mnie kuratorka festiwalu
w Szwajcarii, ktora by.a jedn. z osob
oceniaj.cych moj wniosek do Pary.a.
Spodoba.a jej si. ta koncepcja i zaproponowa.a
koprodukowanie spektaklu. Cz..ciowo
pracuj. tak.e w Holandii, gdzie
mam kontakty od czasu studiow i gdzie
jest sie. domow produkcyjnych po.wi.conych
ta.cowi, jak ICK w Amsterdamie
czy Dansateliers w Rotterdamie. Daj.
artystom i artystkom mo.liwo.. rozwoju,
a spektaklom u.atwiaj. tourowanie,
czyli ruszenie w objazd. To daje si..
temu rynkowi.
W Polsce mamy szans. na co.
podobnego? W tym roku w dawnym
Pawilonie Muzeum Sztuki Nowoczesnej
nad Wis.. otworzy si. centrum
ta.ca i innych sztuk performatywnych.
Wida. zmiany?
To jest .wietna informacja, .e dom ta.ca
w Polsce w ko.cu powstaje i .e pojawi si.
te. na mapie Europy. W Polsce jest du.o
inicjatyw, ktore promuj. taniec i choreografi..
Tak jak wspomina.em podczas
gali Paszportow, bardzo du.o zawdzi.czam
Nowemu Teatrowi w Warszawie
. tamtejszy program .Poszerzenie polah,
w ramach ktorego wyprodukowane zosta.o
.Dance Momh, by. wed.ug mnie naturaln.
kontynuacj. .Solo projektuh realizowanego
przed laty w pozna.skim Starym
Browarze, poniewa. jego kuratork. te.
by.a Joanna Le.nierowska. Instytucje
teatralne w Polsce cz.sto pe.ni. funkcj.
wsparcia dla dziedziny ta.ca i choreografii,
to bardzo wa.ne, jednak tam taniec jest
zawsze dzia.alno.ci. poboczn., nie priorytetem.
Nie ma te. odr.bnego Instytutu
Ta.ca, jest Instytut Muzyki i Ta.ca. Zmiany
s. bardzo powolne, ale widoczne.
Gdzie w takim razie zrealizuje pan
swoj kolejny spektakl?
W drodze. Niedawno prezentowali.my
.Threesomeh w Madrycie, w planach s.
pokazy we W.oszech, a w mi.dzyczasie
w marcu i kwietniu b.dziemy pracowa.
z Mari. Magdalen. Koz.owsk. (wokalistk.,
kompozytork., performerk. i re.yserk.
. red.) w Helsinkach nad nowym
projektem .Teach Me Noth. Tematem
jest relacja w.adzy mi.dzy nauczycielem
i uczniem. Dotyka.em tego we wcze.niejszej
pracy .Studium uk.onuh, gdzie
w centrum by. gest k.aniania si., od ktorego
w szkole baletowej zaczyna si. zaj.cia
i ktory jest symboliczn. manifestacj.
tej relacji podleg.o.ci. Taniec klasyczny
wci.. mnie interesuje, ale nie tyle w kontek.cie
samej techniki, ile w.a.nie hierarchii
i relacji w.adzy. Do tego cz.sto
wracam. Polska premiera odb.dzie si. we
wrze.niu w Nowym Teatrze w Warszawie.
ROZMAWIA.A ANETA KYZIO.
PASZPORTY POLITYKI 2024 MATERIA. PARTNERA KATEGORII SCENA
86 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
K U LT U R A
150 lat temu urodzi. si.
Maurice Ravel. Powszechnie
znane jest jedno jego dzie.o,
ktore pono. wykonuje si.
na .wiecie co 15 minut. Jego
tworca jednak wypowiada.
si. o nim z ironi..
Nie tylko
.Boleroh
DOROTA SZWARCMAN
Pytany przez m.odszego kompozytora
Arthura Honeggera,
ktory ze swoich utworow uwa.a
za arcydzie.o, odpar.: .Oczywi.cie
âBoleroá, ale niestety jest ono
pozbawione muzykih. Znana tancerka Ida
Rubinstein najpierw zamowi.a u niego
orkiestracj. ta.cow ze suity fortepianowej
.Iberiah Isaaca Albeniza (Ravel by.
wybitnym instrumentatorem utworow
w.asnych i cudzych; z tych ostatnich najbardziej
znane jest opracowanie .Obrazkow
z wystawyh Modesta Musorgskiego).
Rzecz rozbi.a si. jednak o prawa autorskie.
Musia. wi.c sam skomponowa. co.
hiszpa.skiego w charakterze. W tym by.
.wietny: mia. ju. za sob. suit. orkiestrow.
.Rapsodia hiszpa.skah, komiczn. oper.
.Godzina hiszpa.skah i .Alborada del graziosoh
z fortepianowego cyklu .Miroirsh.
Baskijski znajomy Ravela Gustave Samazeuilh
opisa., jak na wakacjach w Saint-
Jean-de-Luz kompozytor, goszcz.cy go
w .o.tym p.aszczu k.pielowym i czerwonym
czepku (wybiera. si. na pla..), jednym
palcem wystuka. mu na fortepianie
przysz.. g.own. fraz. .Bolerah, pytaj.c:
.Pani Rubinstein prosi mnie o balet. Nie
s.dzi pan, .e w tym temacie jest co. natarczywego?
Sprobuj. go powtorzy. wiele
razy bez .adnej zmiany, stopniuj.c tylko
orkiestr., jak potrafi. najlepiejh.
Tak zrobi.. Traktowa. ten utwor jako
.wiczenie instrumentacyjne, ktore . jak
twierdzi. . wykona.by i student, gdyby
wpad. na ten pomys.. Uwa.a., .e zostanie
szybko zapomniane, wi.c zaskoczy. go
sukces najpierw baletu w zmys.owej choreografii
Bronis.awy Ni.y.skiej, po.niej
wersji koncertowej. Pewna starsza pani
krzycza.a podczas wykonania: .Wariat!h,
co kompozytor, gdy mu o tym doniesiono,
skomentowa.: .Ona zrozumia.a!h.
Cz... krytykow przyj..a ten eksperyment
z entuzjazmem, cz... uzna.a go
za antymuzyczny. Jedni mowili o muzyczno-
seksualnym charakterze dzie.a
(z czym tworca si. zgadza.), inni ujrzeli
w nim apokaliptyczny taniec .mierci. Jeden
z krytykow nazwa. .Boleroh .najbardziej
bezczeln. potworno.ci. w historii
muzykih i porowna. do wycia kota. Niespodziewanie
Ravel wyzna. kiedy., .e inspiracj.
dla niego by.a fabryka, ktorej
lubi. si. przygl.da.; jego brat Edouard
sprecyzowa. po.niej, .e chodzi.o o fabryk.
w Le Vezinet, ktor. mija. po drodze
z Pary.a do Montfort-lfAmaury. Ch.tnie
zwiedza. zak.ady przemys.owe, praca
maszyn go inspirowa.a i nie mia.by
nic przeciwko wystawieniu .Bolerah
we wn.trzu industrialnym. To zainteresowanie
by.o zgodne z duchem czasu:
prawykonanie .Bolerah odby.o si. rok
po prawykonaniach baletow .Stalowy
krokh Siergieja Prokofiewa (w Pary.u)
i .Odlewnia stalih Aleksandra Moso.owa
(w Moskwie).
In.ynierskie fascynacje Ravel odziedziczy.
po urodzonym w Szwajcarii ojcu,
ktory budowa. koleje w Hiszpanii (gdzie
pozna. .on. Baskijk.) i mia. na koncie
kilka wynalazkow: kocio. parowy nap.dzany
olejem (stosowany w transporcie)
czy silnik dwusuwowy z do.adowaniem.
Do zawodu Pierre-Joseph Ravel wci.gn..
m.odszego syna Edouarda, z ktorym dokonali
kolejnych wynalazkow, m.in. prototypu
jacuzzi.
Pierre-Joseph w m.odo.ci gra. na tr.bce
i flecie, z kolei Maurice mia. zami.owanie
do precyzyjnych mechanizmow i .amig.owek.
W jego domu (obecnie muzeum)
w Montfort-lfAmaury, gdzie mieszka.
w latach 1921.37, znajduje si. ca.a kolekcja
zabawek mechanicznych. Mi.o.. do precyzji
s.ycha. te. w jego muzyce, zawsze
znakomicie skonstruowanej.
Ju. na pierwszy rzut oka Ravel sprawia.
wra.enie postaci szczegolnej. By. drobniutki
(161 cm wzrostu), pow.ci.gliwy
z odcieniem ironii, pe.en elegancji wewn.trznej
i zewn.trznej. T. zewn.trzn.,
zwa.ywszy na wyj.tkow. staranno..
i drobiazgowo.. w dobieraniu strojow
i w kosmetyce, mo.na wr.cz nazwa. dandyzmem.
Lubi. spotkania towarzyskie,
mia. wielu przyjacio., ale na co dzie. by.
samotnikiem. .ycia osobistego nie mia..
Sam kiedy. powiedzia., .e jedyny romans
mia. z muzyk.. I co. w tym jest, poniewa.
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 87
trudno znale.. bardziej zmys.ow. muzyk.
ni. jego.
Mawia si. o nim jako o impresjoni.cie,
podobnie jak o Debussym. Obaj byli przeciwni
temu terminowi, uwa.aj.c, .e pasuje
tylko do malarstwa; obaj te. zmieniali
style. U Ravela mo.na ewentualnie mowi.
o impresjonizmie w odniesieniu do suit
fortepianowych .Miroirsh i .Gaspard de la
nuith, a tak.e do niektorych utworow orkiestrowych,
jak .Rapsodia hiszpa.skah,
napisany dla Baletow Rosyjskich .Dafnis
i Chloeh (zw.aszcza scena .witu, maluj.ca
pot.g. budz.cej si. natury) czy wiruj.cy
w stron. szale.stwa poemat choreograficzny
.La Valseh.
Debussyfego Ravel bardzo szanowa.
i cz..ciowo inspirowa. si. nim, ale mia.
te. wiele innych inspiracji. Fortepianowa
suita .Le tombeau de Couperinh, po.wi.cona
poleg.ym w pierwszej wojnie
.wiatowej kolegom, nawi.zuje do baroku.
Kompozytor potrafi. by. bardzo hiszpa.ski,
a tak.e bardzo grecki czy bardzo
.ydowski w pie.niowych opracowaniach
autentycznych melodii. W ostatniej dekadzie
.ycia fascynowa. go jazz, co s.yszalne
jest w Koncercie fortepianowym G-dur
czy Sonacie na skrzypce i fortepian, ktorej
druga cz... to Blues.
Tworczo.. Ravela jest skromna rozmiarami,
za to zro.nicowana . od feerii orkiestrowych
do muzyki kameralnej i skrajnie
ascetycznej, jak Sonata na skrzypce
i wiolonczel. czy Pie.ni madagaskarskie
na g.os, flet, wiolonczel. i fortepian. Ale
s. w niej te. urocze utwory zdradzaj.ce
dusz. dziecka: cykl pie.ni o zwierz.tach,
g.ownie ptakach (do wierszy Julesa Renarda)
. .Histoires naturellesh, suita .Ma
Mere lfOyeh na fortepian na cztery r.ce
(po.niej zorkiestrowana), opera .Dziecko
i czaryh wed.ug Colette. O drobiazgowo.ci
kompozytora (ale te. poczuciu humoru)
.wiadczy, .e konsultowa. si. z autork.
tekstu, czy w duecie kotow mo.e zmieni.
.mouainh na .mouaoh (ostatecznie poszala.
sobie bardziej, bo jest tam jeszcze
.miinhouh, .mornaounaouh, .mohinh i kilka
innych wersji miaucze.).
By. bardzo niezale.ny. Ju. jego studenckie
utwory zdradza.y indywidualny styl,
ktorym jednak w akademickim .rodowisku
si. nie zachwycano. Owczesny dyrektor
Konserwatorium Paryskiego uwa.a.
go za niebezpiecznego rewolucjonist..
Wyj.tkiem by. jego profesor kompozycji
Gabriel Faure, ktory bardzo go ceni.
. z wzajemno.ci.. Jednak, jako .e Ravel
nie otrzymywa. nagrod, par. razy wydalano
go z uczelni. Po kolejnym wydaleniu
ucz.szcza. na zaj.cia do Faurego jako
wolny s.uchacz. W tym czasie z zaprzyja.nionymi
artystami za.o.y. grup. Apacze,
ktora spotyka.a si. regularnie i ucz.szcza.a
na wa.ne wydarzenia, by wesprze.
kolegow, ale tak.e np. Debussyfego. Przez
pewien czas jej cz.onkami byli Igor Strawi.ski
i Manuel de Falla.
Kilka lat z rz.du Ravel probowa. zdoby.
presti.ow. nagrod. kompozytorsk.
Prix de Rome, ktora ..czy.a si. z trzyletni.
rezydencj. w rzymskiej Villa Medici.
Za pierwszym razem nie przeszed. eliminacji,
za drugim otrzyma. drugie miejsce,
w kolejnych dwoch latach zosta. odrzucony
na korzy.. tworcow dzi. zapomnianych.
Kantaty, ktore pisa. na ten konkurs,
by.y jak na niego wyj.tkowo akademickie,
ale i to nie pomog.o. Jednak w ko.cu wybuch.a
awantura, gdy si. okaza.o, .e w jury
zasiada. profesor foruj.cy w.asnych studentow.
.Sprawa Ravelah sta.a si. wielkim
skandalem, a kompozytorowi nie zaszkodzi.a,
bo by. ju. wowczas uznany.
Od m.odo.ci nie znosi. nacjonalizmu.
Wraz z Faurem i kolegami za.o.y. Societe
musicale independante, w opozycji
do Societe nationale de musique, stowarzyszenia
promuj.cego muzyk. francusk.
i opanowanego przez .rodowisko
konserwatywne. Gdy podczas pierwszej
wojny .wiatowej zwroci.a si. do niego
za.o.ona wowczas Ligue nationale pour
la defense de la musique francaise, ktora
walczy.a o zakaz wykonywania wspo.czesnej
muzyki niemieckiej, ostro odmowi.
przyst.pienia. Pisa.: .By.oby wr.cz niebezpieczne,
gdyby francuscy kompozytorzy
systematycznie ignorowali tworczo..
zagranicznych kolegow i tworzyli w ten
sposob swego rodzaju klik. narodow.h.
W zamian Liga zakaza.a wykonywania
utworow Ravela na swoich koncertach.
By. jednak przy tym autentycznym
patriot.. Zwolniony trwale ze s.u.by
wojskowej jeszcze w 1895 r. z powodu niedostatecznych
warunkow fizycznych, wielokrotnie
probowa. si. zg.osi. na front,
gdy wybuch.a wojna. Dopiero w 1915 r.
uda.o mu si. zosta. kierowc. ci..arowki:
transportowa. amunicj., nieraz pod
obstrza.em, i przyp.aci. to pogorszeniem
i tak s.abego zdrowia. Kilka lat po wojnie
odmowi. przyj.cia Legii Honorowej, podobnie
jak innych francuskich odznacze..
Przyj.. za to par. zagranicznych.
Jego zdecydowane pogl.dy polityczne
obejmowa.y tak.e antykolonializm.
W .Pie.niach madagaskarskichh, napisanych
w po.owie lat 20. do poematow
proz. Evaristefa de Parnyfego, .rodkowa
to wstrz.saj.cy, buntowniczy krzyk:
.Aoua! Nie ufajcie bia.ym ludziom, mieszka.cy
wybrze.a!h. To by.o jedno z dzie.,
z ktorych Ravel by. najbardziej zadowolony
. i z muzyki, i z wymowy.
By. ju. wowczas dobrem narodowym,
m.odzi kompozytorzy uwa.ali go
za przedstawiciela establishmentu. Ale
i tak ich wspiera., podobnie jak innych
kolegow. Gdy George Gershwin, ktorego
muzyk. si. zachwyci. podczas podro.y
po Stanach Zjednoczonych, spyta., czy
mog.by wzi.. u niego kilka lekcji, odpar.:
.Straci.by pan swoj. wielk. spontaniczno..
melodii, by komponowa. z.ego
Ravelah. Przez wiele lat przetrwa.a jego
przyja.. ze Strawi.skim. M.odego przybysza
z Polski Aleksandra Tansmana
wprowadzi. do paryskiego .rodowiska
muzycznego. Oklaskiwa. utwory cz.onkow
Grupy Sze.ciu, ktorzy wyra.ali si.
na jego temat negatywnie. Gdy kto. zwraca.
mu na to uwag., odpowiada.: .To dobrze,
s. m.odzi, powinni si. buntowa.h.
Ale to starszy od niego, a patronuj.cy
grupie Erik Satie mia. si. wyrazi. z przek.sem:
.Ravel nie przyj.. Legii Honorowej,
ale jego muzyka . takh. Z dzisiejszej
perspektywy, nie by. bez racji. n
c BE&W
88 nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
czyli kronika popkulturalna
Kuby Wojewodzkiego
Mea pulpa
K U LT U R A
Kasia Tusk po spotkaniu Trump.Ze.enski napisa.a na Instagramie:
.Czy dzi. prawo si.y jest pot..niejsze ni. nasze warto.ci?h.
A propos si.y i warto.ci, to w Krakowie widzia.em
taki napis na murze: .Cracovia ma t.pe maczetyh.
CB.P, w zwi.zku ze .ledztwem
dotycz.cym przest.pstw finansowych,
zatrzyma.o influencerow:
Wojciecha G., Lexy C., Boxdela oraz
dziennikarza TVN Turbo Adama K.
Adam prowadzi program .Zakup
kontrolowanyh. Nazwa jak najbardziej
aktualna.
Szok. W grupie Lady Pank panuje
ca.kowity zakaz picia alkoholu.
.Gdyby nie to, sko.czy.oby si. rozpadem
zespo.uh . wyja.nia Jan Borysewicz.
Teraz rozumiem, dlaczego
czasami nagrywa albumy solo.
Robert Mak.owicz na pytanie: gdyby
wszed. do pokoju, w ktorym le.a.aby
pi.kna kobieta, a na stole le.a.
placek po w.giersku, to co by wybra.,
odpowiedzia. jednoznacznie:
nie ma czego. takiego jak placek
po w.giersku.
W Gliwicach ma doj.. do pojedynku
dwoch najsilniejszych ludzi
na .wiecie: 48-letniego Mariusza
Pudzianowskiego i 37-letniego
Brytyjczyka Eddiego Halla.
Sprawdzi.em . NFZ refunduje
sprz.t rehabilitacyjny.
Zwyci..czyni. drugiej edycji programu
.Krolowe przetrwaniah zosta.a
Natalia .Natsuh Kaczmarczyk.
Trudno si. dziwi.. 11 rywalek desperacko
stara.o si. pokaza. wszystko,
a ona zrobi.a to du.o wcze.niej.
W Plejadzie agresywny, szykanuj.cy
artyku.: .Gwiazdy jednego
przebojuh. A obok zdj.cie Norbiego.
Skandal. Wszyscy wiemy, jak bol.
niesprawiedliwe opinie. Szczegolnie
.e jego drugi numer wcale nie
by. gorszy.
UOKiK ukara. Dod., Ma.gorzat.
Rozenek oraz Filipa Chajzera
za niew.a.ciwe oznaczanie reklam
na Instagramie. Panie zap.ac.
po ok. 200 tys. z., a Filip . 80. Powinien
przywykn... To nie pierwszy
raz, kiedy zosta. niedoceniony.
Rados.aw Majdan, by.y bramkarz,
aktualnie sportowy publicysta,
wyjawi., jakim zabiegom medycyny
estetycznej si. poddaje. To m.in.
botoks. Dobrze, .e s. m..czy.ni,
ktorzy wiedz., kiedy si. podda..
Pascala Brodnickiego zapytano,
kto mowi gorzej po polsku: on czy
Joanna Krupa. Przyzna., .e on.
Na pytanie, kto mowi gorzej: on
czy Czes.aw Mozil, odpowiedzia.,
.e on. Typowy Francuz. Szybko
si. podda..
Guru antyszczepionkowcow Ivan
Komarenko wyzna., .e owszem,
sta. na manifestacji obok Grzegorza
Brauna, ale tylko dlatego,
.e nie chcia. by. sam. Inaczej wyobra.a.em
sobie .kondominium
niemiecko-rosyjskieh.
Robert Biedro. pod budynkiem
Parlamentu Europejskiego przyzna.,
.e w.a.nie s.ucha nowej p.yty
Bambi. Ona porusza problemy
polskiego parlamentu, .piewaj.c:
.Drina goni kolejny drin, remix
browar, woda, ginh.
Syn Edyty Gorniak Allan Krupa
alias Allan Enso rozsta. si. ze swoj.
dziewczyn. Nicol Pniewsk., co zaowocowa.o
hybrydowym konfliktem
wokalistki z niedosz.ym te.ciem
syna oraz dewastacj. studia
nagraniowego. Czas sp.dzony z rodzin..
Bezcenny.
Rada Mediow Narodowych uchyli.a
uchwa.. powo.uj.c. by.ego
prezentera .Wiadomo.cih Micha.a
Adamczyka na prezesa TVP.
Z zaleg.ych spraw: niejaki K.A.S.A.
w 1997 r. sam mianowa. si. Prezesem
Kuli Ziemskiej.
Z dobrego scenariusza nie mo.na
wyj.. ani jednej literki, bo ca.o..
runie. To Ridley Scott. Barbara
Bursztynowicz wyzna.a, .e jej scenariusz
w .Klanieh sprowadza. si.
do siedzenia w kuchni i nalewania
zupy. I co. w tym jest. Zmieniamy
jedn. literk. i mamy obraz ca.o.ci.
Hollywoodzki aktor Jesse Eisenberg
otrzyma. polskie obywatelstwo
od prezydenta Andrzeja Dudy.
Kancelaria przezornie nie poinformowa.a,
ile czasu trwa.o spotkanie.
c AKPA
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 89
F E L I E T O N
Chutnik Plebanek
Poznajcie Osob.
P.ywamy w nat.oku informacji, ba, my si.
w nim topimy. Przebod.cowanie to ju. problem
spo.eczny, a szum informacyjny, ktory
nas otacza, odbija si. na zdrowiu. Wed.ug
jednego z raportow a. 61 proc. badanych
odczuwa co najmniej jedn. z dolegliwo.ci (zaburzenie
snu, problem z koncentracj. itp.) b.d.cych konsekwencj.
stresu informacyjnego. Co trzeci Polak twierdzi, .e nie
potrafi usi... w ciszy i nic nie robi. przez po. godziny.
Dotyczy to nie tylko m.odego pokolenia, bombardowanego
od dziecka informacjami z sieci, ale i osob starszych,
ktore cierpi. z powodu ci.g.ego podenerwowania.
Powa.nym problemem staje si. pogarszaj.ca umiej.tno..
koncentracji. Nie jeste.my w stanie skupi. si. na tym,
co przyswajamy, czemu nie pomaga nieustanne skrolowanie
informacji w telefonie. Kiedy. ci.nienie skaka.o raz
dziennie, podczas czytania porannej gazety. Ale komorki
nie sposob zamkn.. i od.o.y. ani tym bardziej zapakowa.
w ni. .ledzi, .eby nag.owki nie przyci.ga.y uwagi.
Brakuje te. sita, ktore oddzieli.oby rzeczy wa.ne
od b.ahych, cho. czasem nie sposob jednoznacznie
stwierdzi., co jest istotne, a co g.upie. Bo jak zakwalifikowa.
scen. w Bia.ym Domu, gdzie prezydent supermocarstwa
poni.a przywodc. kraju napadni.tego przez
Rosj., a pomaga mu w tym przedziwny wiceprezydent,
ktory bardziej ni. na dyplomacji zna si. na aplikowaniu
eyelinera. Przy tym wszystkim informacja, .e Mentzen
wyprzedzi. w sonda.ach Nawrockiego, a jaka. celebrytka
rozsta.a si. z m..em, zamiast wywo.a. wzruszenie ramion,
wprawia w pop.och. I nie ma takiej ilo.ci filmikow
z kotkami, ktora by na tyle cz.owieka rozlu.ni.a, .eby
przesta. zgrzyta. z.bami na jawie i we .nie.
Karmi si. nas wiadomo.ciami jak g.si na nies.awne
foie gras. .ykamy i zapominamy, krztusimy si., a tu ju.
jedzie kolejna porcja. Tak by.o i ze spraw. katastrofy
ekologicznej rzeki Odry. Masowy pomor ryb i innych
.ywych organizmow latem 2022 r. by. na czo.owkach
wiadomo.ci. Dopoki nie zaj.li.my my.li czym. innym.
Na szcz..cie oprocz biernych po.eraczy newsow istniej.
ludzie, ktorzy nie zapominaj. o tym, co istotne. W reakcji
na katastrof. powsta.a inicjatywa Osoba Odra, a pisarz
Robert Rient stworzy. petycj. zach.caj.c. do uznania
rzeki za osob. prawn.. Dzia.acze i dzia.aczki Plemienia
Odry gotowi s. szerzy. wiedz. o ekosystemie. W.a.nie
zbieraj. podpisy pod projektem ustawy o uznaniu osobowo.ci
prawnej rzeki Odry. Po co? By moc j. reprezentowa.
prawnie. Rzeka przecie. sama si. nie obroni,
na pewno nie przed .ciekami.
Katastrofa ekologiczna Odry to rownie. konsekwencja
dzia.a. ludzkich, wypada.oby zatem posprz.ta. po sobie
i w miar. mo.liwo.ci uratowa. to, co si. da. Dzi.ki osobowo.ci
prawnej Odra by.aby chroniona, poprawi.aby
si. jako.. wod, wroci.oby do niej .ycie. Gdyby kto. temu
stanowi zagrozi., mo.na by wyst.pi. do s.du. Zakaz niekontrolowanego
zanieczyszczania rzeki przez firmy, kopalnie
i osoby prywatne mog.by przynie.. wymierne
. jak najbardziej ekonomicznie . korzy.ci, od zapewnienia
.rod.a wody zdatnej do picia po rozkwit turystyki
w regionie. Dzi. wypoczynek nad Odr. to atrakcja dla
fanow turpizmu. Ma.o kto pojedzie na urlop, by patrze.
na wod. o konsystencji bajora, w ktorej unosz. si. martwe
ryby.
I oto ju. znale.li si. podejrzliwcy, ktorzy wietrz. podst.p
.ekooszo.omowh. Ci ostatni chc. rzekomo wysiedli.
ludzi z terenow, przez ktore p.ynie rzeka, i .ucz.owieczy.h
wod.. Awantura koncentruje si. woko. poj.cia
.osoba prawnah. A przecie. dzi.ki niemu ochronie podlegaj.
takie podmioty, jak spo.ki, firmy, ko.cio.y, uczelnie
czy fundacje. Dlaczego nie mo.na nim obj.. i rzeki?
Pogarda dla tego, co nie jest wykwitem dzia.alno.ci
cz.owieka, ma d.ug. brod. niczym nie.wie.y .art. Tymczasem
odej.cie od antropocentryzmu to nic nowego.
Zmian. punktu widzenia wymusza przecie. krytyczna
sytuacja biosfery na ca.ym .wiecie i id.ca za tym refleksja
nad fataln. kondycj. ochrony przyrody. Czy te.
wspo.bycia ro.nych istot. Zmiana nawykow bywa bolesna
nie tylko dla zatwardzia.ych konserwatystow. Tacy
jeste.my zabiegani, kto by jeszcze chcia. za.amywa. r.ce
nad Odr.? By.a rzeka, nie ma rzeki. Skrolujemy dalej.
Prosi si. o kampani. spo.eczn., wprowadzenie do edukacji
prawdziwej nauki o przyrodzie nam bliskiej, rownie.
tej miejskiej, o ktorej wspaniale pisz. Urszula Zaj.czkowska,
Micha. Ksi..ek, Adam Wajrak czy Stanis.aw
.ubie.ski. Uwra.liwianiem na kwesti. kryzysu klimatycznego
powinien zaj.. si. rz.d, szkoda, .e tego nie robi.
Wyr.czaj. go dzia.ania oddolne, w tym artystyczne.
W filmie .Przynosz. ci dziko..h Dyby i Adama Lachow
muzyk i spo.ecznik Micha. Zygmunt p.ynie po rzekach,
nagrywaj.c d.wi.ki i eksploruj.c dzikie pozosta.o.ci
natury. Podro.uje w drewnianej .odzi po Bugu, Wi.le,
Brdzie, Noteci, by przez Kana. Bydgoski i Wart. dotrze.
do Odry odradzaj.cej si. po kl.sce z 2022 r. Po drodze
spotyka entuzjastow przyrody, my.licieli. Film wymaga
skupienia, przej.cia na inny kana. percepcji. To dobre
.wiczenie uwa.no.ci w czasach przebod.cowania i bezrefleksyjnych
gonitw.
Marzy nam si. obalenie kapitalistycznych bo.kow.
Zamiast .wi.tego Graala promocji w centrach handlowych
z premier. kuchennego robota . patriotyzm wobec
przyrody, ktorej jeste.my cz..ci.. W miejsce obstawiania
sprz.tami kuchennej wyspy . podziw dla wysp, gdzie
natura jeszcze zipie.
SYLWIA CHUTNIK, GRA.YNA PLEBANEK
nr 1 90 1 (3506), 12.03.18.03.2025
F E L I E T O N
Orli.ski
Spytaj punkrockowca
B.dzie to felieton o powie.ci reklamowanej
jako .powie.. punkowah. Zacz..em si. zastanawia.,
czym by.by felieton punkowy . i czy
umia.bym takowy napisa.? Estetyka punkowa
i postpunkowa jest mi bardzo bliska, by.
to bowiem ten gatunek muzyki pop, ktorego . wchodz.c
w wiek nastoletni . s.ucha.em jako .swojegoh, mowi.cego
o moim pokoleniu, o ludziach takich jak ja. Gdybym by.
par. lat starszy, by.by to by. mo.e hip-hop, a gdyby par.
lat m.odszy, to rock progresywny.
Tak si. jednak z.o.y.o, .e mia.em 14 lat, gdy Tonpress
wyda. pierwszy polski singiel punkrockowy, zawieraj.cy
m.in. piosenk. .Spytaj milicjantah zespo.u Dezerter.
W Trojce i w Rozg.o.ni Harcerskiej mo.na by.o wtedy
us.ysze. sporo zagranicznego punka i postpunka:
The Stranglers, The Bolshoi, Killing Joke, Joy Division,
New Model Army. A w warszawskim klubie Riviera Remont
t.umy przyci.gali Kazik Staszewski z zespo.em Kult.
To jest . mniej wi.cej . moje popkulturowe DNA.
Nie jest to ten pierwotny, najbardziej agresywny punk
rock z ko.ca lat 70. Wowczas jeszcze by.em dzieckiem
i Goombay Dance Band przemawia.o do mnie silniej ni.
Sex Pistols. Ja dorasta.em razem z drug. fal., ktora punkow.
programow. prostot. (.trzy akordy, darcie mordyh)
probowa.a rozszerzy. o elementy synthpopu, muzyki
ludowej czy wr.cz piosenki aktorskiej (Siouxsie Sioux,
Les Rita Mitsouko, Izabela Trojanowska & Stalowy Baga.).
Punkowy felieton powinien wi.c by. przede wszystkim
prosty. Trzy s.owa, dymi g.owa. Na pocz.tek zastukam
pa.eczkami dla nadania rytmu i powiem po prostu,
.e powie.. .Spytaj milicjantah Krzysztofa Grabowskiego
. perkusisty i tek.ciarza wspomnianego zespo.u Dezerter
. bardzo mi si. podoba.a, przeczyta.em j. za jednym
posiedzeniem i gor.co j. rekomenduj. w roli czytad.a
do tramwaju albo poci.gu (w Pendolinie dojdzie nam rado..,
.e opisane w tej ksi..ce czasy s. ju. za nami).
Mam nadziej., .e autor nie obrazi si. za s.owo .czytad.oh.
Punkowa estetyka wyklucza zadzieranie nosa!
No wi.c owszem, ta ksi..ka raczej nie dostanie Nike,
no ale Dead Kennedys te. nie dostali nigdy nagrody
Grammy. W punk rocku liczy si. autentyczno.., a nie
statuetki. Akcja powie.ci dzieje si. w 1984 r., wi.kszo..
bohaterow jest nastolatkami. Ja wtedy te. by.em nastolatkiem,
co prawda m.odszym od nich o par. lat . ja
w.a.nie zaczyna.em liceum, oni ten etap w .yciu ko.cz.,
przez co staj. w obliczu najgorszego koszmaru m.odego
m..czyzny w PRL: przymusowego poboru do s.u.by
wojskowej. Na ile pami.tam tamte czasy, owczesne l.ki,
marzenia, ambicje i frustracje . ksi..ka oddaje je znakomicie.
Przyczepi.bym si. najwy.ej do dwoch drobiazgow.
W scenie badania poborowych przez Wojskow. Komend.
Uzupe.nie. jej szef opisany jest jako .lekko siwieja.cy
pie.c.dziesie.cioletni kapitan o twarzy zgorzknia.ego alkoholikah.
To trafny opis, ale zgrzyta mi to, .e zwraca si.
on do kolejnych klientow s.owami typu .kurwa, wypierdalajh.
W PRL ka.dy ba. si. hakow i donosow. Zachowuj.cy
si. w ten sposob kapitan zniszczy.by sobie karier.,
bo pr.dzej czy po.niej pu.ci.by tak. wi.ch. pod adresem
siostrze.ca jakiego. majora. PRL-owscy oficjele trzymali
si. elementarnej kindersztuby wobec obcych osob, bo dopoki
nie wiedzia.e., kim kto jest, nie wiedzia.e. te., na jakim
poziomie ma protekcj.. Na chamskie odzywki mo.na
by.o sobie pozwoli., dopiero gdy si. upewnili.my, .e ten
poziom jest ni.szy od naszego. Powie.ciowy kapitan pod
tym wzgl.dem nikogo nie dyskryminuje, rzuca bluzgami
do wszystkich, jak leci. To ma.o realistyczne. Ten kapitan
nie jest z prawdziwego PRL, tylko z fikcyjnej Smarzolandii
pokazywanej w filmach Smarzowskiego.
Drugim drobiazgiem jest scena odprawy na lotnisku
Ok.cie. Wydaje mi si., .e Grabowski wyobrazi. j. sobie
na wzor wspo.czesnej . i dlatego w ksi..ce sympatyczne
stewardesy PLL LOT wyst.puj. w dialogach, w ktorych
w rzeczywisto.ci uczestniczyli znacznie mniej sympatyczni
celnicy i wopi.ci. Na powie.ciowym lotnisku w ogole
ich nie ma!
To wszystko s. jednak . jako si. rzek.o . drobiazgi.
Na porz.dnym punkowym koncercie te. co. powinno
sprz.ga., brumi., nie stroi.. Mo.e po prostu Grabowski
zapami.ta. to inaczej ni. ja. Ch.tnie bym to kiedy. omowi.
na jakim. spotkaniu autorskim.
.Spytaj milicjantah to w pewnym sensie krymina..
Na pocz.tku mamy trupa, potem jest co. w rodzaju .ledztwa.
Zgodnie ze stereotypem tytu.owy milicjant jest wypalonym
alkoholikiem ze zniszczonym .yciem osobistym,
prokurator to s.u.bista, a .ledztwo przypadkowo ujawnia
korupcj. na szczytach. I jak na rasowy krymina. przysta.o,
to .wietny obyczajowy portret Warszawy lat 80.
i jej owczesnych szarych, smutnych, niebezpiecznych
ulic. Wszystkie te elementy s. jednak po punkowemu
tak przemieszane i zdekonstruowane, .e wychodzi z tego
zupe.nie inna historia, ni. oczekiwali.my. Nie zdradz. zako.czenia,
powiem tylko, .e kompletnie mnie zaskoczy.o.
Fabu.a jest prosta, podobnie jak dialogi i motywacje
bohaterow. To dobrze, bo odczuwam ju. pewien przesyt
thrillerami, w ktorych wszystko jest mroczne i skomplikowane.
.To nie King Crimsonh . mowi jeden z bohaterow
i wprawdzie chodzi mu o muzyk. (fikcyjnego punkowego
zespo.u Pokuta, ktorego wzlot i upadek stanowi g.own.
o. fabularn. tej powie.ci), ale pasuje to te. do stylu pisania
Grabowskiego.
Ta ksi..ka to istotnie nie King Crimson, to raczej
The Ramones. Albo po prostu Dezerter. I bardzo dobrze!
WOJCIECH ORLI.SKI
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 91
F E L I E T O N
Sulej
W p.tli krawata
Kiedy IRA w 1972 r. zdecydowa.a si. na rozmowy
pokojowe w Londynie, reprezentuj.cy j.
Gerry Adams demonstracyjnie przywdzia.
na t. okazj. dziurawy pulower. Nie chcia.
si. stroi. w garnitur dla systemu, ktory
uznawa. za wrogi, i nie chcia., .eby Brytyjczykom uda.o
si. swoim ceremonia.em wprawi. Irlandczykow w onie.mielenie.
Z talii kart dyplomatycznej gry wyci.gn..
d.okera. Kiedy Aleksander Kwa.niewski jako prezydent
dekorowa. Jacka Kuronia, ten przepasa. niebiesk. szarf.
z odznaczeniem przez koszul. z b..kitnego d.insu zapinan.
na napy. Jego charakterystyczny wiecowy uniform mia.
podkre.la., .e wci.. jest z lud.mi, a nie z kolegami z partii.
Donald Trump, dzi. tak przeczulony na punkcie godno.ci
urz.du i garniturowego protoko.u, sam cz.sto w czasie
poprzedniej kampanii .ama. go, b.aznowa. i broni.
estetyki swoich zwolennikow, ktorzy szturmowali Kapitol
w strojach stosownych na Halloween, owini.ci w poliestrowe
flagi ameryka.skie, w przepoconych T-shirtach.
Chcia. by. postrzegany jako cz.owiek .z luduh. Niedawna
kampania mia.a ju. inne tony. Zamiast szar.uj.cych
.hordh by. elegancki t.umek tiktokerow na przyj.ciu zorganizowanym
w podzi.ce za ich skuteczny prawicowy
influencing. Dziewczyny w ma.ych czarnych z du.ymi
dekoltami, ch.opaki w garniturach, bia.e wino, wodzirej
s.yn.cy z imprez randkowych dla m.odej prawicy (Make
America Hot Again).
Co prawda nie by.y to garnitury od Armaniego ani
ma.e czarne od Chloe, tylko ich chi.skie odpowiedniki,
ale efekt zosta. osi.gni.ty . wygl.da.o bogato i atrakcyjnie.
M.odzi konserwaty.ci chc. wystawnego luksusu,
nie za. klasycznej elegancji ery reaganowskiej. Bardziej
.Wielki Gatsbyh ni. Liga Bluszczowa. M..czy.ni czerpi.
wzorce od dawnych hollywoodzkich aktorow, a kobiety
wybieraj. styl tradwife . pani domu z lat 50.
Tyle je.li chodzi o szeregowych ..o.nierzyh estetyki
Trumpa. Ale jest jeszcze wierchuszka, czyli dwor, gdzie
oligarchowie w otoczeniu prezydenta prze.cigaj. si.
w rywalizacji na wizerunki. Co ciekawe, dwor tworz.
po cz..ci ci, ktorzy wcze.niej wydawali si. sta. w opozycji
do takich modowych pojedynkow. Mark Zuckerberg
ostentacyjnie podkre.la., .e nie ma czasu my.le. o ciuchach,
bo zmienia .wiat na lepsze, i paradowa. w New Balancefach
i bluzach, bior.c przyk.ad z ojcow start-upow
. cho.by ze Stevefa Jobsa, ktory wymy.li. sobie w.asny
.garniturh z czarnego golfu i d.insow. Podobnie Elon
Musk . kiedy. papu.ny nerd w ciuchach Patagonii, dzi.
Ubermensch w kurtce pilotce, okularach z .Top Gunah,
w kowbojskim kapeluszu. Taki z.ol z filmow o Bondzie,
na Ozempicu.
Zuck nie chce by. gorszy: zwi.kszy. mas. mi..niow.,
.wiczy ju-jitsu, zamiast Apple Watcha nosi zegarek Patek
Philippe za setki tysi.cy dolarow i projektuje sobie
T-shirty z .aci.skimi sentencjami w rodzaju .aut Zuck aut
nihilh (tak, wpisa. siebie w miejsce Cezara!). To ju. nie
s. wizerunki podkre.laj.ce pracowito.. i wizjonerstwo
w s.u.bie ludzko.ci . to stroje technokratow, ktorzy pragn.
by. postrzegani jako wspo.czesna arystokracja, nie
w porz.dku demokratycznym, lecz w feudalnym.
Z takim porz.dkiem, a nie tylko z protoko.em dyplomatycznym,
skonfrontowa. si. podczas rozmowy
z Trumpem Wo.odymyr Ze.enski. Jego stroj by. w kontrze
do idea.ow tej administracji. By. symbolem wi.kszej idei
. wolno.ci swojego kraju od okupacji, ale jednocze.nie
.wiadczy. o tym, .e Ze.enski nie podpisuje si. pod regu.ami
.wiata pokoju definiowanego wed.ug technokratow.
Ze.enski zamiast suit powiedzia. costume. Mo.e to przej.zyczenie
(ukrai.ski kostium to garnitur), a mo.e celowy
zabieg, by pokaza., .e dla prezydenta Ukrainy garniak
to jedynie kostium dla pewnej spo.ecznej roli, a jego
uniform . to kwestia egzystencjalna, co. poza mod.,
a na pewno poza dworskimi rozgrywkami. Ze.enski
podkre.li. przy tym, .e jak ju. w.o.y garnitur, to ..adniejszy
i ta.szyh ni. u Trumpa i Vancefa. Celne uderzenie
w .now. prawic.h, ktora chce roztacza. krolewsk. aur.,
wygl.da. jak .stare pieni.dzeh, niczym imperatorzy. Tymczasem
godno.ci i wyczucia stylu nie da si. kupi.. Ubranie
nie mo.e nosi. w.a.ciciela . je.li tak jest, to zwyczajna
maskarada. Ze.enski jest rownie godny i stylowy na szpilach
i w lateksie w teledysku przed swoj. prezydentur.,
jak i teraz, w wojennym uniformie jako prezydent. Jak
pisa. Herbert: .Mieli.my odrobin. niezb.dnej odwagi,
lecz w gruncie rzeczy by.a to sprawa smakuh.
I chocia. Adamsa, Kuronia i Ze.enskiego nie ..czy zbyt
wiele, wspolne dla nich jest co. wa.nego: nie chcieli, .eby
wa.ne dla nich sprawy zosta.y zamiecione pod dywan
teatru dyplomacji i geopolityki, gdzie trafia wszystko,
co niewygodne. Ubierali/ubieraj. si. dla tych, ktorych
reprezentuj., a nie dla tych, z ktorymi musz. rozmawia..
I na tym w.a.nie polega ro.nica mi.dzy obywatelem
a dworzaninem.
KAROLINA SULEJ
To ju. nie s. wizerunki podkre.laj.ce
pracowito.. i wizjonerstwo. To stroje
technokratow, ktorzy pragn. by.
postrzegani jako wspo.czesna
arystokracja.
92 POL I T Y K A nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025
ISKRA, ZNANY JAKO AUTOR .SMUTNYCH HISTORII SPISANYCH NA KACU I TANIM PAPIERZEh
G A L E R I A P O L I T Y K I
W PiS trwa dyskusja, czy kampania
Karola Nawrockiego,
obywatelskiego kandydata
na prezydenta, idzie w dobrym kierunku.
Podzielam obawy w tej sprawie.
Nawrocki na swoich spotkaniach
rozg.asza, .e premier Donald Tusk jest
leniem, i grozi, .e zmusi go do ci..kiej
pracy. Przyjmuj. t. deklaracj. z niepokojem;
nie wiem, czy kto. nie powinien
Nawrockiego powstrzyma., bior.c pod
uwag., .e na tych samych spotkaniach
powtarza on, .e Tusk jest szkodnikiem,
a tak.e .lokajem albo kamerdynerem
pa.stwa niemieckiegoh.
Czy zmuszanie Tuska do bardziej
intensywnej pracy nie b.dzie dzia.aniem
na szkod. Polski? Czy nie b.dzie jeszcze
wi.kszym szkodzeniem Polsce ni. to,
co robi Tusk? Mo.e lepiej, .eby Nawrocki
za bardzo Tuska nie mobilizowa..
Wprawdzie zapewnia, .e zmobilizuje
go do ci..kiej pracy .dla Polskih, ale wiadomo,
.e Tusk jest inteligentny i ka.d.
prac. dla Polski mo.e wykona. tak,
.e korzy.ci z niej b.d. mia.y Niemcy.
Boj. si., .eby w wyniku zach.t Nawrockiego
(ktory zapewnia, .e potrafi
by. skuteczny) Tusk nie sta. si. jeszcze
bardziej gorliwym lokajem Niemiec.
Nawrocki lepiej zrobi, je.li po tym,
jak zostanie prezydentem, namowi
Tuska, .eby mniej pracowa., a najlepiej
w ogole przesta.. Nie b.dzie .atwo,
ale nikt Nawrockiemu nie obiecywa.,
.e b.dzie. Nawrocki wie, w jakim kierunku
Tusk prowadzi Polsk., i chyba
nie chce, .eby prowadzi. j. jeszcze
energiczniej? .eby z jeszcze wi.kszym
impetem zastrasza. spo.ecze.stwo i odbiera.
immunitety pos.om PiS, stawiaj.c
ich wobec nieludzkiego wyboru, .e albo
wyjad. na W.gry, albo pojd. siedzie.,
co dla wielu z nich jest nie do przyj.cia,
bo maj. kredyty, zobowi.zania wobec
Polski albo . jak pose. Matecki . malutkiego
syna?
Nic dziwnego, .e tego ostatniego
troch. ponios.o i .e . by. mo.e
na skutek desperacji i wyrzutow sumienia
. podczas wyst.pienia w Sejmie sam
zaku. si. na mownicy w kajdanki i wyprowadzi.
z izby. Z relacji mediow wynika,
.e w towarzystwie adwokata usi.owa.
doprowadzi. si. do prokuratury, gdzie
niewykluczone, .e po przes.uchaniu
przedstawi.by sobie jakie. zarzuty. Niestety,
w prokuraturze Matecki us.ysza.,
.e na przes.uchanie i przedstawienie
zarzutow musi si. wcze.niej umowi..
Uwa.am to za skandal i n.kanie
Mateckiego, ktory chcia. wspo.pracowa.,
a spotka. si. z brakiem empatii
i zrozumienia. Ostatecznie s.d poszed.
mu na r.k. i aresztowa. go na dwa miesi.ce,
ale nie zdziwi. si., je.li Matecki,
rozczarowany tym, jak zosta. potraktowany,
zniech.ci si. i zacznie si. upiera.,
.e jest niewinny.
wydawca POLITYKA Spo.ka z o.o. SKA
adres ul. S.upecka 6, 02-309 Warszawa
RECEPCJA G.OWNA
tel. 22 451-61-33, 451-61-34
adres internetowy www.polityka.pl
poczta elektroniczna polityka@polityka.pl
PREZES I REDAKTOR NACZELNY
Jerzy Baczy.ski
tel. 22 451-60-00
Cz.onkowie Zarz.du
Joanna Solska, Mariusz Janicki,
Wies.aw W.adyka
Z-cy Redaktora Naczelnego
Mariusz Janicki (Pierwszy Zast.pca),
Witold Paw.owski, Bartek Chaci.ski
BIURO REKLAMY
tel. 22 451-61-36, e-mail: reklama@polityka.pl
Izabela Kowalczyk-Dudek (dyr.),
Julian Sobiech (reklama cyfrowa)
Projekty specjalne tel. 22 451.61.93
Za tre.. og.osze. redakcja ponosi
odpowiedzialno.. w granicach wskazanych
w ust. 2 art. 42 Ustawy Prawo Prasowe
prenumerata papierowa
www.sklep.polityka.pl
Infolinia: tel. 67 210 86 30,
e-mail: infolinia@polityka.pl
Monika Grabowska,
tel. 22 451-61-00, 451-61-15
e-mail: prenumerata@polityka.pl
prenumerata cyfrowa
www.polityka.pl/cyfrowa
Infolinia: tel. 22 336.79.16,
e-mail: cyfrowa@polityka.pl
Konto: POLITYKA, Spo.ka z o.o. SKA
BNP Paribas Bank Polska S.A.
18 1750 0009 0000 0000 1004 2763
SWIFT: RCBWPLPW
Sprzeda. bezumowna numerow aktualnych
i archiwalnych po cenie ni.szej od ustalonej przez
Wydawc. jest zabroniona, nielegalna
i grozi odpowiedzialno.ci. karn..
copyright c spo.ka z o.o. ska
Wszelkie prawa zastrze.one.
Dalsze rozpowszechnianie
artyku.ow, w tym artyku.ow
na aktualne tematy polityczne,
gospodarcze i religijne
opublikowanych w POLITYCE
jest zabronione.
Przedruki po uzyskaniu
zgody Wydawcy.
Kontakt: Justyna Sadowska,
tel. 22 451-61-50,
e-mail: przedruki@polityka.pl
S . AWO M I R M I Z E R S K I Z . YC I A S F E R
Administratorem Pa.stwa danych osobowych
jest Polityka Sp. z o.o. SKA z siedzib.
w Warszawie 02-309, ul. S.upecka 6. Pa.stwa
dane osobowe b.d. przetwarzane w celu
udzielenia odpowiedzi na Pa.stwa listy i mog.
zosta. opublikowane w tygodniku POLITYKA,
chyba .e Pa.stwo zastrzegli ich nieujawnianie
(art. 15 ust. 2 pkt 1 ustawy Prawo prasowe).
Nawrocki zmobilizuje Tuska
POL I T Y K A nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 93
D O I O D R E DA KC J I
.
Przeczyta.em artyku. z podziwem dla
rzemios.a dziennikarskiego, odwagi, niesztampowego
potraktowania wa.nego tematu.
To podej.cie krytyczne, ale uczciwe,
trze.we i orze.wiaj.ce umys.. Dla takich
redaktorow jak Ewa Wilk warto kupowa.
POLITYK..
GRZEGORZ KOWALSKI
.
Mam 31 lat, wi.c jestem stosunkowo
m.od. osob.. POLITYK. czytam ca.e swoje
doros.e .ycie, czyta.am tak.e w latach
nastoletnich, jako .e ceni.am wywa.ony
i zniuansowany charakter artyku.ow. Jednak.e
tekst pani Ewy Wilk jest dla mnie
nieprzyjemnym zaskoczeniem. Temat
niewyobra.alnego cierpienia ofiar rodzicow-
oprawcow zosta. potraktowany
po macoszemu. Po.wi.cono mu tylko dwa
niewielkie akapity. Ca.a reszta jest napisana
w sposob umniejszaj.cy ofiarom cierpie.
zadanych przez ludzi, ktory winni byli nauczy.
swoje dzieci j.zyka mi.o.ci.
Jeszcze do niedawna temat przemocy
rodzicow wobec dzieci by. w Polsce tematem
tabu, a rodzice stanowili .wi.to..
(zw.aszcza matki), ktorej nie mo.na by.o
narusza., skutecznie gasz.c niemal ka.dy
opor przemoc. fizyczn. wobec dziecka.
Przyczyni.o si. to do niewyobra.alnego
cierpienia dzieci, ktore finalnie wyros.y
na doros.ych zmagaj.cych si. z zaburzeniami
psychicznymi, niezdolnych do pracy zawodowej,
nawi.zywania przyja.ni, a tak.e
tworzenia zwi.zkow romantycznych.
Artyku. jest skonstruowany w taki
sposob, .e jest doskona.ym or..em dla
.yj.cych w zaprzeczeniu rodzicow-oprawcow,
ktorych utwierdzi jeszcze w przekonaniu,
.e nie zrobili dzieciom krzywdy,
lecz doros.e ju. dzieci uleg.y .modzieh. Tym
samym ich cierpienie zostanie wymazane,
wrzucone do szufladki .modah.
Dostrzegam w artykule
konserwatywne sympatie autorki, ktora
to rozlu.nienie wi.zi rodzinnych uznaje
za wyraz rozk.adu spo.ecze.stwa.
Niekoniecznie jednak tak musi by..
Bli.szy jest mi pogl.d, .e wa.niejsza jest
jako.. relacji rodzinnych ni. sam fakt
ich utrzymywania.
KATARZYNA R.
.
Ka.de zdanie artyku.u opisuje nasz.
histori.. Sesje psychologa obejmowa.y
redagowanie .zawych maili, maj.cych
na celu wyci.gni.cie od nas pieni.dzy
na nowe mieszkanie dla 34-letniego syna.
(c) Zakomunikowa. on nam, wraz z .terapeut.h,
.e przeszed. traum. w naszej rodzinie
i zerwa. z nami kontakt . po wp.acie
pieni.dzy. Wcze.niej ka.dy kontakt
z nim . bezpo.redni, telefoniczny, mailowy
. to by.y wrzaski, pretensje i ca.kowita
oboj.tno.. wobec naszego stanu zdrowia,
a jeste.my po licznych operacjach
i w wieku emerytalnym. Nie czujemy si.
jednak .osieroconymi rodzicamih. Pozbyli.my
si. raczej stalkera.
D.N.
15 minutes of fame
Andy Warhol powiedzia., .e .w przysz.o.ci
ka.dy b.dzie s.awny przez 15 minuth. Po lekturze
tekstu .Krotki wyk.ad o wielkich absurdachh
Wojciecha Piaseckiego i Daniela M.ocickiego
(POLITYKA 8) mam wra.enie, .e Warhol mia. racj..
Autorzy nawo.uj. do likwidacji PAN . rozumianej
jako korporacja wybierana spo.rod 120 tys. badaczy
zatrudnionych w Polsce. Oto. takie jak PAN,
narodowe akademie nauk, oparte na koncepcji
lifetime membership, funkcjonuj. we wszystkich rozwini.tych
krajach, np. w USA, Wielkiej Brytanii, Francji oraz w Niemczech.
Dost.pienie honoru cz.onkostwa jest wyrazem uznania dla
najwybitniejszych osi.gni.. naukowych. Cz.onkostwo w PAN to jednak
nie tylko zaszczyt, ale rownie. obowi.zek pe.nienia roli doradczej
dla .rodowisk naukowych oraz ca.ego pa.stwa. W.a.nie tocz.
si. wybory nowych cz.onkow Polskiej Akademii Nauk i zako.czy. si.
proces zg.aszania kandydatow. O cz.onkostwo ubiega si. 199 najwybitniejszych
uczonych z ca.ej Polski, a do obsadzenia jest 45 miejsc.
Za pokr.tny nale.y uzna. argument autorow o ewentualnych
oszcz.dno.ciach. Maksymalna, nigdy nieosi.gni.ta liczba
cz.onkow PAN to 350 osob, a kwota jednego miesi.cznego uposa.enia
wynosi 2271 z. brutto w przypadku cz.onkow rzeczywistych
oraz 1689 z. w przypadku korespondentow. Ocen., czy jest
to godna napi.tnowania rozrzutno.., pozostawiam
czytelnikom.
Ale PAN to przede wszystkim 68 instytutow
naukowych, ktore, traktowane ..cznie, zatrudniaj.c
jedynie 8 proc. polskiej kadry naukowej, plasuj.
si. w mi.dzynarodowych rankingach znacznie
wy.ej ni. krajowe uczelnie. PAN to rownie. dwie
niezwyk.e biblioteki . Gda.ska i Kornicka . gromadz.ce
m.in. bezcenne r.kopisy Mickiewicza
i S.owackiego, jeden z najwi.kszych i najciekawszych
polskich ogrodow botanicznych (w Powsinie),
Muzeum Ziemic Czy nale.y to zniszczy.,
rujnuj.c to.samo.. instytucjonaln.?
Autorzy twierdz., .e likwiduj.c PAN, mo.na .zaoszcz.dzi.h
122 mln z.. Jest to jednak suma niemal cztery i po. razy mniejsza
ni. bud.et Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, w ktorym
pracuje jeden z podpisanych pod tekstem. Jednocze.nie jest
to zaledwie oko.o 0,39 proc. (!) ca.kowitych nak.adow na nauk.
i szkolnictwo wy.sze w Polsce w 2024 r. Jak bardzo zmieni.aby si.
sytuacja .polskich uczonychh, gdyby otrzymali te pieni.dze, co postuluj.
autorzy, pozostawiam bez komentarza.
Pozorna oryginalno.. g.oszonych pogl.dow mo.e wi.c wbrew
rekomendacjom autorow rodzi. . cytuj.c tytu. artyku.u . wielce
absurdalne skutki.
PROF. MAREK KONARZEWSKI, PREZES PAN
Wszyscy toksyczni
P o ok.adkowym artykule Ewy Wilk .Wszyscy toksycznih
(POLITYKA 6) o tym, jak nieodpowiedzialni psychoterapeuci
pog..biaj. konflikt pokole., a .zerwania relacjih
przybieraj. rozmiary absurdalnego i niebezpiecznego zjawiska,
do naszej redakcji nap.yn..o mnostwo listow,
komentarzy i wiadomo.ci. Tekst wywo.a. bardzo emocjonalne
reakcje i . co znamienne . zupe.nie skrajne
(od podzi.kowa. i s.ow uznania po oburzenie i krytyk.),
a dyskusja o problemie przenios.a si. te. do innych mediow.
Publikujemy cz... g.osow, ktore otrzymali.my
(wi.cej w naszym serwisie: polityka.pl)
nr 1 94 1 (3506), 12.03.18.03.2025
R E L A C J E
.Polsk. list. l.kowh na pocz.tku tego
roku ustali.y Dorota Peretiatkowicz
i Katarzyna Krzywicka-Zdunek, popularyzatorki
nauk spo.ecznych, znane
w sieci jako socjolo.ki.pl. Troch. przypadkiem
badaczki postanowi.y zbada. nastroje Polakow,
a potem okaza.o si., .e l.kow jest sporo. Dominuje
przede wszystkim l.k o zdrowie i ten przed wojn. . jej
wybuchu boi si. 76 proc. ankietowanych. L.kamy si.
te. m.in. wyniku wyborow prezydenckich (56 proc.)
i kryzysu w Unii Europejskiej (48 proc.). Ponad po.owa
z nas dr.y o przysz.o.. swoich dzieci.
Kwestia l.ku jako emocji dominuj.cej obecnie
w przestrzeni i publicznej, i prywatnej jest widoczna
Dominuj.ca emocja w czasach
chaosu? L.k. Coraz trudniej go
opanowa., gdy na naszych oczach
wali si. dawny porz.dek .wiata.
Pora l.ku
te. w innych statystykach: tych dotycz.cych zwolnie.
lekarskich w wyniku zaburze. psychicznych i zachowania.
Dane udost.pnione przez ZUS dowodz.,
.e z roku na rok przybywa osob, ktore bior. L4 z powodu
ci..kiego stresu, zaburze. adaptacyjnych, l.kowych
czy depresji. W 2023 r. lekarze wystawili ponad 1,4 mln
takich za.wiadcze. (o 100 tys. wi.cej ni. w 2022 r.).
I . co istotne . najwi.cej pacjentow zg.osi.o si. po nie
w pa.dzierniku ic marcu.
Psychiatrzy i psychoterapeuci dobrze wiedz., .e nie
tylko jesie., ale i wiosna to dla wielu ich pacjentow
trudna pora roku. Z nie do ko.ca wyja.nionych przyczyn
wyd.u.enie dnia, wi.kszy dost.p do s.o.ca, ktore
w teorii powinno poprawia. nastroj, zmiana rytmu,
ocieplenie zwi.kszaj. poziom l.ku. . Gdy kto. czuje,
.e nie radzi sobie z tykaj.c. w .rodku emocjonaln. bomb.,
wynikaj.c. z obsesyjnych negatywnych my.li, lub nie
mo.e normalnie funkcjonowa., bo czuje spowolnienie
i apati., a nie dzia.aj. na niego techniki relaksacyjne,
ruch, do tego pojawi.a si. bezsenno.., p.aczliwo.., rad.
mam tylko jedn. . trzeba i.. do lekarza. Niewykluczone,
.e konieczna b.dzie farmakoterapia . t.umaczy psychoterapeutka
Anna Mochnaczewska, pracuj.ca m.in. nad
zmian. schematow my.lenia i zachowania u pacjentow
z nadmiernym l.kiem.
Szacuje si., .e na zaburzenia l.kowe choruje 10 proc.
Polakow, czyli ok. 400 tys. osob. Mowi si. jednak
o tym, .e problem jest znacznie powa.niejszy . statystykom
wymyka si. nieznana liczba ludzi, ktorzy nie
spe.niaj. kryteriow diagnostycznych, a i tak ledwo
.yj., stale si. zamartwiaj.c, funkcjonuj.c na granicy
wyczerpania i zamro.enia.
Co mo.na z tym zrobi., jakie schematy nale.y zmieni.?
. Przede wszystkim musimy pracowa. nad zwi.kszeniem
tzw. tolerancji na niepewno... Chodzi o adaptacyjny
sposob radzenia sobie z nieprzewidzianymi sytuacjami,
czyli bez unikania wyzwa.. Ka.dy drobny sukces na tym
polu uczy nasz mozg, .e dajemy sobie rad.. Druga kwestia
to sprawdzanie, na co faktycznie mamy wp.yw tu i teraz.
To cho.by wybor mi.dzy tym, czy b.dziemy non stop siedzie.
i czyta. newsy, czy raczej je sobie dozowa., np. raz
dziennie . wyja.nia Mochnaczewska. T.umaczy, .e niektorym
pomaga ca.kowite odci.cie si. od informacji
na jaki. czas, by napi.cie opad.o. Tworzenie kolejnych
scenariuszy i planow awaryjnych to mechanizm obronny,
ktory pozornie daje poczucie kontroli. Jednak nie
obni.a poziomu l.ku. Zmniejsza go natomiast praca
nad odpowiedzi. na pytanie: czego teraz potrzebuj.,
by wyj.. z trybu kryzysowego.
Dla stabilno.ci emocjonalnej wa.ny jest te.
kontakt z lud.mi, ktorzy podnosz. nas na duchu.
. Pi.. lat temu o tej porze siedzieli.my zamkni.ci w domach
i te. nie wiedzieli.my, co nas czeka. A tymczasem
.wiat wroci.
na dawne tory . wyja.nia Mochnaczewska.
. Nie mamy wyj.cia, musimy nauczy. si. .y. z wi.kszym
poziomem niepewno.ci ni. do tej pory. Trzeba .y.
normalnie, bo nie rozbroimy l.ku o przysz.o.., chowaj.c
si. teraz w bunkrze. n
ludzie i style
Gra.yna
Morek
. dziennikarka
prasowa i radiowa,
przez lata szefowa
dzia.u Zdrowie
w miesi.czniku
.Twoj Stylh, teraz
w Radiu 357. Zajmuje
si. problematyk.
zdrowotn.,
psychospo.eczn.,
pisze o zmianach stylu
.ycia Polakow.
ilustracja basia dziedzic
c LESZEK ZYCH, SHUTTERSTOCK, JUAN MANUEL SERRANO ARCE/GETTY IMAGES
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 95
ludzie i style
W klasycznym .arcie z .New Yorkerah
siedz.cy przed pecetem pies
t.umaczy koledze: .W internecie
nikt nie wie, .e jeste. psemh. Obrazek ukaza.
si. w 1993 r., gdy anonimowo.. w sieci wynika.a
z tego, .e komunikacja by.a czysto
tekstowa. Dziesi.. lat po.niej pojawi. si. komunikator
Skype umo.liwiaj.cy po..czenia
g.osowe i wykorzystuj.cy infrastruktur.
internetow. podobnie jak serwisy do przesy.ania
plikow mi.dzy u.ytkownikami. Dzi., gdy niemal
darmowa globalna komunikacja jest czym. oczywistym,
.atwo zapomnie. o horrendalnie drogich rozmowach mi.dzynarodowych
(czy nawet mi.dzymiastowych). Pojawienie
si. Skypefa zbieg.o si. w czasie z otwarciem krajow Unii Europejskiej
na pracownikow z Polski. .Wysokie op.aty za rozmowy
telefoniczne i liczna emigracja powoduj., .e prawie
co dziesi.ty Polak korzysta z internetowego komunikatora
Skypeh . g.osi. komunikat prasowy firmy z 2005 r.
Skype zosta. za.o.ony w 2003 r. przez Szweda Niklasa
Zennstroma i Du.czyka Janusa Friisa, ale oprogramowanie
stworzyli Esto.czycy. Popularna platforma
Z.e poczucia
W gor.cych dyskusjach na temat
spotkania Ze.enskiego z Trumpem
(i Vancefem) w Bia.ym Domu
wa.nym w.tkiem by.o to, jak kto si. poczu..
Komentarze w mediach spo.eczno.ciowych
mowi. o tym, .e .Ze.enski poczu. si. mocniejszyh,
.Trump poczu. si. ura.onyh, .Vance
poczu. si. jak idiotah albo .Ze.enski poczu.
si. za pewnieh. Co jednak, kiedy jedynym komentarzem
by.o .poczu. si.h? A to oznacza
. jak informuje s.ownik miejski.pl . .chwilowe
przyj.cie postawy wy.szo.ci lub nadmiernej
pewno.ci siebie, cz.sto nieadekwatnej
do sytuacjih. W tym nowym znaczeniu
czasownika chodzi o demonstracj. ego. I pojawia
si. ono . rzucane zwykle z niech.ci. lub ironi. . nie
tylko w sytuacjach rozmow na szczycie znanych i wa.nych
osob. .Vinicius z opask. kapita.sk.
si. mocno poczu.h . krytykowano
postaw. brazylijskiego pi.karza.
.Ch.op ze stra.y si. poczu.h . komentowano
film o wlepianiu mandatu
przez stra. miejsk., w ktorym
kierowca procz kary dosta. wyg.aszane
z wy.szo.ci. pouczenie. A sytuacj.,
gdy ochroniarz z dyskontu
uwi.zi. 79-letni. kobiet., bo wyci.ga.a
wyrzucone warzywa z pojemnikow
na odpady, kwitowano: .Ale
si. poczu., kc, stra.nik Teksasuh.
Tydzie. przed spotkaniem w Bia.ym
Domu odby.a si. w Warszawie
gala Z.otych Antosiow, nagrod
dla polskich streamerow i influencerow,
czyli tych, ktorzy na co dzie. nadaj.c na .ywo lub
publikuj.c wpisy w social mediach, kszta.tuj. polszczyzn..
Kiedy jeden z nich . zwykle ubrany w dres lub T-shirt
. wychodzi. na scen. w garniturze, TikTok komentowa.:
.wej.cie jak pierc szefh, .absolutne cinemah, .to moj goath,
.camera man sigmah. I wreszcie: .ale si. poczu.!h. Chocia.
to jedno da si. wyja.ni. w pojedynczym odcinku tej rubryki.
Poczuwam si. do tego, by wyja.ni. je wszystkie, cho.
mam przeczucie, .e si. nie uda.
BARTEK CHACI.SKI
S . O W O T E C H N O
Goodbye Skype przechodzi.a z r.k do r.k
. w 2005 r. za 2,6 mld dol.
naby. j. portal aukcyjny
eBay, a w 2011 r. za
8,5 mld dol. Microsoft.
Mia.a zast.pi. komunikator
Windows Live
Messenger. Skype (bogatszy
w nowe opcje,
jak rozmowy wideo) by.
jedn. z najcz..ciej pobieranych
aplikacji drugiej
dekady XXI w., ale wraz z
pojawieniem si. komunikatorow
zintegrowanych z mediami spo.eczno.ciowymi
(Facebook Messenger) czy systemem operacyjnym Facetime
firmy Apple zacz.. traci. na znaczeniu. W czasach
pandemii Covid-19 popularno.. zdoby.y komunikatory
zespo.owe, jak Zoom i MS Teams.
W.a.nie ten ostatni od 5 maja 2025 r. ma zast.pi.
Skypefa w ekosystemie Microsoftu. Chocia. darmowy
Skype mia. wi.cej funkcji (np. rejestracja rozmow) ni.
podstawowa wersja MS Teams, by. gorzej zintegrowany
z innymi us.ugami. Pad. wi.c ofiar. trendu budowania
.platformy do wszystkiegoh, ktory ma zapobiega. ucieczce
u.ytkownikow do konkurencji.
MICHA. R. WI.NIEWSKI
MOWI. RYMY
Zje.. to mnie mo.esz imagefem, bo skillem poni.ej spal. ci.
do fundamentow
Nie .wiruj Donalda Trumpa (po co?), jak .migasz w podartych
trampkach (z proc.)
Solar & Bia.as, .Tym si. jaramh, 2016 r.
.wirowa. . udawa., zgrywa.
nr 1 96 1 (3506), 12.03.18.03.2025
jest w.a.nie ta kaplica. Trzeba przyzna., .e XIII-wieczna
fasada ko.cio.a w stylu rokoko jest jedyna w swoim
rodzaju. Kolorowa kopu.a tak ozdobna i cukierkowa,
.e nie sposob oderwa. od niej wzroku. Wn.trze ko.cio.a
kryje dawne o.tarze, malowid.a i rze.by. Plac
przed ko.cio.em to jednocze.nie dach ni.ej po.o.onych
domow. Rozci.gaj. si. st.d niesamowite widoki
na kolejne miasteczka. W listopadzie ubieg.ego roku
Atrani obchodzi.o 750. rocznic. za.o.enia kolegiaty
Santa Maria Maddalena. Do celebrowania jest wi.cej
okazji, a co roku 22 lipca, w dzie. patronki ko.cio.a,
urz.dzany jest tutaj wspania.y pokaz sztucznych ogni.
Po zej.ciu ze skalistego wzgorza zamiast w t.um
turystow wpadasz w niespieszne codzienne .ycie
mieszka.cow Atrani. Prawie jak sjesta. Kobiety rozwieszaj.
pranie mi.dzy balkonami, czasami brukowan.
uliczk. przemknie motor,
a przy kawiarnianych stolikach
tocz. si. leniwe rozmowy. Malownicze
Atrani nie umkn..o
uwadze filmowcow, to tutaj powstawa.y
sceny m.in. do serialowego
.Ripleyah.
Dla dawnej wioski rybackiej
charakterystyczne s. w.skie,
kr.te uliczki, ktore wij. si.
mi.dzy domami, prowadz.c
na male.ki centralny Piazza
Umberto I. Tutaj po szybkim
espresso i ciastku, oczywi.cie
z aromatem cytryny, mo.na
ruszy. dalej i po kolejnych
schodach wspi.. si. tym razem
do ko.cio.a San Salvatore
def Birecto. To najwa.niejszy
zabytek w miasteczku, wpisany na list. .wiatowego
dziedzictwa UNESCO. W .redniowieczu odbywa.a
si. tutaj koronacja ksi...t, najwy.szych miejscowych
w.adcow. Ko.cio. powsta. prawdopodobnie w 940 r.
i posiada marmurow. balustrad. pluteus pochodz.c.
z XI w., z p.askorze.bami w stylu bizantyjskim i lombardzkim.
Po obejrzeniu zabytku wyj.cia mamy dwa:
albo ponownie zap.tli. si. w labiryncie uliczek, albo
poj.. nad morze. Wystarczy wroci. na Piazza Umberto
I, przej.. pod arkadami i wyj.. prosto na kameraln.
(ma tylko 130 m d.ugo.ci) piaszczyst. pla...
Trzeba to powiedzie. g.o.no. Atrani jest miejscem,
ktore tylko czeka na odkrycie, bo trudno o znalezienie
bardziej idealnego na wybrze.u Amalfi. Gdyby.my
zat.sknili za t.umami, tylko kwadrans drogi dzieli
nas od przebod.cowanego, cho. rzecz jasna urokliwego
Amalfi. Mo.na wybra. te. kierunek przeciwny
i ruszy.
dalej, do Minori, nazywanego miastem dobrego
smaku. n
P O D R O . E
Prawie jak sjesta
S.ynne Wybrze.e Amalfita.skie
ukrywa jedno z najmniejszych
miasteczek we W.oszech.
Ze wszystkimi cechami dolce vita
i bez t.umu turystow.
ludzie i style
Atrani .atwo min... Przyklejone do klifu,
wci.ni.te mi.dzy Morze Tyrre.skie,
gory Monte Civita i Monte Aureo,
na dnie doliny rzeki Dragone, jest jak
nie.mia.y cz.onek rodziny przepe.nionego
turystami Wybrze.a Amalfita.skiego. To kieszonkowe
miasteczko, oddalone raptem kwadrans pieszo
lub kilka minut jazdy samochodem od zat.oczonego
i g.o.nego Amalfi, zajmuje powierzchni. troch. ponad
0,12 km kw. Nie trafia tutaj wielu turystow, a w.a.nie
male.kie Atrani mo.e si. okaza. kwintesencj. tego,
z czego w.oskie wybrze.e s.ynie. I w bonusie ma jeszcze
do zaoferowania .wi.ty spokoj. Tak mniej wi.cej na po.
dnia zwiedzania, pla.owania i celebrowania dolce vita.
Odkrywanie Atrani mo.na zacz.. wcze.nie,
bo ju. o wschodzie s.o.ca, wspinaj.c si. po ponad
700 schodach wij.cych si. po skalistym wzgorzu
a. do XII-wiecznej kaplicy Santa Maria del Bando.
Stoi wysoko, w pobli.u zabytkowej wie.y stra.niczej
Torre dello Ziro, sk.d roztacza si. widok na Atrani
i Amalfi. Od ponad .wier. wieku miejscem opiekuje
si. Giovanni, ktory ch.tnie o nim opowiada i zawsze
pomaga. Z Giovannim mo.na si. umowi. zawczasu,
pisz.c maila albo dzwoni.c. Wszystkie dane podane
s. na stronie internetowej ko.cio.a.
Z gory dobrze wida. te. spektakularny ko.cio. Santa
Maria Maddalena i stoj.c. obok niego dzwonnic..
Niezale.nie od tego, czy podro.ujesz do Atrani drog.
l.dow. czy morsk., pierwsz. rzecz., ktor. zauwa.ysz,
Magdalena
Gorlas
. dziennikarka
w podro.y.
Publikowa.a m.in.
w .Chicago Tribuneh,
POLITYCE, .Voguefuh,
.Du.ym Formacieh
czy .Pi.mie.
Magazynie Opiniih.
c MARCO BOTTIGELLI/GETTY IMAGES, MAGDALENA GORLAS, ARCHIWUM PRYWATNE, MARTIN ZWICK/REDA/GETTY IMAGES, DEA/A. DAGLI ORTI/DE AGOSTINI/GETTY IMAGES, RAFA. MAS.OW
nr 11 (3506), 12.03.18.03.2025 97
Wojciech
Bo.kowski
. od 2023 r. pierwszy
polski Master of Wine.
Chief Wine Officer
w Studi Media,
wydawcy pisma
o winie .Fermenth.
Si.gn..a dna, a potem si. odbi.a i dzi. podbija .wiat.
Kadarka. Nazwa znana wszystkim. I raczej
nie kojarzy si. dobrze. Postkomunistyczny
sikacz w dwulitrowych butlach, monopolistka
dyskontowej nawet nie niskiej po.ki,
ale wr.cz posadzki. Krolowa zbyt powoli
wymieraj.cej kategorii .taniego po.s.odkiegoh. Jest
z nami od lat 90. i mo.e dlatego niektorym tak wci..
smakuje, z sentymentu, cho. przecie. od dawna dost.pne
s. lepsze wina.
Nikt nie wie, sk.d si. wzi..a. Kandydatek na ojczyzn.
ma pi.., ale do niedawna nikt nie chcia. si.
do niej przyzna.. Dawniej uwa.aj.cy j. za swoj rdzenny
szczep W.grzy po kompromituj.cych winach
z upadaj.cych socjalistycznych kombinatow zacz.li
odrzuca. gor.cy kartofel Rumunom. Na zachodzie
tego kraju, w Banacie (przez wieki wielonarodowym
tyglu rumu.sko.w.giersko-s.owia.sko-niemiecko.ydowskim),
w XVI w. z podsuszonych gron powsta.o
s.ynne podowczas czerwone s.odkie Aszu. Zrobili je winiarze
z po.udnia . mo.e W.grzy, mo.e Serbowie . uciekaj.cy
przed tureckim najazdem. Trop pochodzenia kadarki
. dawniej nazywanej na W.grzech toroksz.l.,
tureckie grono . wiedzie wi.c dalej na po.udnie. Zapewne
narodzi.a si. w okolicach Jeziora Szkoderskiego, rozgraniczaj.cego
dzisiejsz. Albani. i Czarnogor., bo jego
s.owia.skie miano . Skadar . zachowa.o si. w nazwie
Powrot z za.wiatow
W I N O
ludzie i style
odmiany. Znana dzi. w Albanii jako kallmet,
na peryferiach znanego winiarskiego
.wiata rodzi pi.kne, wi.niowe,
pikantne wina, czekaj.ce na odkrycie.
Co spowodowa.o upadek tak zas.u.onej
historycznie winoro.li?
Filoksera i komunizm. Straszliwa
epidemia mszycy przetrzebi.a
uprawy w ca.ej Europie, a gdy zacz.to
je odnawia. od zera, wra.liwa
na choroby odmiana o cienkiej
skorze przegra.a z tymi odporniejszymi,
np. kekfrankosem. Potem
za. centralni plani.ci w rolniczym
instytucie badawczym w Peczu
skrzy.owali nowe, arcyplenne klony kadarki,
by .atwo wyprodukowa. miliony litrow cienkusza.
Wodnist. lur. dos.adzano dla smaku,
a klasa robotnicza za .elazn. kurtyn. to pi.a,
bo nic lepszego i tak w handlu nie by.o. O jako.ciowym
potencjale dawnej ba.ka.skiej ksi..niczki zapomniano.
Prym w produkcji pseudokadarki wiedzie obecnie
Bu.garia, gdzie le.y dzi. trzy czwarte upraw tego
szczepu. Lokalnie zwie si. gamza i w gor.cym naddunajskim
klimacie po.nocnej Bu.garii udaje si. z niego
nawet zrobi. dobre wina. Tyle .e takich w Polsce
nie u.wiadczymy; do nas trafia . pod popularniejsz.
w.giersk. nazw. . tylko strefa spadkowa szostej ligi,
podrasowywana (to tajemnica poliszynela) ro.nymi
dodatkami i butelkowana ju. nad Wis... Dno den.
Ale porz.dni winiarze na ca.ym Po.wyspie Ba.ka.skim
zbuntowali si.. Chc. przywroci. kadarce
dawny blask. Dzia.aj.cy w po.nocnej Serbii W.gier
Oszkar Maurer uratowa. winniczk. z 1880 r., w ktorej
zachowa.y si. pierwotne winoro.le sprzed komunistycznej
manipulacji. Butelkuje z nich dzi. wino o hipnotyzuj.cym
bukiecie wi.ni i tymianku. Inny w.gierski
winiarz na obczy.nie, Geza Balla, przywraca star.
tradycj. s.odkiej kadarki w rumu.skim Banacie.
Ale nigdzie kadarka nie odradza si. tak pi.knie, jak
w Szekszardzie na po.udniu W.gier. Tutejsi winiarze
te. zachowali wiele starych, stuletnich winnic, a przede
wszystkim zupe.nie odnowili styl win. Ju. nie le.akuj.
kadarki w d.bowych beczkach, lecz butelkuj. m.od.,
.wie.utk. jak poranna rosa, o smaku chrupkich wi.ni
i wiosennych piwonii. W takiej wersji kadarka fenomenalnie
wpisuje si. w dzisiejszy trend ku winom lekkim,
kwasowym, o niskiej zawarto.ci alkoholu i czystych
owocowych smakach. To obecnie jedno z najoryginalniejszych
win nie tylko W.gier, ale te. ca.ej .rodkowej
Europy. To si. nazywa comeback! n
Oszkar Maurer Kadarka Rock&Roll 2022, 146 z. (Serbia, Kawa i Wino, Krakow)
Lajver Kadarka 2023, 54,99 z. (W.gry, rafa-wino.pl)
Heimann es Fiai Kadarka 2023, 75 z. (W.gry, 2bratanki.pl)
Geza Balla Stonewine Cadarc., 115 z. (Rumunia, winemore.pl)
Uka Kallmet Reserve, 15 euro (Albania, internety zagraniczne)
W ramach podkastu historycznego
POLITYKI i korzystaj.c z chwili
lepszej pogody, inaugurujemy now.
seri. .City breakh wed.ug autorskiego
pomys.u prof. Marcina Zaremby.
Wspolnie z ekspertami zwiedzamy
Europ. .ladami przesz.o.ci.
Zaczynamy od Wiednia, a naszym
przewodnikiem jest
prof. Maciej Janowski, dyrektor Instytutu Historii PAN.
To wyprawa tropem dynastii Habsburgow przez majestatyczne
pa.ace, skarbce, komnaty i muzea. Procz tego podpowiadamy,
gdzie znale.. .prze.mieszne rze.byh i wypi.
najlepsz. kaw. melange.
Elon Musk korzysta z przywilejow
w.adzy, a ..dza spo.ecznego
odwetu narasta. Ale czy
mo.na zrobi. cokolwiek, .eby
go naprawd. zabola.o? Adam
Grzeszak na polityka.pl opisuje
do.. sprawdzon. metod.: bojkot
konsumencki. W ramach globalnej
akcji #TeslaTakedown (w wolnym t.umaczeniu: niszcz
Tesl.) posiadacze Tesli przesiadaj. si. do innych aut
i pikietuj.. Sprzeda. faktycznie spad.a, akcje firmy
od pocz.tku roku straci.y kilkadziesi.t
procent, a sam Musk, ktorego obwo.ano
niedawno pierwszym bilionerem,
wroci. do skromnego grona
miliarderow. Pytanie, czy teraz on si.
jako. nie zem.ci.
Potwierdzi.y si. doniesienia POLITYKI: Rados.aw Piesiewicz
jako prezes Polskiego Zwi.zku Koszykowki
oraz Polskiej Ligi Koszykowki po.redniczy. w umowach
sponsorskich zawieranych ze spo.kami Skarbu Pa.stwa.
I zarobi. na tym krocie. Gda.ska Prokuratura Regionalna
w.a.nie wszcz..a .ledztwo w tej sprawie.
Marcin Pi.tek na naszych .amach pierwszy
opisa. modus operandi Piesiewicza, ktory
dzi. pe.ni funkcj. prezesa PKOl. Prof. Micha.
Romanowski, adwokat i wyk.adowca, w rozmowie z Pi.tkiem
obja.nia, co grozi za tak. .kumulacj. przest.pstwh.
Czy warto zasi.ga. drugiej opinii lekarskiej we w.asnej
sprawie? Warto i wolno, ale w Polsce to nadal tabu.
W najnowszym odcinku podkastu medycznego problem analizuje
kardiolog i bloger POLITYKI Stefan Karczmarewicz.
Jak zauwa.a, na Zachodzie to norma,
.e diagnozy i sposoby leczenia potwierdza
si. u innych specjalistow. Polski pacjent tego nie robi.
A je.li ju. czasem robi, to w gabinecie o tym nie wspomina.
Co nie s.u.y ani zdrowiu, ani zdrowym relacjom
pacjent.lekarz.
24/7, czyli zapraszamy na stale aktualizowane strony polityka.pl, na nasze blogi i podkasty
J A N K O Z A
G A L E R I A P O L I T Y K I
T O J E S Z C Z E N I E KO N I E C ..
Na polityka.pl rozpoczynamy
nowy cykl
pod has.em .Kulturalnie
polecamy i ostrzegamyh.
Co pi.tek autorzy i autorki
dzia.u kultury POLITYKI
podpowiedz., czego nie
nale.y przeoczy., a co
z czystym sumieniem
mo.na odpu.ci.. Ogl..
damy filmy, wystawy i spektakle, czytamy,
s.uchamy, gramy. I zapraszamy do regularnej lektury.
W pierwszym odcinku Bartek Chaci.ski omawia
now. czasow. wystaw. w Muzeum POLIN (tu
trzeba by.) i sprawdza, co na swoim
nowym albumie .ga-gah Lady Gaga
(nic bardzo odkrywczego). W kulturze,
jak w .yciu, tydzie. by. s.odko-
gorzki. Kolejny przegl.d w najbli.szy
pi.tek.
c MIKE STEWART/AP/EAST NEWS, TOMASZ JASTRZ.BOWSKI/REPORTER, POLITYKA, LESZEK ZYCH, SHUTTERSTOCK